Gátt - 2004, Blaðsíða 16

bjóða fullorðnu fólki upp á hefðbundna kennslu sem oft
hefur verið fyrir utan hið formlega skólakerfi, hvort heldur
það var í lýðháskólum, útvarpsskóla, bréfaskóla, náms-
flokkum eða í margvíslegum námskeiðum sem hafa
blómstrað allan seinni hluta 20. aldar. Sumt af þessari
fullorðinsfræðslu hefur þó verið innan skólakerfisins og
eru öldungadeildir framhaldsskólanna á síðasta fjórðungi
20. aldarinnar skýrasta dæmið um það. Undanfarinn
áratug hefur óformleg fullorðinsfræðsla verið færð inn í
skólakerfið í auknum mæli, ekki síst á háskólastiginu.
Hinn þáttur fullorðinsfræðslunnar er ekki síður áhuga-
verður og hefur örugglega verið mjög vanmetinn í
umræðu um uppbyggingu menntunar í landinu. Þetta er
ótrúlega fjölþætt óformleg fræðslustarfsemi af ýmsu tagi.
Innan hennar rúmast fræða- og lestrarfélög 19. aldarinn-
ar, uppbygging bókasafna til alþýðufræðslu, öflug tímarita-
útgáfa 19. og 20. aldar, öflug kennslu- og fræðslustarfsemi
ríkisútvarpsins, einkum á fyrstu áratugum þess, almennir
fyrirlestrar og fræðslufundir alla 20. öldina og fræðsluefni
á netinu á síðustu árum. Ingi Sigurðsson (1996) segir
meðal annars um atorku Magnúsar Stephensen í byrjun
19. aldar:
Útgáfa efnis fyrir börn í fræðsluskyni var sannarlega merkur
þáttur í útgáfustarfsemi þeirri sem Magnús var viðriðinn, en
meginmarkmið hennar var að sjá fullorðnum fyrir góðri fræðslu
um veraldleg og, að nokkru leyti, andleg efni. Segja má að í
viðleitni hans á þessu sviði hafi falist risavaxið átak í full-
orðinsfræðslu (bls. 110).
Það skiptir mestu máli þegar þróun þessarar fullorðins-
fræðslu er athuguð að frekar fjölþætt og margþætt
menntun af ýmsu tagi varð smám saman samofin hinu
formlega skólakerfi. En jafnframt hafa vaxið nýir sprotar
af nýjum fræjum og ekki er alltaf ljóst hvernig eða að
hvaða marki þeir fléttast inn í menntakerfið. Reynslan
sýnir þó að það muni í flestum tilvikum gerast um síðir.
Ástæða er til að ætla að viðurkenning samfélagsins á því
að símenntun sé hluti af menntakerfinu leiði smám
saman til talsverðra breytinga á þessu kerfi og á viðhorfi
til menntunar. Það er ekki ósennilegt að þetta verði þær
breytingar á menntun sem verði mest áberandi á fyrstu
áratugum 21. aldarinnar.
Hvers vegna ful lorðinsfræðsla?
Rökin fyrir menntun eru margslungin og það á jafnt við
um menntun utan og innan skólakerfisins. Á síðustu
áratugum hefur verið látið að því liggja að tilefni mennt-
unar eftir að formlegri skólagöngu lýkur sé fyrst og
fremst að styrkja stöðu vinnuafls á markaði, til þess auka
framleiðni, færanleika vinnuafls og nýsköpun í atvinnulífi.
Þetta mætti kalla mannauðsrökin. Þetta eru vissulega
sterk og mikilvæg rök fyrir kvikri endurmenntun. Þetta eru
auðvitað einnig veigamikil rök fyrir öflugum framhalds-
og háskólum og það er almennt og nokkuð gott
samkomulag um að samfélagið standi straum af rekstrar-
kostnaði þeirrar grunnmenntunar sem þar fer fram. En
hvað um kostnaðinn af endurmenntun utan skólakerf-
isins? Það hefur verið stefna ríkisvaldsins undanfarið að
ábyrgðin á endurnýjun menntunar sé á herðum einstakl-
inga og síðan atvinnurekenda að því marki sem það eru
sérstakir hagsmunir þessara aðila sem eru í húfi. En
málið er aðeins flóknara.
Það er alls ekki ljóst hvers vegna eigi að gera þennan
skýra greinarmun á grunnmenntuninni sem er innan hins
formlega skólakerfis og viðhaldi menntunar sem er iðulega
utan þess. En fyrir því eru meðal annars þau rök að fólk,
sem komið er til starfa, hafi meira svigrúm til að standa
straum af endurnýjun þekkingar sinnar og meiri sveigjan-
leika til þess að gera það, meðal annars í samráði við
vinnuveitanda sinn. En það sem flækir þetta mál enn
frekar er að það eru að minnsta kosti þrenn rök fyrir
endurmenntun til viðbótar mannauðsrökunum sem þegar
hafa verið nefnd. Fyrst eru það rök sem vísa til mikilvægis
þess að endurnýja undirstöðuþekkingu (meðal annars
læsi) almennings í þjóðfélagi sem tekur hröðum breyt-
ingum en reiðir sig á þekkingu hvers einasta einstaklings
til þess að taka virkan þátt12. Köllum þetta lýðræðisrökin.
16
F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
12 Ég tel að íslenskukennsla til handa fólki af erlendi bergi, sem hefur tekið sér búsetu hér á landi, fari í þennan flokk.