Úrval - 01.10.1966, Blaðsíða 124

122
ÚRVAL
tór sinfóníuhljómsveit var
samankomin á hinu risa-
vaxna leiksviði útvarpsupp-
tökusalar nr. 8-H í Radio City í
New York. Meðlimir hennar voru
víðs vegar að úr veröldinni, og
þeir sátu þarna þögulir og hreyf-
ingarlausir. Ég var enn af fiðlu-
leikurunum í hinni nýstofnuðu
NBC-sinfóníuhljómsveit, og þennan
dag í desembermánuði árið 1937
vorum við að bíða eftir að sjá
hljómsveitarstjórann okkar í fyrsta
sinn.
Skyndilega opnaðist hurð hægra
megin við leiksviðið, og lágvax-
inn, þrekinn maður kom inn á sviðið
og gekk að hljómsveitarstjórapallin-
um. Við tókum fyrst og fremst eft'-
ir snjóhvítum hárþyrli og fremur
breiðleitu andliti með háum kinn-
beinum, yfirskeggi og rólegum,
tjáningarlausum svip. Hann var
klæddur í svartan jakka, röndóttar
diplomatabuxur og támjóa skó, er
líktust inniskóm. Hann kastaði ó-
sköp lauslega á okkur kveðju mefj
því að gera handahreyfingu með
báðum höndum. Svo kallaði hann
grófri, hásri röddu: „Brahms!“
Hann leit hvasst á okkur sem
snöggvast og lyfti handleggjunum.
Síðan lét hann tónsprotann falla
leiftursnöggt og ákveðið. Þannig
byrjaði fyrsta æfing mín undir
stjórn Arthuros Toscaninis, „mesta
hljómsveitarstjóra heimsins".
Og sláttur tónsprotans varð sífellt
öflugri og kyngimagnaðri með
hverri .hreyfingu hins sjötuga
hljómsveitarstjóra þennan morg-
un, þegar við tókum að leika upp-
hafstónana í fyrstu sinfóníu Brahms.
Og þegar við fiðluleikararnir struk-
um fiðlubogunum við fiðlustreng-
ina, skynjaði ég fremur en heyrði
hina dásamlegu nýju hljóma, sem
ómuðu allt umhverfis mig. Var
þetta sama tónlistin og við höfðum-
leikið svo oft áður? Leikur okkar
var nú þrunginn nýrri, magn-
þrunginni gleði!
„Cantate! Sostenate!“ þrumaði
hann, er tónarnir náðu fyrsta há-
markinu. „Látið hljóðfærin syngja!
Haldið tóninum stöðugum!" Þetta
var í fyrsta sinn, sem hann hrópaði
þessi vígorð til okkar, og í 17 ár
lifðum við samkvæmt boðorðunum,
sem í orðum þessum voru falin.
Toscanini sagði oft: „Hvaða „asi-
no“ (asni) sem er getur stjórnað
hljómsveit, en það er difficile (erf-
itt) að gæða tónlist lífi — skapa
tónlist." Hann gegndi alltaf hlut-
verki Heilags Georgs, sem berst við
dlrékann, er gætir tónlistarfjár-
sjóðsins. Sérhver æfing var þrung-
in eftirvæntingu og æsingu. Sífellt
voru gerðar nýjar uppgötvanir.
„Gamli maðurinn“ uppgötvaði sí-
fellt eitthvað nýtt í gamalkunnum
verkum, vissan tón, vissa áherzlu
eða blæbrigði, sem við höfðum
hingað til ekki veitt eftirtekt eða
kæft með vélrænum leik eða hirðu-
leysi. Undir stjórn töfrasprota hans
endurheimtu þvæld og slitin tón-
verk sinn upprunalega glitrandi
ljóma og glóðu á nýjan leik. „Vél-
rænn leikur er dauði tónlistarinn-
ar!“ hrópaði Toscanini með örvænt-
ingarhreimi í röddinni.
Ég minnist aldrei neinnar handa-
hreyfingar, sem segja mætti um,.
að hafi verið algerlega vélræn og