Læknaneminn - 01.12.1980, Blaðsíða 64

I. Eftir sjúkdómseinkennum (manifestional crit-
eria). Hér eru sameiginleg sjúkdómseinkenni
látin ráða flokkun, þ. e. kvartanir sjúklings og
niðurstöður skoðana á starfrænum eða vefræn-
um truflunum.
II. Eftir orsökum sjúkdómsins, þ. e. eftir því sem
talið er orsök sjúkdómsins.
Dæmi: Eftir þeim sýklum eða veirum sem sótt-
inni valda eða eitrunum.
I sambandi við þessar tvær aðferðir til þess að
flokka sjúka til ákveðins sjúkdóms, þarf að gera sér
grein fyrir því að þær falla ekki alltaf saman, þ. e.
leiða til sömu flokkunar á sjúku fólki.
Gott dæmi um þetta eru sígarettu-reykingar, sem
valda oft krabbameini í lungum, sem er æxlissjúk-
dómur. Sígarettureykingar valda líka æðakölkun,
æðaþrengslum og hjartaslagi. í þessu dæmi veldur
hið sama bæði æxlismyndun og æðakölkun, sem
koma fram í gjörólíkum sjúkdómseinkennum.
Krabbamein er flokkur sjúkdóma, en æða- og hjarta-
sjúkdómar annar.
Varpar þetta góðu ljósi á það að þekkt orsök er
engan veginn forsenda þess að hægt sé að tala um
sjúkdóm í læknisfræðilegum skilningi.
Orsahir
Þar sem margir virðast þeirrar skoðunar að ekki
sé faægt að tala um sérstakan sjúkdóm nema orsaka-
samband sé þekkt, er rétt að fara nokkrum orðum
um orsakasamhengið (causal association). í læknis-
fræði verður orsakasamhengið ekki notað eins og í
öðrum vísindagreinum. Þó að læknisfræðin styðjist
við stærðfræði, eðlisfræði og efnafræði og fylgi
þeim lögmálum, sem þar eru þekkt, þá er viðfangs-
efni hennar, hinn lifandi vefur, svo flókinn og marg-
slunginn að hlutlæg tengsl ná langt út fyrir það, sem
manninum hefur ennþá tekist að draga upp heila
mynd af. Orsakahugtakið hefur því í faraldsfræði
mismunandi merkingu, eflir viðfangsefni. Segja má
að orsakasamband í þessum skilningi tákni tengsl á
milli atvika eða eiginleika einhvers, sem við breyt-
ingu á tíðni eða gæðum valdi breytingum á öðru.
Orsakir sjúkdóma liggja þannig oft djúpt faldar
og flókin tengsl þeirra gera það að verkum, að oft
er mjög erfitt að nefna eina ákveðna orsök, miklu
nær væri oft að tala um forsendu sjúkdóms. Dæmi:
Sóttkveikjur valda aðeins sjúkdómi hjá þeim, sem
næmur er fyrir þeim sbr. mænusótt, en slíkan sjúk-
dóm fær enginn án þess að smitast af sóttkveikjunni,
sem er talin orsök sjúkdómsins. Faraldsfræðin talar
því um vef orsaka fremur en um eina orsök (Web
of causation).
Þekkt orsök er því engan veginn forsenda þess að
hægt sé að tala um sérstakan sjúkdóm, þó að aldrei
verði of mikil áhersla lögð á það, að leita orsakar-
innar, þar sem sú leit er forsenda þess að við sjúk-
dóminn verið ráðið eða hann upprættur með öllu,
sbr. mænusótt, bólusótt og margir smitnæmir sjúk-
dómar.
SUýrtfreinintf tí alcoholismus
(dryhhjusýki)
Þetta sjúkdómshugtak á sér líka sögu og margir
aðrir sjúkdómar læknisfræðinnar. Það, sem markar
því sérstöðu nú, er, að það er að taka á sig ákveðn-
ari mynd á okkar dögum.
Þegar á 19. öldinni (1852) skrifar Magnus Huss,
prófessor í Stokkhólmi, bók um þennan sjúkdóm,
sem hann kallar Alcoholismus Chronicus, heiti sem
notað er enn þann dag í dag.c E. M. Jellinek læknir
skrifar aðra bók (1952) um þetta efni, The Disease
concept of Alcoholism, þar sem hann ræðir þetta
sjúkdómshugtak og er bók þessi grundvöllur þeirra
hugmynda, sem r.íkja í dag um alcoholismus.7
Eldri kennslubækur í lyflæknisfræðum fjalla um
alcoholismus sem eitrun.8 Nýrri kenslubækur í sama
efni fjalla um alcoholismus sem ávanamyndaðan
sjúkdóm eða drug dependence.0
Geðlæknisfræðin telur að Alcoholismus sé fyrst og
fremst sjúkdómseinkenni (syndrome) en á bak við
þessi einkenni dyljist tauga- eða geðbilun eða félags-
legar ástæður til ofneyzlunnar.] 0 Fræðibækur og rit,
sem fjalla eingöngu um alcoholismus, telja undan-
tekningarlaust, að hér sé um sjúkdóm að ræða, en
skýrgreiningar eru allar mjög á reiki, þó að allar
vitni þær til skýrgreininga Jellineks og þeirra nefnda
sem hafa fjallað um þetta efni á vegum WHO.
Alþjóða heilbrigðismálastofnunin, WHO, hefur
látið sig málið varða og nefnd hennar, Expert com-
mittee on Mental Health, fjallaði um ávanamyndun
62
LÆKNANEMINN