Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 85

Hermína, Rúnar, Jórunn, Birna María og Sigríður Margrét
85 ..
ópumiðstöðin). Í úttektarskýrslunni er gagnrýnt hvernig þjónustu (m.a. skólaþjónustu sveitarfélaga)
við börn og fjárveitingum til hennar er fyrir komið í íslenska skólakerfinu og hvernig það, að mati
skýrsluhöfunda, vinnur gegn framgangi stefnunnar um menntun fyrir alla. Í niðurstöðum úttektar-
innar er víða bent á mikilvægi þess fyrir framgang stefnunnar að styrkja skólaþjónustu sveitar-
félaga með því að hverfa frá klínískri sýn á þær áskoranir sem nemendur mæta á skólagöngu sinni,
byggja starfsemina á félagslegu sjónarhorni og skólamiðaðri ráðgjöf (e. school- based consultation)
(Gutkin og Curtis 2009; Larney, 2003) og samhæfa vinnu sérfræðinga innan skóla og þjónustukerfa
utan skóla sem sinna stuðningi við nemendur. Úttekt Evrópumiðstöðvarinnar er hins vegar ekki út-
tekt á skólaþjónustu eða starfsháttum hennar og því er mikilvægt að afla ítarlegri gagna um þá og
nota niðurstöðurnar til að marka þjónustunni stefnu og styrkja starfshætti sem stuðla að þeim um-
bótum sem kallað er eftir.
Að loknum inngangi eru fræðilegir kaflar um menntun fyrir alla og skólaþjónustu. Því næst er
greint frá sniði rannsóknarinnar og þar á eftir eru niðurstöður raktar og ræddar. Greininni lýkur með
samantekt og ályktunum.
Menntun fyrir alla
Sú stefna að skólinn eigi að haga starfi sínu í samræmi við þarfir allra nemenda, óháð námsgetu, og
að öll börn skuli stunda nám í heimaskóla var lögfest árið 1974 (lög um grunnskóla nr. 63/1974).
Stefnan hefur verið áréttuð með ýmsu móti síðan og í núgildandi lögum og aðalnámskrá er tekinn
af allur vafi um hlutverk skólans sem lýðræðislegs vettvangs samstarfs, ábyrgðar og virðingar fyrir
manngildi þar sem leitast skal við að útrýma hvers konar mismunun og aðgreiningu (lög um fram-
haldsskóla nr. 92/2008; lög um grunnskóla nr. 91/2008; lög um leikskóla nr. 90/2008; Mennta- og
menningarmálaráðuneyti, 2013).
Í niðurstöðum úttektar Evrópumiðstöðvarinnar (2017) á menntun fyrir alla á Íslandi kemur fram
að flestir viðmælendur töldu að löggjöf og opinber stefnumörkun á sviði menntunar án aðgreiningar
væri skýr en hins vegar væri framkvæmd stefnunnar erfiðleikum bundin. Í skýrslunni um úttektina
er dregin sú ályktun að skólasamfélagið hafi hvorki fullnægjandi skilning á hugtakinu menntun fyrir
alla né nægilega skýra mynd af því hvað skólastarf á grundvelli þess felur í sér. Þessi viðhorf endur-
óma víða í íslenskum rannsóknum þar sem stjórnendur, kennarar og foreldrar telja að himinn og
haf sé á milli opinberrar stefnumótunar og framkvæmdar í skólum (sjá t.d. Helga Gíslason og Önnu
Kristínu Sigurðardóttur, 2016; Rannveigu Klöru Matthíasdóttur o.fl., 2013).
Þetta bil milli stefnu og framkvæmdar er ekki séríslenskt. Woodcock og Wolfson (2019) lýsa
viðbrögðum kennara við stefnunni um menntun fyrir alla sem hálfvolgum (e. lukewarm) og vitna
til greiningar O‘Rourke (2015) á því hvers vegna stefnan á svo erfitt uppdráttar þrátt fyrir að fjöl-
margar niðurstöður rannsókna sýni fram á gildi hennar fyrir skólastarf og velferð nemenda. Haug
(2017) telur enn fremur í samantekt sinni á rannsóknum fjölda fræðimanna að í skólum ríki mikið
óöryggi gagnvart því hvernig hægt er að skipuleggja námskrá, kennslu og námsumhverfi þannig að
það samrýmist stefnunni um menntun fyrir alla.
Segja má að hérlendis sé stefnan um menntun fyrir alla enn óvirkjuð hugmyndafræði, eða ferli
í þróun sem skiptar skoðanir eru um (Gretar L. Marinósson og Dóra S. Bjarnason, 2016). Til að
breyta þeirri stöðu þurfa að koma til viðhorfsbreyting og samhæfðar aðgerðir á öllum stjórnsýslu-
stigum menntakerfisins. Breyta þarf fjármögnun sérfræðiþjónustu, þannig að fjárveitingar nýtist á
sveigjanlegan hátt til þess að styðja við menntun fyrir alla í stað þess að koma fyrst og fremst til móts
við þarfir fámenns hóps nemenda sem fengið hafa greiningu (Evrópumiðstöðin, 2017; Mennta- og
menningarmálaráðuneyti, 2021). Einnig þarf að endurskoða margt í skipulagi skólastarfs og efla um-
fjöllun um kennslufræði menntunar fyrir alla (e. inclusive pedagogy) í grunnmenntun og starfsþróun
kennara og í ráðgjöf á vettvangi. Slík kennslufræði leggur grunn að skipulagi náms og kennslu sem
miðar að því að bregðast við einstaklingsmun með fjölgun námstækifæra fyrir alla nemendur fremur