Læknaneminn - 01.12.1980, Blaðsíða 30

Röntgenmyndatökur á lungum
Fyrri hluti
Henrik Linnet læknir
TwUniley atriði
Enda þótt röntgendeildir nú á dögum hafi í þjón-
ustu sinni vel menntaða röntgentœkna til að sjá um
myndatökur, ljósmyndara og sérþjálfað aðstoðarfólk
til að sjá um framköllun og faglærða rafmagns- og
læknifræðinga til að sjá um röntgentæki og viðhald
þeirra, sýningarskápa, sjónvörp, framköllunarvélar
og annað á hinu tæknilega sviði, þá er okkur viss
nauðsyn á að vita deili á hinni tæknilegu hlið, eins
og Ijóst má vera án sérstaks rökstuðnings og þá einn-
ig þeim læknanemum, er hyggja á vinnu á röntgen-
deildum, hvort heldur er hérlendis eða erlendis.
Með þetta í huga mun ég taka hin tæknilegu atriði
fyrir, eins og ég hygg að verði til skilningsauka og
komi að notum við starfið á deildinni. Eg mun ekki
taka fyrir gegnlýsingu á lungum sérstaklega, heldur
einskorða mig að mestu við töku lungnamynda.
VENJULEGAR AÐFERÐIR VIÐ LUNGNA-
MYNDATÖKUR
Beinar aðferðir
Þá er notuð stór filma til að fá mynd af lungun-
um í fullri stærð. Það er hin vanalega aðferð. Er þá
algengast að nota 35,6X35,6 cm filmustærð eða
35,6X43,2 cm, þ. e. a. s. ef um fullorðna er að ræða,
en að sama skapi minni filmustærð sem sjúklingur-
inn er minni. Myndin er tekin á deildinni með þeim
tækjum sem þar eru fyrir: það er, færanlegur rönt-
genlampi með geislablennu, og er hann tengdur með
leiðslum við afskermað stjórnborð, þar sem stillt er
inn á viðeigandi spennu, KV, straumstyrkleika MA,
og tíma s eða sec, eða MAS-tölu ÍMA sinnum tím-
inn í sec), fókus valinn og sérstakur takki er fyrir
myndatökuna. Þessi myndatökutakki hefur jafnan 2
hlaup, það fyrra til að setja anóðuna í gang, það
síðara til að setja fyrst dreifisíuna í gang og síðan
(strax á eftir) til að hleypa myndinni af; oft er hann
gerður þannig að mjórri takki stendur upp úr öðrum
breiðari og þegar ýtt er á mjóa takann, snýst anóð-
an, og svo þegar ýtt er í botn á báða takkana, snýst
sían og myndin smellur síðan af. Venjulega er
tækjabúnaðurinn hafður þannig, að spenna, straum-
ur og tími eru tengd hvert öðru á þann hátt, að ein-
göngu þarf að velja KV og MAS-töluna (tvístilling)
og báðir þættir MAS-tölunnar þ. e. straumstyrkleik-
inn og tíminn breytast þá sjálfkrafa eftir ákveðnum
innbyrðis hlutföllum eða prósentuvís. Eftir sem áð-
ur stendur hin leiðin opin þ. e. frjálst val á spennu,
straumi og tíma (þrístilling) enda getur það í viss-
um tilvikum hentað betur. Enn fremur eru tækin nú
á dögum jafnframt útbúin lýsingarautomötum (ex-
poneringsautomötum) og eru þá venjulega 3 takkar
í röð vinslra megin fyrir hin s. k. kammer (I, II og
III) og aðrir 3 lakkar í röð hægra megin við þá á
borðinu fyrir filmusvertuna (□ ö CH )• Kammerin
mæla geislunarmagnið, sem fellur á filmuna, og er
þá ýmist notuð jónómetrisk aðferð (jónunarstraum-
urinn mældur) eða fotoeletrisk aðferð (birtan mæld,
fotocella), þ. e. a. s. þetta eru eins konar skynjarar,
þeir eru í sambandi við háspennurofann og rjúfa
strauminn, þegar ákveðinni lýsingu er náð (expon-
erast). Kammerin eru ætíð höfð milli sjúklingsins
og filmunnar, venjulega undir síunni á borðplöt-
unni á ákveðnum stöðum, eitt í miðju fyrir mið-
geislann, hin tvö til hliðanna (mynd 3). Kammerin
eru merkt inn á borðplötuna, einnig reitir fyrir við-
komandi filmustærðir, svo innstillingarnar verði
augljósari (mynd 2). Svertutakkarnir ráða næm-
leika kammeranna og hafa þannig áhrif á filmusvert-
una.
Þegar automatið er notað veljum við svertu,
kammer og KV. Þar sem mælarnir eru í borðinu fyr-
ir MAS-a og tíma rennur um leið skífa fyrir til að
sýna að þær stillingar eru farnar út og autómötin
komin í staðinn (ein stilling).
28
LÆKNANEMINN