Læknaneminn - 01.12.1980, Blaðsíða 45

þjóni hlutverki kolesterólbera, sem taki upp kóle-
steról úr æðaveggjum og öðrum vefjum og flytji til
lifrar." Samkvæmt þeirri skoðun mælir mikilvægi
HDL í æðakölkun hvorki með né á móti áverkakenn-
ingunni, þar eð það kemur til sögu löngu eftir að
gert er ráð fyrir að æðaþelsáverkinn hafi átt sér
stað.
Iflónóhlónal henniny
Þótt áverkakenningin geti skýrt á sæmilega sann-
færandi hátt niðurstöður flestra dýratilrauna, svo og
klínískra og faraldsfræðilegra athugana á áhættu-
þáttum æðakölkunar, er kenningin ekki þess megn-
ug að skýra til hlítar athuganir, sem maður að nafni
Benditt hefur gert, og er höfundur svokallaðrar
mónóklónal kenningar.100 1 athugunum sínum nýtti
hann sér þá staðreynd, að sérhver kona er frumu-
mósaík í erfðafræðilegum skilningi.101 I henni búa
tvö mismunandi og stundum aðgreinanleg frumusam-
félög annað með starfhæfan x-litning frá móður,
hitt með föður x-litning í slíku hlutverki. Allar
frumur innihalda þó báða x-litningana. Svo virðist
sem hending ráði, hvorum litningnum er kippt úr
starfhæfu sambandi, en hinar mismunandi frumur
skipa sér hlið við hlið í hinum ýmsu líffærum, þeg-
ar fóstrið vex, og mynda mósaík í bókstaflegum
skilningi. Allir afkomendur tiltekinnar frumu erfa
x-litningseiginleika hennar. Ef á x-litningi móður
er gen, sem segir fyrir um myndun einhverrar sam-
eindar, sem unnt er að mæla, og ef x-litningur föður
mælir fyrir um myndun annars forms slíkrar sam-
eindar, er unnt að greina á milli þeirra frumusam-
félaga, sem gera mósaík tiltekins einstaklings. Eitt
slíkt x-litnings gen mælir fyrir um gerð hvatans Glu-
kosa-6-Phosphate-Dehydrogenase (G-6-PD), og tvö
mismunandi form mæla fyrir um gerð tveggja hvata-
tegunda, A og B, sem unnt er að grein á milli með
rafgreiningu.102 U. þ. b. 40% af svörtum konum í
Bandaríkjunum eru misþátta með tilliti til G-6-PD,
þ. e. sumar frumur þeirra mynda A-form hvatans,
aðrar mynda B-formið. Benditt12,100,1 03 ákvað að
rannsaka ósæðar úr svörtum konum, sem krufnar
voru, og bera saman heilbrigða hluta æðanna og þá
sem báru merki æðakölkunar. Til að gera langa sögu
stutta þá komst hann að raun um, að 80% kalkaðra
Mónóklónal kenning
Stökkbreyting
sléttrar vöðvafrumu ^
v
Fjölgun mónóklónal
frumna
Reykingar
Kólesterólepoxíð
Önnur mutagen
Æðaþelsáverki hvetur
(promoter)
V
Bandvefsmyndun
og
fitusöfnun
Mynd 3.
svæða („discrete, raised atherosclectic plaques“)
mynduðu annað hvort A eða B form G-6-PD (mono-
typic), sárasjaldan bæði formin. Hins vegar voru
bæði formin til staðar í meinsemdum sérhverrar ós-
æðar, en sjaldnast innan einnar og sömu meinsemd-
ar. I hinum heilbrigða hluta æðarinnar voru þau
svæði, sem aðeins mynduðu annað form hvatans
mjög Htil, þ. e. a. s. mynstur mósaíkurinnar, var
mjög fíngert og stakk í stúf við það, sem uppi var á
teningnum í kölkuðum hlutum æðarinnar. Vísinda-
menn við John Hopkins háskólann endurtóku þessar
athuganir og komust að nákvæmlega sömu niður-
stöðu.104
Benditt benti á, að tvær skýringar á þessu fyrir-
bæri væru hugsanlegar: 1. Einhvers konar val fer
fram, þegar sléttum vöðvafrumum fjölgar, þannig
að frumur með annan eiginleikann (A eða B) ná sér
á strik á kostnað hinna. 2. Frumur sérhverrar mein-
semdar eiga ætt að rekja til einnar frumu: eru mónó-
klónal.
Benditt hafnaði fyrri skýringunni á þeim grund-
velli, að ýmist A- eða B-form hvatans fyrirfyndist
í æðakölkun, og væri því vandséð, að annað formið
væri hinu hagstæðara fyrir framgang og fjölgun
hinna sléttu vöðvafrumna. Hann ályktaði því, að
43
LÆKNANEMINN