Læknaneminn - 01.12.1980, Blaðsíða 51

Ogn um prostaglandin
Sigurður Skarphéðinsson
Prostaglariclin nefnist hópur mólikúla, sem hefur
mikla útbreicíslu og margvísleg lyfjafræðileg áhrif í
mismunandi vefjum.
Þessi mólikúl vöktu fyrst eftirtekt manna í kring-
um 1930. En nafn sitt fengu þau frá Svíanum Ulf
S. von Euler, sem talcli blöðruhálskirtil (prostata)
vera framleiðanda þeirra. Prostaglandin eru ómett-
aðar fitusýrur með grunnbyggingu prostanoic sýru
(sjá mynd 1).
Virkni þeirra er á margan hátt lík hormónum. Þau
eru meðal virkustu lífefna, sem enn hafa fundist. Svo
lítið magn sem 1 ng/ml veldur t. d. samdrætti í slétt-
um vöðvafrumum dýra.
Ymsar hugmyndir hafa verið á lofti um klínisk
not þeirra. Meðal þess, sem nefnt hefur verið er:
getnaðarvarnarlyf, hríðalyf, lyf til að enda með-
göngu - koma í veg fyrir magasár, stjórnun á bólgu,
stjórnun á blóðþrýstingi og asthmalyf.
Prostaglandin eru framleidd með oxun fjölómett-
aðra fitusýra, svo sem arachidonic sýru.
Þau eru framleidd hvenær sem fruma er sködduð,
hvort sem sá skaði er af völdum mekanisks-, efna-
fræðilegs-, ónæmis- eða bakteríuáreitis.
Ensímkerfið sem hvatar oxun fjiilómettaðra fitu-
sýra í endoperoxið og síðan í prostaglandin og önn-
ur myndefni, er himnubundið fjölensímakomplex,
sem nefnist fitusýru-cyclooxygenasi. Ekki er vitað
með neinni vissu við hvaða hinmur ensímið er bund-
ið, en þó er talið að það sé lengt endoplasmic reti-
culum.
Þetta himnueðli ensímkomplexsins hefur haft í för
með sér erfiðleika við að greina einstaka þætti en-
símsins.
Tilraunir gerðar með cyclooxygenasa kerfið í
rottum hafa hins vegar sýnt fram á tilvist tveggja
þátta: Annars vegar „fraction 1“ sem er dioxygen-
asakerfi, er hvatar myndun prostaglandin endoper-
oxið PGHj úr dihomo- y - linolenic sýru, og svo
„fraction 11“ er hvatar isomerization endoperoxiða
í PGEj.
Cyclooxygenasa virkni virðist vera til staðar í öll-
um þeim spendýravefjum, sem hingað til hafa verið
athugaðir.
Eðli oy uppruni
fitusýru hvurfefnanna
Hvarfefni cyclooxygenasa tilheyra hópi lífsnauð-
synlegra fitusýra.
Sýnt hefur verið fram á að byggingarlegar for-
sendur fyrir ummyndun fitusýra í prostaglandin eru
að til staðar sé cis-tvítengi í stöðu 8, 11, 14 og þar
sem methyl esterar eru ekki nothæf hvarfefni, þá þarf
einnig lausan carboxy-hóp.
Hámarksvirkni fæst með 20 kolefna keðju er hef-
ur cis-tvítengi í stöðu 8, 11, 14 eða 5, 8, 11, 14.
Prostaglandin og önnur cyclooxygenasa myndefni
eru ekki geymd innan frumunnar, þannig að losun á
sér stað strax eftir nýmyndun. Til að nýmyndun
verði, mega hvarfefnin ekki vera á ester formi.
Hvarfefnin eru að öllum líkindum fengin frá phosp-
holipið hluta frumunnar, fyrir áhrif hydrolytiska
ensímsins phospholipasi A2.
Myndun cycliskra endoperoxiða
Rök fyrir tilvist cycloperoxiða, sem milliefna í
cyclooxygenasa hvarfinu urðu fyrst ábyggileg með
ísótópatilraunum Svíans Bengt Samuelsson 1965.
í ljós kom að prostaglandin E og F höfðu annað
hvort 1002 eða 1802 en aldrei blöndu þessara
tveggja.
Síðan kom í Ijós að PGE var ekki hægt að breyta
beint í PGF og öfugt, sem einnig þykir benda til þess
að þau eigi uppruna í sameiginlegu milliefni.
LÆKNANEMINN
49