Læknaneminn - 01.10.1996, Qupperneq 75

æða og krabbamein
- bylting í krabbameinslyfjameðferð
Örvar Þór Jónsson
innan seilingar?
NÝMYNDUN ÆÐA
Nýmyndun æða er áberandi á fósturskeiði og í vexti
barna. A fullorðinsárum er mjög lítið um nýmyndun
æða og er hún áberandi við græðslu sára og beinbrota.
Nýmyndun æða er einnig til staðar við þroska legslím-
húðar í tíðarhring og við þroska eggbús og síðan gulbús
að egglosi loknu. Að þessu frátöldu virðast æðaþels-
frumur vera stöðugar og lítið um frumuskiptingar. Þær
eru hins vegar alltaf tilbúnar til að fara að skipta sér og
mynda nýjar æðar ef þær fá boð um það. Æðanýmynd-
un er mikilvæg í ýmsum sjúkdómum eins og iktsýki,
psoriasis, sykursýkisretinópatíu og krabbameini (1,2).
Nýjar háræðar myndast með útvexti frá bláæðlingum
eða öðrum háræðum. Við örvun frá ákveðnum vaxtar-
vökum fyrir æðar fara æðaþelsfrumur að brjóta niður
grunnhimnu æðarinnar. Þær vaxa síðan í átt að örvun-
inni og mynda sprota. Holrúm myndast í þessum
sprotum, endar þeirra tengjast og mynda háræðanet.
Að lokum myndast ný grunnhimna (3,4).
STJÓRNUN Á ÆÐANÝMYNDUN
Nýmyndun æða fer ekki af stað nema til komi utan-
aðkomandi örvun. Þessi örvun kemur annars vegar frá
uppleystum efnum í blóði og millifrumuvökva og hins
vegar frá millifrumuefninu sjálfu (4). Orvunin hefur
fjölbreytt áhrif á æðaþelsfrumurnar. Þær fara að brjóta
niður grunnhimnuna, fjölga sér og skríða í átt að
örvuninni og mynda smáæðar (5).
Ymis uppleyst efni talca þátt í stjórnun æðamyndun-
ar eins og ýmis cytokín, fibrin, efni úr millifrumuefn-
inu, integrin og fleiri samloðunarsameindir, próteó-
lytisk ensím, ýmis kolhýdröt eins og hyaluronan, bindi-
prótein fyrir kolhýdröt, sterahormón, lípíð, málmjónir
Örvar Þór Jónsson er lœknanemi við H.I.
og ýmsar smásameindir (5). Þessi efni geta ýmist haft
jákvæð áhrif á nýmyndun eða neikvæð. Efni sem hafa
jákvæð áhrif örva nýmyndun æða og sennilega er
Vascular Endothelial Growth Factor (VEGF) þeirra
mikilvægast (1). Aðrir jákvæðir þættir eru t.d. aFGF
(acidic fibroblast growth factor), bFGF (basic fibrob-
last growth factor), angiogenin o.fl (6). Þrátt fyrir að
æðaþelsfrumur seyti eigin vaxtarþáttum eru ýmsar aðr-
ar frumutegundir sem framleiða efni er hvetja æðaný-
myndun eins og t.d. einkjarna átfrumur (macrófagar),
blóðflögur og æxlisfrumur. Þetta bendir til þess að ný-
myndun æða sé bæði undir sjálflosandi (autocrine) og
nærlosandi (paracrine) stjórnun. (4).
VEGF er prótein sem seytt er af bandvefsfrumum en
einnig sést það í miklu magni í ýmsum æxlisfrumum.
Ólíkt flestum öðrum vaxtarþáttum er VEGF afar sér-
hæfður vaxtarþáttur fýrir æðaþelsfrumur og virðist ekki
hafa vaxtarhvetjandi áhrif á aðrar frumur. VEGF eyk-
ur gegndræpi háræða og einnig tjáningu ýmissa ensíma
sem taka þátt í niðurbroti millifrumuefnisins. VEGF
er til á fjórum mólíkúlar formum með 121, 165, 189
og 206 amínósýrur. VEGF121 og VEGF165 eru leys-
anleg prótein sem seytt er af frumum. VEGF189 og
VEGF206 eru hins vegar bundin millifrumuefninu og
virkjast við ldofningu af próteösum. VEGF í milli-
frumuefni virðist vera mikilvægt í nýmyndun æða í
æxlum og er VEGF165 myndað í mestu magni(l,7).
Efni sem hafa neikvæð áhrif bæla nýmyndun æða.
Ymis efni hafa þessa eiginleika eins og t.d.
thrombospondin og angiostatin. Þessi efni eru fram-
leidd af ýmsum frumum undir eðlilegum kringum-
stæðum. Við örar skiptingar æxlisfrumna verður
minnkun (downregulation) á framleiðslu þessara efna.
Til að nýmyndun æða fari fram þarf bæði að aukast
framleiðslan á jákvæðum vaxtarþáttum og framleiðsla
neikvæðra þátta að minnka (6).
LÆKNANEMINN
65
2. tbl. 1996, 49. árg.