Gátt - 2004, Blaðsíða 12

F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
12
Það er margt sem gerir umræðu um
þetta efni í senn flókna og áhuga-
verða. Í fyrsta lagi eru sum hugtök
óljós og skilin á ólíka vegu þannig að
fólk er oft að nota sömu orðin, til
dæmis starfsmenntun, símenntun og
fullorðinsfræðslu, en er samt að tala
um mjög ólíka hluti. Þetta veldur því
að erfitt er að bera saman stöðu mála
á milli landa og jafnvel skoða þróunina
innan hvers lands.
Í öðru lagi eru rökin eða hugsunin að
baki menntun, sérstaklega margvís-
legri endurmenntun, margslungin.
Ólíkir aðilar geta sammælst um mikilvægi menntunar en
gera það á mjög mörgum og ólíkum forsendum. Sumir
beina sjónum sínum að hag fyrirtækja og hverju menntun
skilar þeim, aðrir að velta fyrir sér símenntun í þágu
lýðræðis og jafnréttis. Enn aðrir huga fyrst og fremst að
því hvernig einstaklingar geta haft gagn eða gaman af
frekari menntun óháð arðsemi fyrir þá sjálfa, vinnustaði
þeirra eða fyrir þjóðfélagið almennt. Af þessum sökum er
erfitt að komast að niðurstöðu um hverjir eigi að bera
ábyrgð á menntun að loknum formlegum skóla; er það
samfélagið, fyrirtæki, verkalýðsfélög eða einstaklingarnir
sjálfir?
Í þriðja lagi er sú grundvallarsýn sem fólk hefur á þau
kerfi, sem ættu að þjóna endurmenntun, mjög margvís-
leg. Sumir hugsa einkum til hins hefðbundna skólakerfis
og hvort það megnar að reiða fram ólík tilboð um menntun
fyrir alla en aðrir gera því skóna að menntun í þágu
atvinnulífs eða þeirra sem hafa hopað frá skólakerfinu
verði að fara fram á vettvangi atvinnulífsins og utan
skólakerfisins. Vegna þess að menntun fullorðinna hefur
verið utan skólakerfisins hefur hún ekki verið mjög
sýnileg. Margir halda að þetta sé tiltölulega nýtt fyrirbæri
en þegar grannt er skoðað kemur í ljós að gróskumikil
símenntun hefur verið við lýði um langa hríð. Þær flækjur,
sem hér eru nefndar, verður að hafa í huga þegar starfs-
menntun eða símenntun er rædd og þær kalla á að öll
umfjöllun sé eins gegnsæ og skýr hvað þessi atriði
varðar og mögulegt er.
Í þessari grein ætla ég að staldra við atriði sem ég tel að
skipti sköpum um mat á stöðu, en þó einkum þróun,
símenntunar næstu árin en ég ætla ekki að gefa yfirlit yfir
allt það sem gæti skipt máli. Fyrst ræði ég um hugtök,
einkum þau sem tengjast fullorðinsfræðslu, síðan um
kerfi skóla og menntunar og í því sambandi um rætur
menntunar fullorðinna, þar næst um rökin fyrir fræðslu
fullorðinna og á hverjum ábyrgðin hvílir. Að síðustu fjalla
ég um stöðuna og hver sennileg þróun verður.
Hugtökin ful lorðinsfræðsla 1,
endurmenntun 2, s ímenntun 3 og
starfsmenntun
Það skapar ákveðinn vanda í umræðu um menntun að
merking mikilvægra hugtaka hefur verið á reiki. Þetta á
líklega ekkert frekar við í umræðu um fullorðinsfræðslu
en önnur svið menntunar en það má vera að hugtaka-
óreiðan valdi óvenjumiklum vanda á þessu sviði4. Það er
vegna þess að það tengist afdrifaríkum hugmyndum, til
dæmis um skipulagningu nýs kerfis um fullorðinsfræðslu
eða deilum um fjármagn. Vegna þess hve umfangið er
mikið, fjármunirnir miklir, markmiðin margslungin og
aðstæður fjölbreytilegar skiptir miklu máli að það sé
F U L L O R Ð I N S F R Æ Ð S L A O G
S T A R F S M E N N T U N Á Í S L A N D I
S T A Ð A O G Þ R Ó U N S T A R F S F R Æ Ð S L U O G
S Í M E N N T U N A R
Jón Torfi Jónasson
1 Sjá umfjöllun í Jón Torfi Jónasson og Jóhanna Rósa Arnardóttir (2001a). Um hríð virðist fullorðinnakennsla eða fullorðinnamenntun hafa verið notað,
sjá t.d. Jóhann S. Hannesson (1971). Í greinargerð frumvarpsins um fullorðinsfræðslu var rökstutt að samsetning eintölunnar (fullorðins) og fræðslu-
hugtaksins væri líklega þjálli orðmynd.
2 Um hríð virðast orðin ummentun og viðbótarmenntun hafa verið notuð þegar nú er talað um endurmenntun.
3 Athyglisverðust eru örlög orðsins ævimenntun. Það var alls ráðandi á áttunda áratugnum, stundum sem þýðing permanent education (sjá Bertrand
Schwartz, 1971) en þó mun frekar á life-long learning. Það er ljóst að orðið símenntun er upphaflega þýðing á recurrent education. Þess vegna virðist
vera eðlilegt að tala um að leggja áherslu á símenntun (það er að fólk geti auðveldlega komið aftur og aftur inn í fræðslustarf), m.a. með því að byggja
upp kerfi eða umgjörð ævimenntunar. Einkenni ævimenntunarkerfis er símenntun.
4 Það er ekkert sáluhjálparatriði að öll hugtökin séu kristaltær ef þau skiljast í stórum dráttum. Hins vegar getur skipt sköpum, t.d. í deilum um hver á að
standa straum af kostnaði einhverrar starfsemi að vita hvað til hennar heyrir. Þetta á örugglega við um fjölmargt sem deilt er um hvort að flokka eigi
sem fullorðinsfræðslu, endurmenntun eða starfsmenntun, svo dæmi séu tekin.