Gátt - 2004, Blaðsíða 17

Í öðru lagi eru það rök sem benda á mikilvægi þess að
efla grunnmenntun þeirra sem minnsta menntun hafa svo
þeir séu líklegri til að vera virkir í atvinnulífinu en jafn-
framt til þess að draga úr stéttaskiptingu sem má rekja til
mjög mismikillar menntunar. Þetta mætti kalla
jafnræðisrökin13. Í þriðja lagi eru það rök sem byggjast á
mikilvægi þess að tryggja almennan tæknilegan grunn
samfélagsþegnanna sem er mikilvægur til þess að trygg-
ja hreyfanleika vinnuaflsins. Köllum þetta almennu
tæknirökin en þau eru sennilega léttvægust þeirra raka
sem hér hafa verið nefnd. Spurningin er þessi: Séu þessi
rök viðurkennd sem mikilvæg rök fyrir endurmenntun,
hver á þá að axla ábyrgðina? Er það samfélagið, einstakl-
ingurinn eða atvinnulífið? Það er alls ekki víst að öll rökin
kalli á sama svarið. Það virðast þó ekki sterk rök fyrir því
að atvinnulífinu beri að axla alla þessa ábyrgð og það er
ekki ljóst að einstaklingarnir hafi alltaf burði til þess;
raunar er margt sem bendir til þess að samfélaginu beri
að bera hana að mestu á svipuðum forsendum og það
axlar ábyrgð á grunnmenntun að loknu skyldunámi.
Staða endurmenntunar
Samanburður við önnur lönd er áhugaverð leið til þess að
leggja mat á stöðu endurmenntunar þótt hann segi
auðvitað ekki alla söguna. Skoðum fyrst þann hóp sem
ekki hefur aflað sér neinnar menntunar í framhaldsskóla.
Hann skiptir miklu máli vegna þess að gert er ráð fyrir að
þeim mun betri sem grunnmenntunin sé, þeim mun meiri
líkur séu á því að endurmenntunin verði í lagi. Mynd 1
sýnir að staða okkar í þessu efni er ekki mjög sterk og
það ætti að vera áhyggjuefni. Það er tvennt sem er
athyglisvert við þessa mynd. Það mjög áberandi að
Ísland hefur stærsta hópinn sem eingöngu er með
grunnskólamenntun þeirra landa sem þarna eru sýnd. Að
vísu eru Ítalía, Portúgal og Spánn lakar stödd en Ísland en
þau eru ekki sýnd á myndinni. Norðurlöndin eru sýnd með
opnum hringjum og staða þeirra er samkvæmt þessum
mælikvarða talsvert betri en okkar.
Nú ber að taka svona tölur frekar sem almenna vís-
bendingu en það er ljóst að staða Íslands er talsvert
önnur en fjölmargra ríkja sem við berum okkur gjarnan
saman við. Það er ekki síður umhugsunarefni að staðan
er ekki að breytast mikið hjá okkur. Í löndunum sem koma
næst okkur, Írlandi og Frakklandi, eru hlutföllin að breyt-
ast nokkuð ákveðið og sama á við um Finnland.
Mynd 1. OECD Education at a Glance 2004 Tafla A3.4b.
En þrátt fyrir þessa slöku stöðu okkar hvað varðar hina
formlegu menntun er ekki að sjá að endurmenntun-
arstaða okkar sé í raun veik. Þetta skiptir auðvitað máli
því að eitt aðaláhyggjuefnið í umræðu um brottfall eða
lágt hlutfall sem hefur lokið framhaldsskóla er að lítil
grunnmenntun komi niður á endurmenntun. Mynd 2 sýnir
þátttöku í endurmenntun (hér er skólastarf talið með) í
fjölmörgum löndum, þar á meðal alls staðar á Norðurlön-
dunum. Samkvæmt þessari mynd þá þurfum við ekki að
hafa áhyggjur af því að við séum eitthvað sérstaklega
aftarlega á merinni hvað endurmenntun varðar. Við erum
í fremsta flokki ásamt öðrum norrænum löndum í þessu
efni, meðal annars stöndum við Norðmönnum á sporði
þótt þeir standi mun betur en við í grunnmenntuninni
(standa allra þjóða best) samkvæmt Mynd 1. En ef aðeins
væri horft til starfsmenntunar utan skóla þá standa
Norðmenn aðeins betur en við.
17
F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
13 Margir hafa trúað því að Norðurlöndin stæðu tiltölulega vel í jafnræðismálum en það er matsatriði og ef til vill umdeilanlegt, sjá Jón Torfi Jónasson
og Albert Tuijnman (2001a).