Úrval - 01.06.1965, Blaðsíða 90

VAÐ ER gjafaramynd?
Orðið gjafari er hér
notað sem íslenzk þýð-
ing orðsins donator
(lat. donare = gefa),
en það merkir mann, sem hefur gert
eða látið gera og síðan gefið, kirkju,
handrit eða annan kjörgrip, guði
föður, Kristi eða einhverjum öðr-
um heilögum til dýrðar. Gjafara-
myndin sýnir afhendingu verksins
og er um leið eins konar minnis-
vargi gjafarans.
I Kulturhistorisk leksikon for
nordisk middelalder skilgreinir
Rune Norberg orðið gjafaramynd
á nokkuð annan vcg: „Annaðhvort
er gjafarinn sýndur standandi með
mynd af þvi, sem gefið er, venju-
legast kirkju, i hendinni eða hann
krýpur á kné í bænastellingu
frammi fyrir einliverri heilagri
veru, oftast Kristi, og er þá venju-
legast sýndur í smærra formi.“
Sem dæmi um fyrri gerðina nefnir
Rune Norberg mósaíkmyndirnar
af Justiníanusi keisara og Theo-
dóru drottningu frá 6 öld í kirkj-
unni S. Vitale i Ravenna. Þar halda
j)ó gjafararnir sjálfir ekki á líkani
kirkjunnar, sem verið er að gefa,
en hins vegar sýnir önnur mynd
i kirkjunni, nær Kristi, heilagan
Ecclesius rétta likan af kirkjunni
i áttina til Krists. Sem dæmi um
siðari gerðina nefnir Rune Nor-
berg gullfyrirbrík (jantemensale)
frá Basel, nú í Cluny-safninu i Par-
ís, gerða 1019, þar sem Hinrik
keisari IL og drottning hans krjúpa
við fætur Krists. Myndirnar, sem
88
GJAFARAMYNDIR
I ÍSLENZKUM
HANDRITUM
Eftir dr. Selmu Jónsdóttir.
um getur í seinni skilgreiningar-
lið Rune Norbergs, sýna þó ekki,
hvað gjafararnir eru að gefa, og
eru að því leyti annars eðlis.
í miðaldalist Evrópu eru gjafara-
myndir mjög algengar. Þannig er
meðal annars í kirkjunni S. Angelo
in Formis freskumálverk frá síð-
asta fjórðungi 11. aldar, sem sýnir
Desideríus, ábóta í Monte Cassino,
rétta líkan af kirkjunni í átt til
Krists, sem situr í hásæti. Slíkar
gjafaramyndir munu vera eðlileg-
astar, að líkan af þeim hlut, sem
gefinn er, sé sýnt eða rétt fram til
guðlegrar veru. Þá fer ekki milli
mála, hvað er verið að gefa og hver
gefandinn er.
Gjafaramyndir eru einnig mjög
algengar i handritum miðalda. Eru
þær aðallega tvenns konar. Gjafar-
inn, konungur eða annað stórmenni,
réttir Ivristi eða annarri beilagri
Árbók fornleifafélagsins