Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 34

Vægi fjárhagsþrenginga í áhættu á þunglyndiseinkennum hjá launafólki á Íslandi á tímum kórónuveirunnar
34 ..
the association between depressive symptoms and financial hardship and
other socioeconomic factors. Methods: All members of ASÍ and BSRB,
the confederations of labour within the private and public sectors, were
requested to answer a questionnaire on their situation at the end of 2020.
The response rate was 7% of the population. The data was weighted by
known population parameters. Depression symptoms were assessed on
the PHQ-9 scale. Two indicators of financial hardship were used: material
deprivation and the ability to make ends meet. Univariate and multivariate
logistic regression was used to analyse the data. Results: The risk of de-
pressive symptoms increased with a lower socioeconomic position. When
controlled for other risk factors, material deprivation had the strongest
predictive power, but the ability to make ends meet lowers the predictive
power of both physical health and age. The predictive power of other so-
cioeconomic factors was smaller. Conclusion: Substantial socioeconomic
inequality in depression symptoms among workers in Iceland was identi-
fied during COVID-19.
KEYWORDS: Mental health – financial hardship – COVID-19
Inngangur
Rannsóknin sem hér er fjallað um skoðar tengsl þunglyndiseinkenna við fjárhagsþrengingar og ann-
an félags- og efnahagslegan ójöfnuð hjá íslensku launafólki á tímum kórónuveirunnar. Geðraskanir
eru ein helsta heilsufarsógn 21. aldarinnar (Wooden o.fl. 2016). Þannig jókst hlutur geðraskana frá
1990 til 2010 um 37,6% þegar litið er til heildarbyrði sjúkdóma á heimsvísu (Whiteford o.fl., 2013)
og eru þær nú ein helsta orsök örorku hvort sem litið er til heimsins alls, Evrópu (Wooden o.fl.,
2016) eða Íslands sérstaklega (Tryggingastofnun, 2017). Á seinni árum hefur þáttur félagslegs- og
efnahagslegs (e. socioeconomic) ójöfnuðar í geðheilsu komið betur og betur í ljós og um leið orðið
ljóst að ekki er hægt að takast á við og/eða koma í veg fyrir geðraskanir af ýmsu tagi nema taka
slíkan ójöfnuð inn í myndina (Burns, 2015). Rannsóknir hafa meðal annars staðfest að tengsl eru
á milli geðraskana og kyns, aldurs (Kivimäki o.fl., 2020), menntunar, tekna, fjárhagsþrenginga og
atvinnuleysis (Frankham o.fl., 2020). Einnig eru vísbendingar um að geðheilsa innflytjenda á vinnu-
markaði sé að jafnaði verri en innfæddra (Sterud o.fl., 2018). Að auki er þekkt að sterkt samband er
milli geðrænnar og líkamlegrar heilsu (Frankham o.fl., 2020). Erlendar rannsóknir benda til þess að
kórónuveirufaraldurinn hafi magnað upp þann félags- og efnahagslega ójöfnuð í geðheilsu sem fyrir
var á vinnumarkaði og að hóparnir sem borið hafa mestu fjárhagslegu byrðarnar af faraldrinum í
gegnum atvinnuleysi og tekjumissi hafi einnig tekið á sig auknar geðrænar byrðar (Aknin o.fl., 2021;
Ettman o.fl., 2020a; Witteveen og Velthorst, 2020).
Fjárhagsþrengingar og fátækt
Í umræðu og rannsóknum á fátækt er gjarnan gerður greinarmunur á algildri og afstæðri fátækt
(Blázquez o.fl., 2014; Stefán Ólafsson og Arnaldur Sölvi Kristjánsson, 2017). Hugtakið algild fátækt
byggir á þeirri forsendu að til sé „hlutlaust“ viðmið fyrir fátæktarmörk og að þeir sem hafi tekjur
undir því viðmiði séu fátækir en þeir sem hafi tekjur yfir viðmiðinu séu það ekki. Hugtakið á upp-
runa sinn í rannsóknum Rowntrees á fátækt á Englandi í byrjun 20. aldarinnar sem sneru að því hvað
fólk þyrfti að hafa í tekjur að lágmarki til að komast af og lifa heilbrigðu lífi (Stefán Ólafsson og
Arnaldur Sölvi Kristjánsson, 2017). Neysluviðmið sem stjórnvöld hér á landi og í öðrum velferðar-
ríkjum hafa sett til að reyna að skilgreina fátækt eru nýlegri dæmi sem byggja á sambærilegri hug-
mynd (Jón Þór Sturluson, Guðný Björk Eydal og Andrés Júlíus Ólafsson, 2011). Bent hefur verið