Bókasafnið - 01.01.2002, Síða 73

Bækur og líf
Jónína Hafsteinsdóttir
Uppáhalds bókin mín
Hver er uppáhaldsbókin
þín? Þegar þannig er spurt
kann að verða fátt um
svör, a.m.k. fór mér þannig
þegar ég var beðin að segja
lesendum Bókasafnsins frá
þeirri bók. Ég hef að sjálf-
sögðu átt samleið með
ýmsum bókum um dag-
ana, sumum skamma, öðr-
um býsna langa, og raunin
verður sú að bækur, sem ég kynntist í bernsku og
æsku og hafa fýlgt mér síðan, koma fyrstar í hugann
þegar spurt er um uppáhaldsbókina. Ég valdi því fá-
einar bækur sem ég las fyrst á barnsaldri og oft síðan
til að segja stuttlega frá hér.
Sennilega hef ég fáar eða engar bækur lesið oftar
en „Hjaltabækurnar" eftir Stefán Jónsson.Tvær síðari
bækurnar, Mamma sfeilur allt og Hjalti kemur heim, hef
ég átt frá því ég var barn en fyrsta bókin, Sagan hans
Hjalta litla, bættist í safnið löngu síðar. Þessar bækur
hef ég marglesið allar og ævinlega mér til sálubótar
og finnst ég í hvert sinn sjá í þeim eitthvað nýtt sem
ég hef ekki komið auga á áður. En hvað veldur? Því er
ekki auðsvarað. Saga Hjalta litla og móður hans er
dæmigerð saga föðurlausra barna og einstæðra
mæðra á fyrri hluta 20. aldar. Móðirin er ekki talin
vinna fyrir nema einu barni og hefur því aðeins yngra
barn sitt hjá sér, því eldra er komið fyrir hjá vanda-
lausum á kostnað hreppsins. Skilningur og einlæg
lýsing Stefáns Jónssonar á hugarheimi drengsins og
því hvernig hann skynjar þá veröld sem hann lifir og
hrærist í er slík að varla lætur nokkurn ósnortinn. En
það er ekki eingöngu lýsing Hjalta sjálfs sem gerir
bækur Stefáns svo heillandi. Myndir af umhverfinu,
heimilislífinu á bæjunum og fólkinu sem kemur þar
við sögu, eru dregnar skýrum dráttum og verða ljós-
lifandi fyrir hugarsjónum lesandans. En allt er það
séð með augum drengsins, bæði alvara lífsins og
gleðigjafarnir í tilverunni. í síðustu bókinni reynir á
sambúð Hjalta við stjúpföður sinn, sem báðum er
býsna erfið framan af, og er lýst af þeirri snilld að
báðir hljóta að eiga samúð lesandans.
Bækurnar um Hjalta litla, sem og aðrar bækur
Stefáns Jónssonar, munu flestum kunnar, en næst
langar mig að segja frá bókum sem verið hafa í fórum
mínum svo lengi sem ég man og ég hygg að fáir
þekki. Þetta eru tvær bækur eftir dönsku skáldkon-
una Karin Michaélis (1872-1950) í þýðingu Sigurðar
Skúlasonar. Fyrri bókin heitir Bíbí. Æuisaga ungrar
stúlku og kom út 1935, en síðari bókin Bíbí/er í langferð
og verð ég þar að treysta á minnið því að bæði kápa
og titilblað eru farin veg allrar veraldar. Hún mun
hafa komið út 1937 (skv. Gegni). Söguhetjan, danska
telpan Bíbí, er dóttir stöðvarstjóra á járnbrautarstöð
og nýtur þeirra forréttinda að geta ferðast með
lestunum ókeypis um landið þvert og endilangt þegar
henni sýnist. Þetta nýtir hún sér óspart, fer víða og
kynnist mörgu. í fyrri bókinni segir frá flakki Bíbíar
um Danmörku og í samfylgd hennar verður lesand-
inn margs vísari um land og þjóð en hafa skal í huga
að sagan er skrifuð fyrir u.þ.b. 70 árum. i seinni
bókinni víkkar sjóndeildarhringur Bíbíar því að þá
ferðast hún til Þýskalands, heimsækir ættingja sína
þar og fer í skóla. í báðum bókunum er sagan sögð að
verulegu leyti í formi sendibréfa sem Bíbí skrifar
pabba sínum á ferðalögunum. Bíbí missti móður sína
aðeins ársgömul og hefur alist upp hjá föður sínum.
Einlæg ást telpunnar til föðurins er sem rauður þráð-
ur gegnum söguna, alltaf sýnileg þrátt fyrir ýmis upp-
átæki hennar. Bíbí vill ekki gera neitt sem er honum á
móti skapi en pabbi er ekki alltaf viðlátinn til að gefa
leyfi þegar ferðaþráin grípur telpuna og þá verður
hún að taka ákvörðun á eigin spýtur. Hugljúf er
einnig lýsingin á „sambandi" Bíbíar við látna móður
sína.
Lestina rekur bók sem heitir Katafrcenka og er eftir
höfund að nafni Kate Seredy sem einnig mynd-
skreytti bókina afar fallega. Bókin er þýdd af Stein-
grími Arasyni kennara og kom út í Reykjavík 1947.
Engin deili veit ég á höfundinum. Aðalpersóna bókar-
innar, Kata frænka frá Búdapest, er send til dvalar hjá
föðurbróður sínum, stórbónda á Ungverjalandsslétt-
unni. Hann á soninn Jónsa, tíu ára að aldri, sem aldrei
hefur verið í skóla og aldrei komið í kaupstað og ræð-
ur sér ekki fyrir tilhlökkun þegar von er á Kötu.
„Veikluð borgarfrænka, sem hafði haft mislinga - það
var nú nokkuð sem ekki var til á hverjum bæ.“ En
Kata er ekki bara veikluð, hún er einnig - og ekki síður
- mesti óþekktarangi. Efni bókarinnar er dvöl Kötu í
BÓKASAFNIÐ 26. ARG. 2002
71