Bændablaðið - 08.06.2023, Qupperneq 27

27Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júní 2023
Bretar glíma við miklar verðhækkanir á matvöru, rúm 19% að
jafnaði á fyrsta ársfjórðungi þessa árs, að því er kemur fram á
fréttavef BBC.
Hefur það leitt af sér ýmis vandkvæði fyrir bændur á Bretlandseyjum,
ekki síður en neytendur. Jafn skörp hækkun hefur ekki sést í tæp 45
ár og valda henni margir samverkandi þættir, svo sem afleiðingar
Covid-19 faraldursins, breytingar í kjölfar Brexit og innrásarstríð
Rússa í Úkraínu. Útsæði og áburður hefur hækkað umtalsvert í
verði í Bretlandi eins og annars staðar og segjast bændur þar verða
varir við nærfellt daglega hækkun á aðföngum til landbúnaðar. Svo
tekið sé dæmi hefur kostnaður kartöflubónda í Pembrokeshire vegna
áburðarkaupa farið úr 290 pundum í 900 á örfáum misserum, úr 50
þúsund íslenskum krónum í 158 þúsund krónur.
Hvað varðar hækkun á landbúnaðarvörum til breskra neytenda má
nefna að agúrkur hafa til dæmis hækkað um 54%, gerilsneydd mjólk
um 33% og kartöflur og smjör um 28%. /sá
Bretland:
Breskir bændur stynja undan verðhækkunum
Bændur á Bretlandseyjum eiga erfitt uppdráttar vegna hækkana. Mynd / M&S
tilfelli fuglaflensu í alifuglum, í 76
löndum á árunum 2005–2019, til
að smit séu fátíðust í september,
byrji að aukast í október og nái há-
marki í febrúar.
Veiran greindist hér innanlands
í marslok í stokkönd í Garðabæ og
var það fyrsta greining á skæðri
fuglaflensu á þessu ári. Síðan
hefur borið á fugladauða, einkum
hjá ritu og lunda, en öll sýni sem
Matvælastofnun hefur rannsakað
hafa sýnt að ekki var um fuglaflensu
að ræða. Fuglaflensa var skæð í
Evrópu síðasta vetur, og þá meðal
annars á vetrarstöðvum íslenskra
farfugla. Beðið er um að almenningur
tilkynni fund á veikum og dauðum
villtum fuglum til MAST.
H5N1 er mjög smitandi fyrir
fjölda fuglategunda, þar á meðal
flestar tegundir alifugla. Ólíkt
flestum öðrum fuglaflensuveirum
hefur þessi veira einnig sýkt spendýr,
þar á meðal ketti, svín og tígrisdýr,
og getur borist til manna. Hins vegar
er veiran enn illa aðlöguð mönnum
og smit frá fuglum til manna er
sjaldgæfur atburður samkvæmt
Sóttvarnastofnun Evrópu (ECDC).
/sá
ESB hleypti nýverið af stokkunum
áætluninni Snjöll matvæli
(Cleverfood) sem er ætlað að
umbreyta evrópskum matvæla-
kerfum til hagsbóta fyrir loftslag,
sjálfbærni, líffræðilega fjölbreytni
og lýðheilsu.
Markmiðið með þessu
yfirgripsmikla verkefni er að vekja
Evrópubúa innan ESB, unga sem aldna
í öllum þjóðfélagshópum, til aukinnar
neytendavitundar og fá þá til að beita
sér í ríkara mæli á þeim vettvangi,
stórauka samlegðaráhrif og samvinnu
innan ríkja ESB í öllu er lýtur að
matvælum og efla lagasetningu og
hagsmunagæslu hvað þetta varðar.
Kaupmannahafnarháskóli leiðir Snjöll
matvæli og er kostnaðaráætlun við
áætlunina um 8,1 milljón evra, eða
ríflega 1.200 milljónir íslenskra króna.
Til að umbreyting náist er talið
nauðsynlegt að breyta bæði löggjöf
og meðvitund neytenda gagnvart
hollum og sjálfbærum matvælum,
sérstaklega úr jurtaríkinu, auk þess að
efla samvinnu á m.a. matvælamarkaði
og í matvælarannsóknum. Áætlað er að
koma upp nýsköpunarhröðlum í tækni
og samfélagi. Eiga þeir að ryðja úr vegi
ýmsum hindrunum sem standi þeim
sem koma að matvælakerfum Evrópu
fyrir þrifum og hindri mögulega
meðal annars bændur og frumkvöðla
í matvælaframleiðslu í að tileinka
sér nýja tækni og starfshætti. Kallað
verður eftir samvinnu ríkisstofnana,
háskóla, atvinnugreina, samtaka og
hagsmunahópa innan ESB-ríkjanna.
Verkefnið tengist matvælastefnu ESB
til ársins 2030 og fleiri stefnumarkandi
aðgerðaáætlunum.
Matvælakerfi Evrópu eru talin
valda allt að þriðjungi losunar
gróðurhúsalofttegunda í álfunni
og brýnt að snúa þeirri þróun við.
„Núverandi- og framtíðarkreppur,
þar á meðal loftslagskreppa, matar-
kreppa, kreppa líffræðilegs fjölbreyti-
leika og heilsukreppa, eru órjúfanlega
tengdar því hvernig við framleiðum
matvæli,“ segir Christian Bugge
Henriksen, dósent við plöntu- og
umhverfisvísindadeild Kaupmanna-
hafnarháskóla í frétt á vef háskólans.
„Þannig er kominn tími til að gera
róttækar breytingar, þar sem öll ESB-
ríki gera samstillt átak til að umbreyta
matvælakerfi okkar með því að
gera það sanngjarnara, sjálfbærara,
hringlaga og plöntumiðað,“ segir
Christian. Hann mun næstu fjögur
árin stýra Cleverfood ásamt teymi
úr loftslags- og fæðuöryggishóp við
plöntu- og umhverfisvísindadeild
háskólans. /sá
ESB:
Umbreyting
matvælakerfa