Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 68

Breytingar á verkaskiptingu á heimili meðal starfandi feðra og mæðra í fyrstu bylgju COVID-19
68 ..
legri en feður til að brúa umönnunarbilið frá lokum fæðingarorlofs til leikskóla og að mæður aðlaga
vinnutíma sinn og vinnutímamynstur að þörfum fjölskyldunnar, sérstaklega þar sem ung börn eru
á heimilinu (Ásdís A. Arnalds, 2020; Edda Sigurbjörg Ingólfsdóttir og Ingólfur V. Gíslason, 2016;
Farstad, 2012). Þó að kynjajafnrétti einkenni viðhorf foreldra þá er tíminn meðan börn eru ung settur
innan sviga og litið svo á að sá tími sé utan við félagslegan veruleika á borð við jafnan rétt og stöðu
karla og kvenna (Ingólfur V. Gíslason og Sunna Símonardóttir, 2018).
Alþjóðleg samanburðarathugun komst að þeirri niðurstöðu að langt feðraorlof, sterk hefð fyrir
vinnumarkaðsþátttöku kvenna og óhefðbundnari viðhorf til hlutverka kynjanna séu allt þættir sem
tengjast stuðningi við jafna skiptingu launavinnu og ólaunaðrar umhyggju (Salin o.fl., 2018). Því
miður hefur engin rannsókn verið framkvæmd á tímanotkun Íslendinga sem er sambærileg nor-
rænum eða alþjóðlegum rannsóknum á hvernig fólk ver tíma sínum, en ekki virðist ástæða til að ætla
að það sé með mikið öðrum hætti en hjá öðrum norrænum þjóðum.
Tvær eigindlegar rannsóknir á áhrifum COVID-19 á fjölskyldulíf hérlendis voru framkvæmdar
í fyrstu bylgju faraldursins (Andrea Hjálmsdóttir og Valgerður S. Bjarnadóttir, 2021; Annadís Greta
Rúdólfsdóttir og Auður Magndís Auðardóttir, 2020; Auður Magndís Auðardóttir og Annadís Greta
Rúdólfsdóttir, 2020). Í báðum tilfellum voru þátttakendur sjálfvaldir og svo til einvörðungu mæður
tóku þátt. Niðurstöður rannsóknanna voru svipaðar, þ.e. að spenna hafi aukist í parsambandinu vegna
verkaskiptingar launaðra og ólaunaðra starfa og umönnunar barna vegna COVID-19 og að mæð-
urnar hafi, frekar en makar þeirra, dregið úr launavinnu eða lagað hana að þörfum fjölskyldunnar.
Niðurstöður lífskjararannsóknar Hagstofu Íslands (2021) sýna að meirihluti svarenda taldi álag
vegna heimilisstarfa svipað og fyrir farsóttina, en 15% karla og kvenna töldu álagið hafa aukist. Álag
jókst mun meira á heimilum með börn en á barnlausum heimilum. Niðurstaða Hagstofu var að farsóttin
hefði ekki haft teljandi áhrif á verkaskiptingu mæðra og feðra á heimilinu en þó hefði meiri breyting
orðið á heimilum með börn en á barnlausum heimilum. Breytingar á verkaskiptingu feðra og mæðra á
heimilinu voru bæði í átt til meiri jöfnuðar og ójöfnuðar. Þar sem börn voru á heimili voru bæði fleiri
foreldrar sem sögðu að skiptingin væri jafnari en einnig að hún væri ójafnari heldur en á barnlausum
heimilum. Niðurstöður voru ekki greindar eftir því hvort foreldrar unnu heima eða á vinnustað.
Áhrif staðsetningar vinnunnar á kynbundin áhrif farsóttarinnar
Ljóst er að farsóttin hefur haft margvísleg og mótsagnakennd áhrif á líf og aðstæður fjölskyldna og
kynbundna verkaskiptingu foreldra. Ein sviðsmyndin er að farsóttin hafi valdið þróun í átt að „hefð-
bundnari“ verkaskiptingu kynjanna; að aukið álag vegna minni þjónustu umönnunaraðila hafi bitnað
í meira mæli á mæðrum en feðrum. Þetta hafi valdið lakara jafnvægi vinnu og einkalífs meðal mæðra
og aukið líkur á að þær dragi úr vinnutíma sínum eða hverfi alfarið af vinnumarkaði.
Hin sviðsmyndin er að farsóttin hafi dregið úr kynbundinni verkaskiptingu feðra og mæðra á
heimilinu. Í þeim tilvikum þar sem feður vinna fjarvinnu hafi þeir einnig aukið hlutdeild sína í um-
önnun og heimilisstörfum. Það sem gæti ýtt undir slíka þróun á Íslandi eru fyrst og fremst sterkar
jafnréttishugmyndir og tiltölulega jöfn staða kynja á mörgum sviðum.
Tilgátur
Niðurstöður úr rannsóknum tengdum COVID-19 benda eindregið til þess að staðsetning vinnunnar
sé lykilþáttur varðandi það hvernig foreldrar laga launaða vinnu að breyttum aðstæðum og aukinni
umönnunarbyrði (Carlson o.fl., 2020b; Dunatchik o.fl., 2021; Lyttelton o.fl., 2020). Hér er því lögð
áhersla á að skoða breytingar á kynbundinni verkaskiptingu eftir staðsetningu vinnunnar: Hvort
báðir foreldrar hafi þurft að færa starf sitt heim (unnið heima í fjarvinnu), hvort báðir foreldrar hafi
áfram getað unnið starf sitt á vinnustaðnum (unnið staðvinnu), eða hvort staða foreldranna var ólík,
þ.e. hvort annað foreldrið hafi unnið fjarvinnu en hitt foreldrið unnið á vinnustaðnum.
Fyrri rannsóknir benda til þess að áhrif farsóttarinnar á kynbundna verkaskiptingu séu ólík eftir
því hvar vinnan er innt af hendi, t.a.m. að mæður sem vinna fjarvinnu, sem eiga maka sem vinnur á