Læknaneminn - 01.04.1995, Page 57

ÆÐAÞEL
tennisvöllum. Auk þess að viðhalda eðlilegu blóð-
flæði um æðar líkamans við síbreytilegar flæðis-
aðstæður og í síbreytilegu hormóna umhverfi (Mynd
1) þá gegnir æðaþelið hlutverki sem sértækur
gegndræpur þröskuldur við flutning háræða á vatni
og uppleystum efnum til vefjanna og stjórnun á
lípíðum í plasma. Það tekur þátt í bólgu- og ónæmis-
svörun, frumuvexti og fjölgun, nýmyndun æða og
dreifingu meinvarpa. Æðaþelið gerir þetta með því
að skynja breytingar í umhverfi sínu og svara þeim
með myndun á virkum efnum (próteinum, lípíðum
og smásameindum) (Mynd 2) eða með breytingu á
lögun sinni.
Við streymi blóðs inn í æðunum myndast núning-
ur milli þess og æðaveggjarins. Þar sem æðaþels-
frumurnar þekja æðakerfið að innan mæðir
núningskrafturinn mest á þeim og er sennilega
mikilvægasta áreitið fyrir stjórnun þeirra á æðavídd
(2). Blóðmagnið sem er í þverskurði æðarinnar
hverju sinni þrýstir svo þvert á æðaþelsfrumurnar.
Eins og gefur að skilja eru þessir kraftar mjög
breytilegir og skiptir þá einu hvort átt er við mun
milli slagbils (systolu) og hlébils (diastólu),
mismunandi útfall hjartans (cardiac output) eða
blóðmagn.
Smásameindir: Prótein:
-Histamín -Endothelín (ET-1)
-Stakeindir -Vaxtarþœttir (PDGF)
-EDRF (NO; R-NO) -Tengisameindir (Selectín, ICAM, VCAM)
-Utanfrumuprótein (Heparane-SOJ
Lípíð: -Storkuþœttir (TF, t-PA, PAI, TM, VWF)
-Prostaglandín (PGI,) -Ensím (ACE)
-Leukotrien -Mótefni (MHC-II)
-PAF -Viðtakar
Mynd 2. Þœttir myndaðir af œðaþelsfrumum sem hafa
lífeðlisfræðilega þýðingu. EDRF, endothelium-derived
relaxing factor; PC12, prostacyclin; NO, nitric oxide; R-
NO, nitrósó sambönd; PDGF, platelet-derived growth
factor; PAF, platelet activating factor; ET-1, endothelin 1;
ÍCAM, intracellular adhesion molecule; VCAM, vascular
adhesion molecule; TF, tissue factor; t-PA, tissue
plasminogen activator; PAl, plasminogen activator
inhibitor; TM, thrombomodulin; VWF, von Willebrand
factor; MHC-II, major histocompatibility antigen II;
ACE, angiotensin-converting enslm.
Breyting í núningskrafti aflagar frumuna og þar
með frumugrindina. Með þessum hætti eru núni-
ngskraftur og þrýstingur taldir örva innri boðkerfi
frumunnar þannig að hún svarar með myndun þátta
sem hafa áhrif á æðavídd. Talið er að frumugrindin
co
tt=
ö
i5
ö)
c
'c
Mekanískir
kraftar
ypE&Yfirborðs
Prótein
Himnuprótein
Tengiprótein
a-actinin, talin,
vinculin, os.fr.v.
Boókerfi
Ofskautun
Afskautun
T Boðspenna
Adenylate
cyclasi
cAMP
Svörun
► DAG —►PKC —► Fosfólering ■
IP3,Ca*
? . Hvarf®fni W |yrosín' _► Fosfólering
♦■serin, theorin kinasa
Varmafrœðilegt
misvœgi
Frumugrind
Utlitsbreyting
próteina
Svörun
frumu
Gena
* tjóning
Svörun og
aðlögun
Interned. Micofilament
filaments Microtubulur
Mynd 3. Skematísk mynd sem sýnir boðleiðir núningskrafts inn í œðaþelsfrumur. UFE, utanfrumuefni; DAG,
díacýlglýceról; PKC, prótein kínasi C; IP3, ínósítól 1,4,5-trísfosfat.
LÆKNANEMINN 1. tbl. 1995 48. árg
55