Læknaneminn - 01.04.1995, Síða 26

Mynd 2. Yfirlit yfir œviskeið konu. Rauðara ritið sýnir
fjölda eggbúa, en svarta ritið sýnir ýmis tímamót, hjá
konunni, frá kynþroska fram yfir tíðahvörf (Speroff 1994).
líkamans, mest í fituvef, en einnig í lifur, heila og
vöðvum (5). Feitir einstaklingar hafa meira magn
estrógens í blóði fyrstu árin eftir tíðahvörf, en það
lækkar þó einnig með aldrinum vegna minnkandi
framleiðslu andrógena frá nýmahettum.
Testósterón, sem er kröftugast andrógenanna
myndast hjá konum að helmingi í hilus (stroma)
frumum eggjastokkanna og að helmingi frá veikum
andrógenum nýrnahettna. Testósterón magnið
minnkar hægt eftir tíðahvörfin og áhrif þess mótast
af því hve mikið er frítt og hve mikið er bundið í
serum. Mestur hluti þess er bundinn af bindipróteini
(sex hormone binding globulin, SHBG), en SHBG
lækkar með aldrinum þannig að virkt testósterón
minnkar ekki, þrátt fyrir minnkaða framleiðslu (6).
Áhrif hormóna
Áhrif kynhormóna (sex steroids) í líkamanum eru
víðtæk, en hjá konum gætir áhrifa estradíóls mest á
líffæri, sem hafa flesta östrógen viðtaka, ss. brjóst,
leg, skeið og ytri kynfæri. Estradíól binst viðtökum á
yfirborði frumunnar og flytur boð sín til kjamans þar
sem það veldur aukningu á RNA-framleiðslu, sem
síðan leiðir tii aukinnar framleiðslu próteina og
aukinna frumuskiptinga þar sem það á við (7).
Estradíól örvar myndun eigin viðtaka og einnig
prógesterón viðtaka. Prógesterón hefur aftur á móti
hemjandi áhrif á þetta ferli með því að hindra
framleiðslu estrógenviðtaka og koma af stað fram-
leiðslu hvata sem stjórna estrógen efnaskiptum og
niðurbroti. Prógesterón bælir frumuskiptingar sem
estrógen örvar og kemur af stað meiri frumusér-
hæfingu. Þar eð prógesterón verkar hemjandi á
estrógen áhrifin dregur það einnig úr myndun eigin
viðtaka og virkar þannig eins og bremsa. Þetta
samspil er mest áberandi í víxlverkandi áhrifum
hormónanna á legslímhúðina (endometrium) í
tíðahringnum.
Auk stöðva í undirstúku (hypotalamus) og
miðheila hafa fundist venjulegir viðtakar fyrir kyn-
hormón á ýmsum öðrum stöðum í miðtaugakerfi,
svo sem hippocampus, corpus amygdaloideum og
corpus coeruleus. En kynhormónin verka einnig eftir
öðrum leiðum eins og sést á því að áhrif eftir gjöf
koma oft mjög fljótt fram. Um er að ræða áhrif
gegnum GABA receptor komplex (GRC) sem
miðlar boðum í miðtaugakerfi. Það er t.d. velþekkt
að kynhormón hafa margþætt áhrif á hegðun,
almenna líðan og einbeitingu. Almennt hefur verið
sagt að estrógen verki örvandi og prógesterón
letjandi á miðtaugakerfið. Há þéttni í serum af
estrógeni, eins og sést um miðbik tíðahrings, veldur
aukinni færni á ýmsum sviðum, skynjun eins og
heyrn, sjón og lykt verður næmari og samhæfing
hreyfinga og skammtímaminni verður betra. Áhrif
Mynd 3. Estrógen fitudreyfing (Anders Zorn 1880-1920.
Studie 1903).
24
LÆKNANEMINN 1. tbl. 1995 48. árg.