Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 26

Mótun verðuga sjálfsins í menntaskólanum
26 ..
hingað “. Sjálfsmyndin beið hnekki og áríðandi varð í huga hennar að laga sig að ásættanlegum
veruhætti á vettvangi. Líkt og Sayer (2014) fullyrti hefur skömm yfirleitt vísun í vitund einstaklings-
ins um vangetu til þess að hegða sér og jafnvel lifa lífinu á viðurkenndan hátt, líta út á þann hátt sem
talinn er ásættanlegur í ákveðnu félagslegu samhengi eða ná árangri sem talinn er nauðsynlegur til
þess að skipa sér í raðir þeirra sem njóta virðingar í samfélaginu. Það að laga sig að vettvangi varð
þannig að talsvert brýnu verkefni í huga Ragnýjar, ekki aðeins hvað varðar hegðun út á við heldur
einnig hvað varðar námið og námsárangur. Það myndi einnig fylgja því mikil skömm að standa sig
ekki í náminu, þá helst gagnvart fólkinu heima. Mesta skömmin myndi felast í því að enda í fjöl-
brautaskóla á sama landsvæði og menntaskólinn sem hún gengur í. Ragný telur þann skóla algera
endastöð í lífinu:
Já krakkarnir eru mjög mikið að tala til dæmis ef manni gengur illa þá segir fólk
kannski já ef þú fellur þá ferðu bara í X-fjölbrautaskóla en það er samt bara verið
að gera grín að því, því það myndi enginn fara þangað... eða þú veist. Ég myndi
heldur aldrei fara í X-fjölbrautaskóla ef ég myndi hætta hér (Ragný, Reynis-
skóli).
Hérna birtist afgerandi aðgreining milli bóknámsskólans og fjölbrautaskólans, því sá síðarnefndi
inngildir verknámsnemendur og menntaskólinn tekur einungis við þeim sem ætla sér menntaveg
hvítflibbans. Ragný talar á óvæginn hátt um þá nemendur sem ganga í þennan tiltekna fjölbrauta-
skóla. Þau siðferðislegu mörk sem dregin eru upp á milli þessara hópa eru mjög afgerandi, þar sem
nemendur í þessum fjölbrautaskóla eru skilgreindir sem latir og metnaðarlausir, ekki ósvipað og
meðal sænsku nemendanna í rannsókn Jonsson og Beach (2015):
[...] eins og t.d. í fyrsta bekk fór ég einu sinni í strætó og þar voru einhverjir
strákar sem voru bara ógeðslegt pakk og ég hugsaði bara: úff þessir eru örugg-
lega úr X-fjölbrautaskóla og síðan voru þeir það. Og ég hugsaði bara úff já, […]
æ ég veit ekki bara svona tilfinning (Ragný, Reynisskóli).
Ragný kemur samt sem áður úr sjávarþorpinu og þekkir ýmsa nemendur sem fóru í verknám í þenn-
an fjölbrautaskóla en talar hér eins og hún þekki ekki slíkt fólk; þetta hafi meira verið byggt á til-
finningu um hvernig nemendur úr þessum skóla komi henni fyrir sjónir. Samkvæmt Davies og Harre
(1990) snýst umbreyting veruháttarins að miklu leyti um að læra og tileinka sér orðræðu og aðgerðir
millistéttarinnar sem miða að því að innlima ákveðna gerð af fólki og útiloka aðra, með skírskotun í
virði þeirra, hegðun, neyslumynstur og útlit. Slíkt ferli er augljóst í málflutningi Ragnýjar en til þess
að tilheyra þessum nýja virðingarverða hópi þarf hún að framandgera (e. othering) þá sem hún í raun
þekkir frá æskuvettvangi en standa á táknrænan hátt í andstæðuvenslum við ímynd millistéttarinnar.
Til þess að upplifa það skýrt að færast frá einum hópi og „upp í“ annan hóp þarf að hafna hópnum
sem stendur neðar í stéttastiganum, og oftar en ekki er það gert á siðferðilegum grundvelli (Sayer,
2014). Rétt er að nefna að Ragný hefur ekki hreinan bláflibbabakgrunn þar sem foreldar hennar eru
háskólamenntaðir en þekkt er að einstaklingar sem hafa blandaðan stéttarbakgrunn finna enn sterkari
þörf til aðgreiningar ef miðað er við þá sem hafa hreinan hvítflibbabakgrunn, enda er stéttarstaða
þeirra síðarnefndu tryggari og tilfinning þeirra um samsömun við gildi millistéttarinnar er jafnframt
ótvíræð og jafnvel eðlisgerð (e. naturalized).
Sú tegund þekkingar sem í orðræðunni er tengd við bláflibba, þ.e. verkleg þekking, er gengis-
felld á kerfisbundinn hátt í skólakerfinu. Skýrasta dæmið um það er að þekking hvítflibba, bóknáms-
þekking, veitir greiðari aðgang að æðri menntun og þar með hærri stöðu í stigveldinu. Slík þekking
er jafnframt aðgengilegri þeim sem tilheyra efri stéttum, einmitt vegna þess að hún byggir á grunni
millistéttagilda. Þannig endurskapar kerfið sig í sífellu, staðfestir, réttlætir og endurframleiðir æðri
stöðu milli- og efristétta í menntakerfinu og samfélaginu almennt. Þessa venjuvisku hafa nemendur
alla jafna tileinkað sér strax í grunnskóla.