Læknaneminn - 01.04.1995, Síða 117

sá um hinar heilögu slöngur. Nafn hennar hefur
einnig verið notað yfir allsherjar lyf, lyf sem læknar
öll einkenni. Ein dóttir er þá enn ótalin, Iasó.
Synirnir Machaon og Podaleiros voru báðir læknar
og er getið í Ilíonskvið Hómers, þar sem þeir sinntu
særðum í herbúðum Grikkja í Tróju um 1200 f.Kr.
Að lokum er vitað um smásveininn Telesphoros, en
verksvið hans var hvíld og endurhæfing.
Asclepios var dýrkaður sem frelsari og lækninga-
guð, fyrst í Þessaloniku og síðar í Grikklandi öllu. I
Þessaloniku var hann staðarguð þar sem hann hélt sig
í helli og tók á móti sjúkum að næturlagi. Að degi til
birtist hann aðeins sem snákur. Dýrkun hans
breiddist út og náði Aþenu um 430 f. Kr. Hann bar
ýmis heiti, svo sem iatros (læknir), orthos (heilari)
og soter (frelsari).
Dýrkun Asclepiosar barst til Rómar til að binda
endi á pláguna sem þar geisaði 293 f. Kr. Rómverjar
höfðu leitað aðstoðar véfréttarinnar í Delfí og hafði
hún ráðlagt þeim að leita til sonar Appollos. Sam-
kvæmt frásögn Ovidiusar brá Asclepios sér í gervi
snáks, fór um borð í skip og frá borði á lítilli eyju í
Tiber, tók aftur á sig fyrra útlit og batt enda á
pláguna. Önnun útgáfa sögunnar segir frá því að
heilagur snákur frá musterinu í Epidaurus var fluttur
um borð í skip til hjálpar gegn plágunni og á eynni í
Tiber var honum reist fyrsta Asclepiosarhofið á
Italíu. Asclepios var dýrkaður í Grikklandi til lækn-
inga í yfir 1000 ár frá því um 500 f. Kr. til 500 e. Kr.
Eftir kristnitöku Rómaveldis sætti tignun hans miklu
ámæli, en hélst fram til 6. aldar. Ekki voru allir
samhljóða í dýrkun sinni. Þannig gerir Aristophanes,
Mynd 3. Hringleikahús í einu hofi Asclepiosar.
SNÁKURINN
í verki sínu Plutus, grín að dýrkuninni og meðferð-
inni.
Asclepiosi voru byggð stór hof, asclepia (Mynd
3), hið stærsta í íjarlægum fjalladal í Epidaurus og
tók það 20.000 manns í sæti. Stundum voru snákar
notaðir til að velja hofunum stað. í þeim voru snák-
arnir frjálsir. Hugsanlega hafa þeir séð um að halda
rottum í skefjum. Hofunum stýrðu prestar, sem einn-
ig voru hoflæknar og kölluðust asclepiads. Meira en
200 hof voru byggð í Grikklandi Asclepiosi til
dýrðar. Er nýtt hof var reist var sóttur snákur til
hofsins í Epidaurus og fluttur til hins nýja hofs.
Tvisvar á ári voru hinir heilögu snákar mataðir með
hunangskökum við sérstaka helgiathöfn og spádómar
féllu eftir því hvort þeir borðuðu þær eða ekki.
Samkvæmt hefðinni hafði Hygea þann starfa að mata
snákana og er það athyglisvert að margar lyfja-
verslanir nota snák og skál sem tákn sitt. Þar virðst,
nteð réttu, sem Hygea sé að mata snákinn úr skálinni,
en ekki að hann sé að spúa eitri í hana, eins og oft
hefur verið talið og líklega ranglega. Sú útgáfa
virðist koma til sögunnar síðar.
Þeir sem leituðu til hofanna gengu í gegnum ferli
sem var kallað incubation. Hún fólst í:
1. Hreinsun (bænir, ölkelduböð, nudd og smyrsl).
Eftir föstur og böð voru þeir sem lækningar
óskuðu færðir í hvítan kyrtil. Asclepiosi voru
gjarnan færðar fórnir sem með tímanum urðu
einkum hanar, e.t.v. vegna þess að í trú Zoroasters
var hanagal talið bægja frá illum öndum og
sjúkdómum.
2. Einni eða fleiri nóttum við fótstall Asclepiosar.
Áður fyrr birtust prestarnir íklæddir grímu
guðsins og framkvæmdu lækningarnar. Síðar fóru
lækningar fram sem draumar sem sjúklingana
dreymdi og prestarnir túlkuðu og ráðlögðu
meðferð. Oft dreymdi sjúklingana að snákar
komu og sleiktu hinn veika líkamshluta. Við
lækningarnar voru dætur Asclepiosar, Hygea og
Panacea honum til aðstoðar (Mynd 4).
3. Að ef sjúklingurinn hlaut lækningu, fórnaði hann
guðinum líkneski, anathema, af hinu sjúka líffæri
úr vaxi, silfri, gulli eða marmara (Mynd 5 og 6).
4. Að lokum var komið fyrir töflu í musterinu er
greindi frá gangi sjúkdómsins og lækningunni.
Fleiri þakkaraðferðir voru þekktar og benda til
þess að Asclepios hafi verið nægjusamur guð.
LÆKNANEMINN l.Tbl. 1995 48. Árg.
111