Bókasafnið - 01.01.2002, Síða 33

hvar.is . Sá vefur er fyrst og fremst miðaöur við þau
gagnasöfn sem keypt hafa verið inn á vegum hennar
en hann er þó frábrugðinn mörgum slíkum erlendum
vefjum að þar er vísað á ýmislegt fleira. Efnisleit getur
orðið nokkuð flókin, því notandinn þarf að kynna sér
hvert megininnihaldið er í hinum oft risavöxnu
gagnasöfnum, hvort þar er hugsanlega að fmna það
efni sem leitað er og síðan að fara inn í viðkomandi
tímarit eða gagnasafn til að fletta upp. Vefir sem þessi
eru ýmist reknir sem sérstakir vefir eða eru tengdir
þjóðbókasöfnum, embættum eða stofnunum sem sjá
um innkaupin fyrir not-
endahópa eða á landsvísu.
Bókasöfnin vísa til þeirra á
sínum eigin heimasíðum, í
heild eða til ákveðinna
tímarita eða gagnasafna
undir viðkomandi efni.
Einstök ókeypis gagna-
söfn á netinu, sem veita
aðgang að ákveðnum teg-
undum efnis t.d. tímarits-
greinum, staðreyndaefni
eða bókfræðiskrám, al-
mennum eða á sérhæfðum
fræðasviðum. Sem dæmi
mætti nefna Ingenta sem
vísar í tímaritsgreinar, ým-
ist á pappír eða neti. Not-
andi þarf að vita af gagna-
söfnunum, leita þau uppi
eða fara inn á síður bóka-
safna sem vísa til þeirra
undir viðkomandi efni.
Fag- eða efnisgáttir (su-
bject based information
gateways / emneportaler)
eru sameiginleg leið bóka-
safna og fræðasamfélags-
ins til að byggja upp sem bestan aðgang að efni á
ákveðnum fræðasviðum. Þessi leið hefur verið að
ryðja sér til rúms í síauknum mæli undanfarin ár víða
um lönd. Þetta virðist vera ákjósanleg lausn á þeim
vanda sem við er að etja við leit að fræðilegu efni í
netheimum. Þar sem lítil sem engin umræða hefur
farið fram um þetta fýrirbæri hér á landi, verða því nú
gerð ítarlegri skil.
Dæmi um stórar vefgáttir sem margir kannast við
eru t.d. NovaGate http://novagate.nova-university.org
á sviði landbúnaðarmála, ADAM http://www.adam.
ac.uk á sviði lista, SOSIG http://www.sosig.ac.uk á
sviði félagsfræða, OMNI http://omni.ac.uk á sviði
læknisfræði og EELS http://eels.lub.lu.se á sviði verk-
fræði.
Skilgreiningu á efnisgáttum er að finna m.a. í
grein eftir Traugott Koch, sem víða hefur verið vitnað
til. Hann segir efnisgátt vera Internetþjónustu með
aðaláherslu á dreifðar heimildir um ákveðið efni á
Internetinu. Hún geti þó í undantekningartilvikum
innihaldið tilvísanir til efnis sem ekki er stafrænt.
Ekki sé rétt að nota þetta orð um vísa eða indexa um
staðbundið efni og heldur ekki um bókasafnsskrár.
Efnisgáttir byggja á lýsingum á efninu.
Koch skilgreinir tvær tegundir efnisgátta, annars
vegar einfalda efnisgátt og hins vegar gæðarýnda
efnisgátt sem er flóknara fyrirbæri. Gæðarýndar
efnisgáttir lúta ritstjórn og
mat á efninu er í höndum
sérfræðinga. Ákveðin stefna
er um val efnis og um
viðhald. Lýsingar á efninu
lúta ákveðnum reglum og
sama er að segja um efnis-
flokkun. Samskiptastaðlar
eru notaðir.
Efnisgáttir geta verið
mismunandi eftir efnis-
inntaki og hvort þær ná
yfir efni á ákveðnu svæði
eða landi eða eru alþjóð-
legar.
Sumar hafa með sér
samvinnu eða eru byggðar
upp af mörgum stofnun-
um.
Gæðametnar efnisgátt-
ir eru næstum eingöngu
byggðar upp af bókasöfn-
um, háskólum og/eða
fræðistofnunum og marg-
ar þeirra af áhugasömum
einstaklingum úr fræða-
samfélögum.
Allar veita þær vefað-
gang og flestar hafa leitarmöguleika. Lýsingar á
heimildunum eru vistaðar í gagnabanka eða skráa-
kerfi.
í Evrópuverkefninu DESIRE, http://www.desire.org,
hefur verið þróað hugtakið „subject-based informa-
tion gateway" (SBIG). Þar hafa verið settar fram reglur
um uppbyggingu netgátta, sem hægt er að sækja á
netinu í formi handbókar og hugbúnaður þróaður til
verksins sem er hægt að fá ókeypis á netinu.
Fleiri tegundir hugbúnaðar eru til t.d. ROADS,
http://www.ilrt.bris.ac.uk/roads fráThe eLib eða Elec-
tronic Libraries programme í Bretlandi (einnig
ókeypis) og er notað af mörgum efnisgáttaverk-
efnum.
Það sem hér hefur verið sagt um efnis- eða fag-
gáttir ætti að nægja til útskýringar á hugtakinu og
iNClPrVTNT * «?ÍNT1®1-5
Canticvm esAiepítop^
cjrim 1TA.
-cuf ef miktCor\ ut^r~fixf
fUl-OT' Tu.ii r 6CCo ti fa Ljcx
[^ccedf nduxcor rnetif-'ftduadvc&rxigixm
6t'notmmA*Oy
for-X'XXXLdomex ðíl+xifrneK dnr df'
fiifxcxuf efb mAi 1 nfkLucemy
IföxaT-t&trxcjuxf infTvuJío defcrmdjuf fXhiaxpmf/
#d\Cófir lmlLccdí& ccmf±xem\r\\ dno 6C\nuo
cKce- rtamertemf •<
JQJoxkT fuxxce \npopuUf \dtrtu6rrcten6f eiuff
miHntfMCPgg cjtíc gccAfutry *Ar nomw fxuf^
(^Arnaze dnb qtfctriAgrufu&fecttS
xdnurrc\xcc \noc inarua*i~r*cei~t~K.
(^X-uUsv <#LauJa Uncaað fionf'
^cjuivmAjnur \nmed\oXuifoT IfVxhety
&Anv\cum e-x&cUte-
indtnudto dienim mtorum/
Síða úr „Gullna saltaranum" frá því um 790.
BÓKASAFNIÐ 26. ÁRG. 2002
31