Íslenska þjóðfélagið - 16.12.2022, Qupperneq 111

Sunna Símonardóttir og Hlédís Maren Guðmundsdóttir
111 ..
hefur lagt fram hugtakið Áru kynjajafnréttis en það lýsir ákveðnu félagslegu ferli þar sem karlar og
konur sannfæra sig um að jafnrétti ríki þrátt fyrir að raunin sé önnur. Í seinni tíð hefur femínismi átt
kraftmikla endurkomu og lögmæti í pólitískri umræðu, dægurmenningu og samfélaginu í heild (Gill
og Orgad, 2017). Þessi þróun hefur birst okkur erlendis, jafnt sem á Íslandi þar sem ýmis teikn eru á
lofti um að ungar konur skilgreini sig í auknum mæli sem femínista og femínísk barátta hefur öðlast
endurnýjaðan kraft og merkingu. Mikilvægt er að rannsaka hvernig þessi bylgja femínískrar baráttu
skarast við póstfemínismann og hvaða áhrif sú skörun hefur á kvenleikahugmyndir ungra íslenskra
kvenna.
Kynjaðar víddir foreldrahlutverksins
Áhrif barneigna á vinnumarkaðsstöðu kvenna hafa verið umtalsvert rannsökuð og í því samhengi
hefur verið rætt um refsingu móðurhlutverksins (e. motherhood penalty), sem vísar í þá staðreynd
að mæðrum vegnar verr á vinnumarkaði en körlum og barnlausum konum, og á þetta við um flest
vestræn ríki í Evrópu og Norður-Ameríku (Correll o.fl., 2007; Dotti Sani, 2015). Konur eru enn ólík-
legri til að gegna stjórnunarstöðum innan atvinnulífsins en karlar og rannsókn Angelov, Johansson
og Lindahl (2016), sem rýndi í kynjamun á aðstæðum norskra foreldra á atvinnumarkaði, leiddi í
ljós neikvæð áhrif barneigna á starfsframa kvenna. Opinber stefnumótun skiptir miklu máli þegar
kemur að samræmingu fjölskyldu- og atvinnulífs og hefur það verið einkennandi á Norðurlöndum
að leitast markvisst við að jafna hlut karla og kvenna á atvinnumarkaði sem og í fjölskyldulífi í
gegnum stefnumótun ríkisins. Framsæknar útfærslur á fæðingarorlofskerfum hafa verið mótaðar
eftir þessari hugmyndafræði, með mælanlegum áhrifum. Frá árinu 2000 hefur yfirlýst stefna í ís-
lenskum fæðingarorlofslögum verið að jafna hlut kynjanna í umönnun barna sinna. Atvinnuþáttaka
kvenna á Íslandi er mikil í alþjóðlegum samanburði og meðalvinnuvikan á Íslandi árið 2020 var 38
klukkustundir; 34,2 fyrir konur og 41,1 fyrir karla (Hagstofa Íslands, 2022b). Nýlegar rannsóknir
benda einnig til þess að foreldrar á Íslandi, og þá sérstaklega mæður, séu undir álagi þegar reynt er að
ná jafnvægi milli vinnu og fjölskyldulífs (Andrea Hjálmsdóttir og Marta Einarsdóttir, 2019; Júlíus-
dóttir o.fl., 2018). Bent hefur verið á í þessu sambandi að mæður séu mun líklegri en feður til þess
að brúa umönnunarbilið frá fæðingarorlofi og þar til barnið kemst á leikskóla (Arnalds o.fl., 2019;
Ingólfsdóttir og Gíslason, 2016) og endurteknar kannanir meðal foreldra á Íslandi sýna að undan-
farin 20 ár hefur verið hæg en stöðug lækkun á hlutfalli mæðra sem finnst auðvelt að samræma vinnu
og fjölskyldulíf (Arnalds, 2020). Þrátt fyrir aukna þátttöku karla í heimilishaldi á undanförnum árum
sýna rannsóknir fram á að ábyrgðin á verkstjórn og skipulagi liggur oftast enn hjá konunni (DeGroot
og Vik, 2020; Maskína, 2017). Þetta á einnig við hjá pörum sem hafa fram að foreldrahlutverki lagt
áherslu á jafna skiptingu verka (Daminger, 2019).
Greining Sharon Hays (1996) á hugmyndafræði ákafrar mæðrunar sýnir fram á hvernig uppeldi
og það að vera uppalandi hefur orðið sífellt mikilvægari hluti af sjálfsmynd fullorðinna í vestrænum
löndum, sérstaklega mæðra. Á sama tíma hefur farsælt barnauppeldi verið skilgreint sem „barna-
miðað“ þar sem ætlast er til að móðir sökkvi sér í barnauppeldið og taki fulla ábyrgð á þroska barns
síns, á sama tíma og hún treystir á sérfræðileiðsögn og vísindi til að kenna henni réttu handtökin
(Lee o.fl., 2014). Ekki er hægt að horfa fram hjá þeirri þversögn að þessi ákafa, sérfræðingsmiðaða
tegund mæðrunar birtist og er viðurkennd sem æskileg á sama tíma og þátttaka kvenna á vinnu-
markaði eykst og samfélagslegar kröfur um jafnrétti verða háværari (Hays, 1996; Kanieski, 2010).
Innbyggt í hugmyndafræði ákafrar mæðrunar er töluverð útvíkkun móðurhlutverksins, sem tengist
einnig víðtækari hugmyndafræðilegum breytingum á skynjun okkar á börnum sem félagslegu auð-
magni (Vandenbeld, 2014) og hugmyndum nýfrjálshyggjunnar um mæður sem hámarka möguleika
barna sinna með upplýstri ákvarðanatöku (Murphy, 2000). Kröfur sem gerðar eru til barnshafandi
kvenna um að stjórna líkama sínum á „ábyrgan hátt“ á meðgöngu og jafnvel fyrir getnað hafa aukist
mjög á undanförnum árum og beinast að ýmsum þáttum, svo sem mataræði, áfengisneyslu, streitu,