Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Blaðsíða 112

„Manni líður eins og maður sé alltaf að stara í ginið á ljóninu“ Viðhorf ungra kvenna til barneigna
112 ..
tengslamyndun og nálægð við ýmis mögulega heilsuspillandi efni (Budds, 2021). Þunguðum konum
er því haldið undir eftirliti og ætlast er til þess að þær hegði sér á þann hátt sem er menningarlega
skilinn sem ábyrgur gagnvart barninu sem þær bera og þeim sjálfum (Locke og Horton-Salway,
2010). Tímabilið fyrir getnað barns hefur þannig á síðustu árum og áratugum fengið aukna athygli
og umfjöllun sem mikilvægt heilsuverndandi tímabil fyrir framtíðar börn/fóstur og tengist því fyrr-
nefndri útvíkkun móðurhlutverksins þar sem mæður eru taldar bera ábyrgð á börnum sínum, jafnvel
áður en þau eru getin (Budds, 2021). Ljóst er að foreldrahlutverkið á Íslandi, sem og annars staðar,
einkennist af ýmsum kynjuðum staðalmyndum sem byggja á hugmyndum um feður sem fyrirvinnur
og mæður sem ábyrgar fyrir umönnun og tilfinningalegri velferð barna sinna (Símonardóttir, 2016a).
Þó að íslenskir feður taki virkari þátt í umönnun og uppeldi barna sinna með tilkomu fæðingarorlofs-
kerfisins má enn greina sterkar orðræður innan samfélagsins um auknar skyldur og ábyrgð mæðra
þegar kemur að umönnun og uppeldi (Símonardóttir, 2016a; Gíslason og Símonardóttir, 2018). Birt-
ingarmyndir þessara samfélagslegu krafna móðurhlutverksins lúta ekki síst að líkamanum sjálfum,
virkni hans og frammistöðu þegar kemur til að mynda að brjóstagjöf (Símonardóttir, 2016b), náttúr-
legri fæðingu (Símonardóttir og Rúdólfsdóttir, 2021) og tengslamyndun (Símonardóttir, 2016a), en
einnig hugmyndafræði ákafrar mæðrunar sem krefst ákveðinnar fullkomnunar (Auðardóttir, 2022).
Aðferðir og gögn
Í rannsókninni nýtum við rýnihópa og einstaklingsviðtöl til þess að fanga viðhorf ungra kvenna til
barneigna. Rýnihópar eru eigindleg rannsóknaraðferð sem byggir á umræðum einstaklinga í hóp um
ákveðið málefni. Aðferðin er talin henta sérstaklega vel í rannsóknarverkefnum þar sem þekking á
viðfangsefninu er lítil og takmarkið er að öðlast heildstæða mynd af því hvaða skilning og merkingu
fólk leggur í ákveðin fyrirbæri, líf sitt og athafnir (Morgan o.fl., 1998). Notast var við sjálfvalið úrtak
þátttakenda sem svöruðu kalli okkar um þátttöku í rannsókninni. Auglýst var eftir þátttakendum í
rýnihópa á samfélagsmiðlunum Facebook, Instagram og Twitter, en auglýsingu um rannsóknina
var deilt víða af aðilum í tengslaneti beggja höfunda og sömuleiðis í stórum Facebook-hópum
landsins. Ungt fólk nýtir samfélagsmiðla mikið (Perrin, 2015) og því var talið að þeir væru hentugur
vettvangur til að auglýsa eftir þátttakendum. Skilyrði fyrir þátttöku var að um væri að ræða barnlausa
einstaklinga á aldrinum 25–30 ára sem væru búsettir á Íslandi. Alls tóku 14 einstaklingar þátt í
rannsókninni en aðeins konur svöruðu auglýsingunni og lýstu yfir áhuga á þátttöku. Haldnir voru
fjórir rýnihópar og tekin voru tvö einstaklingsviðtöl. Allir þátttakendur voru konur á aldrinum 25–30
ára, tvær voru giftar, átta í sambúð og fjórar einhleypar. Allir þátttakendur að undanskilinni einni voru
hvítar og íslenskar að þjóðerni og þrjár voru sam- eða pankynhneigðar, en aðrar gagnkynhneigðar.
Menntunarstig viðmælenda var nokkuð hátt; sjö höfðu lokið framhaldsnámi á háskólastigi, fimm
höfðu lokið grunnnámi á háskólastigi (BA- eða BS-gráðu) og tvær höfðu lokið stúdentsprófi. Ekki
var spurt með beinum hætti út í stéttarstöðu, en allir þátttakendur ræddu ítarlega félagslegar og
efnahagslegar aðstæður sínar í æsku, sem veitti rannsakendum færi á að meta stéttarstöðu með
nákvæmari hætti. Skilgreina mætti uppeldislega stéttastöðu hjá um helmingi viðmælenda sem
verkamannastétt og hinn helmingurinn tilheyrir millistétt. Viðtölin tóku 56 til 103 mínútur og voru
tekin upp á hljóðupptökutæki með leyfi viðmælenda. Til að gæta nafnleyndar og halda trúnað var
öllum viðmælendum í rannsókninni gefið dulnefni og þess gætt að fela öll séreinkenni sem gætu
auðkennt þær. Allir viðmælendur veittu upplýst samþykki fyrir því að orð þeirra og frásagnir yrðu
notuð í útgefið efni. Þó viðmælendurnir í rannsókninni flokkist ekki sem viðkvæmur hópur lögðu
rannsakendur áherslu á að þær hlytu ekki skaða af þátttöku sinni og leituðust við að tryggja rétt og
friðhelgi þeirra (Esterberg, 2002).
Það krefst mikils undirbúnings og eftirfylgni að skipuleggja og framkvæma rýnihópaviðtöl þar
sem mikilvægt þykir að tryggja ákveðinn fjölda þátttakenda og að aðstæður séu sem bestar (Morgan
o.fl., 1998). Rýnihópar og einstaklingsviðtöl fóru öll fram á tímabilinu júlí–september 2021 en þá