Gátt - 2004, Blaðsíða 68

68
F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
Á undanförnum áratug hefur nám full-
orðinna verið áberandi. Ástæður þess
eru m.a. hækkandi meðalaldur íbúa og
að efnahagslíf OECD-ríkjanna byggist
í sífellt meiri mæli á þekkingu. Mikið
atvinnuleysi ósérhæfðs verkafólks,
vaxandi þýðing og viðurkenning á
mikilvægi mannauðs fyrir efna-
hagsvöxt og félagslega þróun – ásamt
almennum áhuga á að auka félags-
legan og persónulegan þroska sinn –
kallar á aukið framboð námstækifæra
fyrir fullorðið fólk til símenntunar í
víðara samhengi. Námstækifærin skírskota, eftir að-
stæðum, til starfs, nauðsynlegrar grunnfærni, viðbótar-
færni eða til félagslegs og borgaralegs vafsturs af ýmsu
tagi. Þrátt fyrir góða viðleitni er mikið ójafnræði milli hópa
þegar kemur að því að stunda nám og þegar litið er yfir
það nám sem er í boði.
Nú er kominn tími til að fylgja umræðunni eftir og leggja
á ráðin um raunhæfa stefnu til að fjölga tækifærum og
greiða götu allra fullorðinna til náms. Tilgangur skýrslunn-
ar er að gera grein fyrir reynslu Bretlands, Danmerkur,
Finnlands, Kanada, Noregs, Portúgals, Spánar, Sviss og
Svíþjóðar.
Viðfangsefnin
Hvað er nám fullorðinna? Hugtakið nám fullorðinna felur
í sér hvers konar nám og þjálfun sem fullorðnir stunda
vegna atvinnu eða af persónulegum ástæðum. Hugtakið
felur í sér almenna menntun, verkmenntun og starfs-
þjálfun sem rúmast innan símenntunar. Í ríkjunum níu er
fjölbreytt námsframboð á vegum opinberra aðila, einka-
geirans, fræðslustofnana, fyrirtækja, viðskiptasamtaka,
félagasamtaka og ýmissa annarra samtaka.
Þátttaka í námi fullorðinna er misjöfn milli ríkjanna. Á
Norðurlöndum, Bretlandi, í Sviss og Kanada tók a.m.k.
þriðjungur fullorðinna þátt í einhverri þjálfun á tilteknu 12
mánaða tímabili (samkvæmt: IALS: International Adult
Literacy Survey, 1994-1998). Í flestum norrænu löndunum
og Bretlandi tók a.m.k. fimmtungur fullorðinna þátt í námi
á tilteknu fjögurra mánaða tímabili (samkvæmt ELFS:
European Union Labour Force Survey, 2001). Þátttakan er
minni á Spáni og Portúgal.
Þátttaka einstakra hópa í námi fullorðinna er afar ójöfn.
Yngstu hópar fullorðinna, langskólagengnir, þeir sem eru
í vinnu eða eru í vinnu sem krefst talsverðrar fagkunnáttu
finna frekar nám við hæfi eða hafa greiðari aðgang en
aðrir að námi. Aldur skiptir máli vegna þess að í ljós kemur
að með hækkandi aldri dregur úr aðsókn í nám. Í flestum
landanna er meirihluti þátttakenda á aldrinum 25-29 ára
en um fimmtugsaldurinn fer að draga verulega úr þátttöku.
Fullorðnir, sem hafa lokið langskólanámi, hafa mestan
hag af viðbótarnámi. Langskólagengið fólk heldur áfram
að læra þótt aldurinn færist yfir. Það sér hag í viðbótar-
menntun og endurmenntun. Það hvetur líklega til viðbót-
arnáms. Í fáum orðum sagt eru flestir þeirra sem taka
þátt í námi fyrir fullorðna fyrir fram vissir um gildi þess að
fara til náms.
Vegna þess að fyrirtækin hafa svo mikil áhrif er hátt
hlutfall náms fyrir fullorðna skipulagt til þess að
endurnýja starfsþekkingu. Meira en 50% þeirra sem
þjálfuðu sig fyrir starf gerðu það með stuðningi atvinnu-
rekanda. Atvinnurekendur vilja helst fjárfesta í því sem
þeir eiga von á að gefi góðan arð. Þess vegna fá þeir
helst þjálfun sem hafa menntun og náð nokkrum frama í
starfi í stórum fyrirtækjum. Þeir sem vinna ósérhæfð störf
eru yfir miðjum aldri, starfa í litlum fyrirtækjum eða eru
ráðnir tímabundið verða út undan. Stærri fyrirtæki þjálfa
marga, einnig fyrirtæki í þjónustu, einkum félagslegri og
persónulegri þjónustu, fjármálafyrirtæki og eignasölur.
Ástæður lítillar og ójafnrar þátttöku eru mismunandi.
Tímaþröng er ástæða sem fullorðnir nefna oftast fyrir því
að þeir skuldbinda sig ekki í nám, einkum nám sem ekki
er starfsþjálfun. Með hliðsjón af skyldum vegna vinnu og
fjölskyldu er erfitt að finna tíma til að gefa sig að námi,
Ásmundur Hilmarsson