Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 57

Ragný Þóra Guðjohnsen og Telma Tórshamar
57 ..
Ég var búinn að stífla æðina mína og læknirinn bókstaflega sagði við mig að hún
hati sprautufíkla ... setti bara hendina á æðina og sagði ... láttu hana eiga sig og
notaðu bara aðra æð ... og ég er ekki búinn að leita mér aðstoðar útaf einhverju
sprautuveseni síðan ... þess vegna ber ég svo mikla virðingu fyrir Frú Ragnheiði.
Það er enginn að dæma þar ... er ógeðslega ánægður að fá að vita að það er ekkert
öllum sama!
Umræður
Meginniðurstöður rannsóknarinnar eru að viðmælendur upplifði vímuefnaneyslu sína sem bjargráð
í upphafi, til að flýja raunveruleikann, erfiðar fjölskylduaðstæður, vanlíðan, vantrú á eigin getu og
áföll. Ákall þeirra var um aukinn stuðning við velferð barna sem búa við erfiðleika í æsku og höfðu
þau skýra sýn á hvað það felur í sér.
Auka þarf stuðning við börn sem búa við erfiðar uppeldisaðstæður
Uppeldisaðstæður ungmennanna ýttu undir vanlíðan þeirra. Vímuefna- og geðheilsuvandi var tíður
á heimilum þeirra sem rannsóknir hafa sýnt að sé algengt hjá þeim sem glíma við vímuefnavanda
(Roscoe o.fl., 2018). Viðvarandi skortur á stöðugleika og öryggi á heimilum þeirra meðal annars
vegna mikilla fjarvista foreldra (Stenius, 2019), erfið fjárhagsstaða fjölskyldu (Merrick o.fl., 2018),
óörugg tengsl (Meredith o.fl., 2020) og slæm samskipti á heimilinu (Moore o.fl., 2018) settu þau í
áhættuhóp fyrir að þróa með sér vímuefnavanda.
Þá einkenndust uppeldishættir umönnunaraðila af vanrækslu og skorti á að komið væri til móts
við sálrænar þarfir um ást, umhyggju og hvatningu. Rannsóknir Sigrúnar Aðalbjarnardóttir (2019)
hafa gefið til kynna að slíkar aðstæður raski þroskaferli unglingsáranna eins og viðmælendur lýstu
en þau höfðu veika sjálfsmynd, skorti hæfni í samskiptum og til að ná tökum á verkefnum daglegs
lífs; námi, starfi og foreldrahlutverkinu.
Viðmælendur upplifðu hjálparleysi í æsku og að fá ekki stuðning í erfiðum aðstæðum og sóttu
því í vímuefni sem bjargráð þó neyslan hafi síðar orðið óhjálpleg. Mikilvægt er að stjórnvöld missi
aldrei sjónar af grundvallarréttindum barna til velferðarþjónustu (UNICEF, 2021). Bent hefur verið
á (Sigrún Harðardóttir og Sigrún Júlíusdóttir, 2019) að brýnt sé að rýna í ferla sem snúa að barna-
verndarmálum og auka samstarf fagaðila og stofnana til að stuðla að öryggi barna og aðgengi að
velferðarkerfum. Þá sé brýnt að skimað sé fyrir áföllum barna (Petruccelli o.fl., 2019) svo hægt sé að
grípa inn í fyrr og styðja við börn og ungmenni á fyrirbyggjandi hátt. Vitað er að snemmbær inngrip
geta vegið á móti áhættuþáttum í lífi barna (Uchida o.fl., 2018).
Vanlíðan barna og áskoranir í skólagöngu kalla á aðgengi að sérfræðiþjónustu
Viðmælendur lýstu ýmsum persónuþáttum í lífi sínu sem rannsóknir hafa gefið til kynna að séu
áhættuþættir fyrir að þróa með sér vímuefnavanda. Kvíði og þunglyndi háði þeim í æsku og að hafa
ekki fengið viðeigandi aðstoð (Conway, 2016; Ragný Þóra Guðjohnsen og Ársæll Arnarsson, 2021).
Jafnframt lýstu þau mörg að hafa verið með ADHD greiningu og að hegðunarvandi og erfiðleikar í
samskiptum hafi verið þeim fjötur um fót (Heradstveit o.fl., 2018). Mörg höfðu því leitað í slæman
félagsskap þar sem þau kynntust vímuefnum (del Palacio-Gonzalez og Pedersen, 2022).
Vanlíðan unga fólksins kom ekki síst fram í skólanum og tengdist áskorunum námslega og fé-
lagslega enda hafa rannsóknir gefið til kynna að skörun sé milli áhættuþátta svo sem erfiðra fjöl-
skylduaðstæðna og persónuþátta eins og námserfiðleika, vanlíðunar, hegðunarerfiðleika, skólaforð-
unar og þess að ungmenni þrói með sér vímuefnavanda (Bachman o.fl., 2008). Hér á landi hefur
líðan ungmenna farið hrakandi og í rannsókninni Ungt fólk 2022 (Rannsóknir og greining, 2022)
kom fram að einungis 26,5% ungmenna meta andlega heilsu sína mjög góða. Svipaðar vísbendingar
hafa komið fram á Norðurlöndum og í hinum vestræna heimi (Collishaw, 2015). Mikilvægt er því
að hlúa að betri líðan barna í skólasamfélaginu, bæði almennt en jafnframt að börnum sem glíma