Læknaneminn - 01.04.1995, Page 25

HORMÓNAMEÐFERÐ
Tafla 1 Framleiðslci kynhormóna frá eggjastokkum og nýrnahettum (6).
Hormón Þéttni í serum Hlutfall frá Hlutfall frá
kynkirtlum (%) nýrnahettum (%)
Á frjósemisskeiði
Estradíól 100-2000 pmól >95 <5
Estrón (ókonj.) 80-1000 pmól 75 25
Estrón súlfa 1- 25 nmól 75 25
Testósterón <2,5 nmól 40 60
Andróstendíón 2,4-8,5 nmól 25 75
DHA 4- 38 nmól 100
DHEAS 1- 7,8 umól 100
Eftir tíðahvörf Estradíól <50 pmól <5 >95
Estrón (ókonj.) 80-300 pmól <5 >95
Estrón súlfat 0,3-3,0 nmól <5 >95
Testósterón <2,5 nmól 50 50
Andróstendíón 1,1 -5,2 nmól 10 90
DHA 1,5-12,0 nmól 100
DHEAS 0,3-3,3 umól 100
DHA=dehydroandrosterone, DHEAS=dehydroepiandrosterone sulphate.
barnafjölda og hæðar kvenna
og aldurs við tíðahvörf.
Grannar konur fara hinsvegar
fyrr en feitar í tíðahvörf og
sterkt samband hefur sést við
reykingar. Því meira sem
konur reykja, því fyrr fara þær
í tíðahvörf og á það einnig við
ef þær hafa einhvern tíma
reykt.
Meðalaldur(median age)
kvenna á Vesturlöndum við
náttúrleg tíðahvörf er um 51 ár
og talað er um að kona sé
komin yfir tíðahvörf ef liðnir
eru 12 mánuðir frá síðustu
blæðingum. Það er umdeilt
hvort þessi meðalaldur hafi
breyst gegnum aldirnar, eins
og gerst hefur með aldur við
kynþroska, þar sem meðal-
aldur hefur lækkað. Trúlega
hafa breytingar verið litlar, því
í fornum ritum er oftlega
minnst á 50 ár sem aldur við tíðahvörf (7).
Hormónaframleiðsla fyrir og
eftir tíðahvörf
Á frjósemisskeiði konunnar fer estrógenfram-
leiðslan að mestu fram í granulósafrumum eggja-
stokkanna og sveiflast hún verulega yfir tíða-
hringinn, undir stjórn heiladingulshormóna. Reglu-
bundið egglos einu sinni í mánuði með framleiðslu á
prógesteróni (og estrógeni) frá gulbúinu (corpus
luteum), veldur umbreytingu kirtla (secretorial
transformation) í slímhúð legsins. Þessar breytingar
ásamt því að hormónaáhrifin hætta í lok gulbúsfas-
ans eru forsenda reglulegra tíðablæðinga.
Fyrstu breytingarnar sem verða fyrir tíðahvörfin
eru oft þær að egglos verður ófullkomið eða gerist
alls ekki, jafnvel þó estrógenframleiðsla sé lítið farin
að minnka. Minnkuð framleiðsla eða vöntun á
prógesteróni gulbúsins, verður til þess að engin eða
ófullkomin umbreyting verður á slímhúð legsins og
blæðingar geta orðið óreglulegar. Standi það ástand
lengi geta stöðug örvandi áhrif estrógens, án hemj-
andi áhrifa prógesteróns, leitt af sér ofvöxt (hyper-
plasia) í legslímhúðinni, sem á löngum tíma getur
orðið að frumubreytingum og síðar krabbameini í
legi (endometrial carcinoma) (4). Nýgengi legbols-
krabbameins hefur verið óbreytt á Islandi frá 1966,
eða 11-13 tilfelli/100.000 konur/ár.
Frumeggbú (primordial foolicles) eggjastokka
eru margar milljónir við fæðingu en fækkar afar
hratt og eru aðeins um nokkur þúsund við upphaf
kynþroska. Fjöldi þeirra er þó yfrið nægur. I
hverjum mánuði fara 5-10 eggbú (oocytes) af stað
til að þroska eitt egg (dominant follicle) og á 30
árum er það um 1500-3000 eggbú (Mynd 2). Við
tíðahvörfin hefur estrógenframleiðsla eggjastokka
fallið verulega og þegar liðið hafa um 5 ár frá
tíðahvörfum er hún mjög lítil (Mynd 1). Estrógen
eggjastokkanna er nær eingöngu estradíól-176 (E2),
sem er líffræðilega áhrifaríkast af estrógenunum og
binst sterkast við estrógenviðtaka. Eftir tíðahvörfin
er því magn estradíóls í serum mjög lítið, en hlutfall
veikari estrógena, aðallega estróns (El), eykst.
Estrón verður til fyrir ummyndun (aromatisation)
andrógena, mest andróstenedíóns, frá nýrnahettum.
Estrón umbreytist í estrónsúlfat og í litlu magni í
estradíól. Þessi ummyndun fer fram í ýmsum vefjum
LÆKNANEMINN 1. tbl. 1995 48. árg
23