Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 100

Skólaþjónusta sveitarfélaga við nemendur og foreldra: Stefna, skipulag og inntak
100 ..
Margir svarendur lýstu manneklu og tímaskorti sem helstu tálmum samstarfs. Engin ástæða er til
að bera brigður á það en þó má spyrja hvernig þær bjargir sem þó eru til staðar eru nýttar; hvort tíma
og kröftum sé best varið í fundi og teymisvinnu um einstaka nemendur undir klínískum formerkjum
eða hvort hugsanlega væri hægt að verja honum betur í þágu allra nemenda með öflugri stuðningi
við menntun fyrir alla. Benda má á svipaðar niðurstöður Steingerðar Ólafsdóttur og fleiri (2014) og
hliðstæða gagnrýni í skýrslu um úttekt Evrópumiðstöðvarinnar (2017) á menntun fyrir alla á Íslandi
á ráðstöfun fjármuna í íslenska skólakerfinu sem ekki styðji við framgang stefnunnar um menntun
fyrir alla.
Þrátt fyrir mikilvægi samstarfs framangreindra þjónustusviða verður að árétta mikilvægi þess að
það sé á réttum forsendum og hafi skýr markmið þannig að sjálfstæðis hvers þjónustusviðs sé gætt
og hlutverk starfsfólks séu skýr. Athygli vekur hversu ósammála svarendur spurningakönnunarinnar
eru um þetta samstarf, hve miklu færri skólastjórar en forsvarsmenn skólaþjónustunnar telja sam-
starf við önnur þjónustusvið vera til staðar og hversu margir svarenda telja sig ekki vita hvort svo
er eða telja að spurning um það eigi ekki við. Þetta nærir grunsemdir um að ekki séu alltaf til staðar
skýr markmið með samrekstri skóla- og félagsþjónustu um að efla þjónustu við börn, foreldra og
starfsfólk skóla í anda stefnunnar um menntun fyrir alla. Sú niðurstaða í rannsókn Rúnars Sigþórs-
sonar (2013) að skólaþjónusta verði oft lítt sýnileg og hafi óljósa stöðu í samþættingu hennar við
aðra málaflokka, svo sem félagsþjónustu, rennir stoðum undir þetta, en telja verður líklegt að hún
eigi enn við.
Samantekt og ályktanir – skólaþjónusta sveitarfélaga og menntun fyrir alla
Niðurstöður þessarar greinar eru byggðar á mjög víðtækri gagnasöfnun: Spurningakönnun, við-
tölum og skjalagreiningu. Gögnum er fléttað saman í niðurstöðukafla og þeim ber í aðalatriðum
vel saman. Það styrkir réttmæti niðurstaðnanna. Þó ber að hafa í huga að í spurningakönnuninni
voru þátttakendur í forsvari fyrir skólaþjónustu mun færri en skólastjórar og lítill hluti þeirra (10%)
starfaði í sveitarfélögum sem ekki áttu beina aðild að skólaþjónustu. Búast má við að þessir fáu
svarendur séu laustengdari starfseminni en aðrir en þó verður að telja ólíklegt að það skýri þennan
mikla mun sem víða kemur fram á svörum skólastjóra annars vegar og þeirra sem eru í forsvari fyrir
skólaþjónustu hins vegar. Viðtöl sem tekin voru í tilviksrannsókninni styðja einnig þá niðurstöðu að
þessi munur sé í raun og veru til staðar, þótt þau skýri hann ekki.
Rannsóknir benda til þess að í íslenskum skólum sé mikið óöryggi gagnvart því hvernig hægt er
að skipuleggja námskrá, kennslu og námsumhverfi þannig að það samrýmist stefnunni um menntun
fyrir alla (Evrópumiðstöðin, 2017; Gretar L. Marinósson og Dóra S. Bjarnason, 2016; Helgi Gísla-
son og Anna Kristín Sigurðardóttir, 2016; Rannveig Klara Matthíasdóttir o.fl., 2013). Það kallast á
við niðurstöður erlendra rannsakenda (Haug, 2017; O‘Rourke, 2015; Woodcock og Wolfson, 2019).
Í þessari grein höfum við beint sjónum að hlutverki skólaþjónustu sveitarfélaga við að breyta þeirri
stöðu, einkum með því að nota kennslumiðaða ráðgjöf og samstarf innan skólans sem stuðning við
nemendur og foreldra þannig að til verði þekking sem breytir starfsháttum til framtíðar og eflir skóla
sem faglegar stofnanir (Gutkin og Curtis, 2009; Larney, 2003). Í þessum niðurlagskafla drögum við
saman ályktanir okkar um þetta.
Niðurstöður þessarar rannsóknar, og annarra sem vitnað er til í greininni, benda til þess að stefnu
sveitarfélaga um hlutverk skólaþjónustu í framgangi stefnunnar um menntun fyrir alla þurfi að gera
markvissari og ekki eru skýr merki um að hún móti starfshætti þjónustunnar. Fræðslustjórar og
annað starfsfólk skólaþjónustu segist reiða sig á gildandi reglugerð en engu að síður virðist sem
margt í starfsemi þjónustunnar og samstarfi hennar við önnur þjónustusvið þurfi að samræmast betur
stefnunni um menntun fyrir alla. Þjónustan beinist að of stórum hluta að því að bregðast við ein-
stökum nemendum fremur en námsaðstæðum. Það er gert með formlegum greiningum til að skil-
greina vanda, sérþarfir eða frávik og leita að sértækum og aðgreinandi úrræðum til að bregðast við,
og stundum fjárveitingum til að standa straum af þeim. Greiningarnar eru í höndum sérfræðinga sem