Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 47

Ragný Þóra Guðjohnsen og Telma Tórshamar
47 ..
members were common, and participants described primary caregivers’
neglect, insecure attachment, and relationship problems within the home.
Learning difficulties and bullying made schooling difficult and traumas
threaded through their lives. Substance misuse started as an escape from
distress but turned into avoidance from withdrawal. Findings suggest that
the young people had experienced helplessness in difficult circumstances
at home as in school and lack of welfare services despite the aims of gov-
ernmental policies to the contrary in children’s affairs. Service needs of
children who struggle must be identified, and support provided to them
at home and in school to ensure their well-being, health, and education.
Participants emphasized the need for diverse substance abuse treatments
with psychological services, and interventions to support everyday life.
It is unacceptable that children in need experience that no one is there to
help them.
KEYWORDS: Youth substance abuse – Welfare services – Governmen-
tal policy
Inngangur
Málefni ungs fólks sem glímir við erfiðan vímuefnavanda hafa verið í brennidepli um nokkurt skeið
hér á landi (Heilbrigðisráðuneytið, 2021) sem erlendis (Alegría, o.fl., 2021). Einkum hafa aukin
dauðsföll ungs fólks vegna ofskömmtunar vímuefna vakið óhug (Gaur, o.fl., 2020). Þrátt fyrir að
náðst hafi að draga úr vímuefnaneyslu ungmenna á grunnskólaaldri gefa opinber gögn til kynna að
ákveðinn hópur ungmenna leiðist fyrr en áður út í harðari efni og að neysla þeirra sé flóknari og
meiri (Stjórnarráð Íslands, 2018a). Liður í að vinna með vandann er að þekkja rætur hans, skoða
stefnumótun stjórnvalda og velferðarúrræði sem bjóðast þessum hópi.
Markmið rannsóknarinnar er tvíþætt: Að kalla eftir sýn ungs fólks sem glímt hefur við vímuefna-
vanda frá barnsaldri á eigin neyslu, lífshlaup sitt og þau velferðarúrræði sem staðið hafa til boða.
Jafnframt að skoða pólitíska stefnumótun og úrræði sem snúa að velferð barna hér á landi.
Fræðilegur bakgrunnur
Pólitísk réttindi barna
Pólitísk réttindi barna þróuðust á 19. og 20. öld, mun síðar en réttindi fullorðinna (Ruck o.fl., 2017).
Straumhvörf urðu þegar Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins (1989) (Barnasátt-
málinn), var samþykktur á Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna. Hér á landi var samningurinn lög-
festur með lögum nr. 19/2013 og í því felst viðurkenning á að börnum skuli tryggð sérstök vernd sem
snýr að velferð á sviði mennta-, heilbrigðis- og félagsmála.
Á Norðurlöndum hefur rík áhersla verið lögð á hið norræna velferðarkerfi og samstarf landanna
um barnavernd og löggjöf í málefnum barna (Andersen o.fl., 2011). Í Barnalögum nr. 76/2003 er
réttur íslenskra barna til að þroskast og hljóta vernd og umönnun tryggður. Í Barnaverndarlögum nr.
80/2002 segir jafnframt að gera þurfi ráðstafanir í stjórnsýslu og löggjöf til þess að tryggja réttindi
barna.
Stefnumótun um velferð barna
Reglulega eru framkvæmdar rannsóknir þar sem staða barna og ungmenna er metin og kortlagðir
þeir áhættuþættir sem þeim stafar ógn af í samfélaginu. Vímuefnaneysla er einn þessara þátta sem
Alþjóðastofnanir og stjórnvöld hafa lagt ríka áherslu á bæði í stefnumótun og aðgerðum (United
Nations Office on Drugs and Crime, 2018; Heilbrigðisráðuneytið, 2021).