Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 99

Hermína, Rúnar, Jórunn, Birna María og Sigríður Margrét
99 ..
Niðurstöðurnar benda til þess að hvorki stefna sveitarfélaga né reglugerðin um skólaþjónustu
móti í raun og veru starfshætti skólaþjónustunnar heldur menntun, reynsla og sýn starfsfólks hennar.
Þessu til stuðnings má nefna dæmi sem fram kom í viðtalsrannsókninni um að starfshættir mis-
munandi starfsstöðva innan sama sveitarfélags hefðu þróast í ólíkar áttir í samræmi við þetta.
Ráðgjöf og eftirfylgd
Gögnin sýna nokkuð afdráttarlaust mismunandi skilning á eðli og tilgangi ráðgjafar, ekki síst þegar
talað er um kennslufræðilega ráðgjöf. Flestir virðast tengja hana við fræðslufundi og ráðgjöf við
einstaka kennara og kennarahópa og stuðning við ýmis viðfangsefni í daglegu starfi. Þar má nefna
bekkjarstjórnun og snemmtæka íhlutun sem ætlað er að vera fyrirbyggjandi og draga úr þörf fyrir
greiningar og íhlutun sérfræðinga utan skólans í málefni nemenda. Þrátt fyrir þennan skilning og
ummæli margra viðmælenda í viðtalsrannsókninni um að ráðgjöf af þessu tagi hafi verið efld virðist
ekki draga úr eftirspurn frá foreldrum og kennurum eftir greiningum. Af stöðugum fréttum af bið-
listum og langri bið barna eftir greiningum (Anna Lilja Þórisdóttir, 2021; Hildur Margrét Jóhanns-
dóttir, 2020) er heldur ekki hægt að draga aðra ályktun en að eftirspurn eftir greiningum fari frekar
vaxandi en hitt og sé komin langt fram úr afkastagetu þeirra stofnana sem eiga að sinna þeim.
Hvað sem líður fyrirbyggjandi ráðgjöf og eflingu hennar er ljóst að áfram verður þörf fyrir ráð-
gjöf í málefnum einstakra nemenda hvort sem formleg greining kemur þar við sögu eða ekki. Hins
vegar er óljóst að hvaða marki þátttakendur í rannsókninni setja kennslufræðilega ráðgjöf í sam-
band við þetta og margt er á huldu um skilvirkni þess ferlis sem tekur við að loknum greiningum.
Ýmislegt bendir til þess að ferlið sé víða brotakennt, að hugmyndir um hlutverk og ábyrgð aðila í
því séu ekki skýrar og að ferlinu svipi til lýsingar Gutkin og Curtis (2009, bls. 592) á því sem þeir
kalla „þverstæðu skólasálfræðinnar“ (e. paradox of school psychology). Þá gætir tilhneigingar til
að líta svo á að þegar sá sem annast greiningu skilar niðurstöðum hennar með tillögum um áfram-
hald, sé viðkomandi þar með kominn í hlutverk sérfræðings. Þetta sjónarmið er byggt á því að slíkur
sérfræðingur hafi öll ráð í hendi sér og beri þannig ábyrgð á því að þau dugi í stað þess að nálgast
íhlutunina sem kennslumiðaða ráðgjöf (Gutkin og Curtis, 2009; Larney, 2003) sem gagnast bæði
nemendum og kennurum betur.
Hér þarf þó að halda því til haga að sjónarhorn á ráðgjöf er mismunandi innan leikskóla og grunn-
skóla og að í leikskólum sé einhverra hluta vegna frjórri jarðvegur fyrir gagnvirkni og sameiginlega
lausnaleit milli ráðgjafa og kennara, dýpri skilningur á sameiginlegri ábyrgð þeirra og nálægð ráð-
gjafa við starfsvettvang kennaranna meiri. Engu að síður virðist vera þörf fyrir að skilgreina betur
bæði ráðgjafarhugtakið sjálft og ekki síður ráðgjafarhlutverk sálfræðinga og annarra sem vinna með
skólum að málefnum einstakra nemenda.
Samstarf þjónustukerfa
Í tilviksrannsókninni lýstu viðmælendur bæði vilja og viðleitni til aukins samstarfs skólaþjónustu
við önnur þjónustusvið. Í tveimur tilvikanna var þessi viðleitni þó lengra komin en annars staðar
en að því frátöldu ber gögnum úr viðtalsrannsókninni og spurningakönnuninni saman um að sam-
starfið nái mun síður til heilbrigðisþjónustunnar en félagsþjónustunnar. Að forminu til snýst sam-
starf skólaþjónustu og félagsþjónustu oftast um sameiginlegan rekstur, samnýtingu húsnæðis og
að þjónustusviðin deili starfsmönnum að einhverju leyti eða hafi jafnvel sameiginlegan yfirmann.
Svör um inntak samstarfsins í spurningakönnun lýsa samráði, fundum og teymisvinnu um málefni
einstakra nemenda sem þungamiðju þess. Þannig virðist klínískt sjónarhorn á „vanda“ og „erfið-
leika“ nemenda meira áberandi en samhæfð lausnaleit sérfræðinga innan skóla og þjónustukerfa
utan hans (Skoglund, 2014). Við innleiðingu nýrra laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar
barna (nr. 86/2021) mun samstarf þjónustukerfa verða þróað áfram. Í þeirri þróun er mikilvægt að
skólaþjónustu sveitarfélaga verði markað skýrt hlutverk og teymisvinna innan skólanna verði efld
(Rúnar Sigþórsson o.fl. 2022).