Úrval - 01.10.1966, Blaðsíða 62

60
ÚRVAL
ekki kvalur, kvítur, kvolp-
ur.
3) tapa, Iáta, sækja, aka, en
ekki taba, láda, sægja, aga.
III. Jafnhliða þessari samræm-
ingu skal stuðla að varð-
veizlu fornra og fagurra mál-
lýzkna, sem enn ber nokkuð
á í landinu og komið gæti til
greina, að síðar yrðu felldar
inn í hinn samræmda fram-
burð. (Þ.e. sérstaklega rn, ri-
framburðinn skaftfellska og
raddaða framburðinn norð-
lenzka.
Síðan ég hóf að kenna leiklistar-
nemum og öðrum framsögn og upp-
lestur 1947, hef ég jafnan lagt á-
herzlu á þetta þrennt, sem einmitt
kemur fram í tillögum dr. Björns,
það er réttmæli sérhljóða, hv-fram-
burð og harðmæli. En það sem mér
kann að hafa tekizt að kenna í þess-
um efnum hefur fljótlega gleymzt,
þegar nemendur héldu áfram námi
í öðrum skólum eða tóku að leika
í leikhúsum þar sem enginn skeytti
um fagran framburð íslenzkrar
tungu. Það liggur vitanlega einnig
í augum uppi, að í þessu stórmáli
fá einstakir kennarar ekki rönd við
reist tilhneigingunni til að lina og
fletja framburðinn.
Það er skylda þeirra sem stjórna
menningarmálum þjóðarinnar að
taka nú þegar ákveðna afstöðu til
þessa máls. Þetta er menningarmál,
sem þolir enga bið; það hefur þeg-
ar dregizt alltof lengi. Hér er hætta
á ferðum, sem nauðsynlegt er að
horfast í augu við, þróun sem þarf
að stöðva, því með óbreyttu ástandi
er aðeins tímaspursmál hvenær t.d.
harður framburður er horfinn með
þjóðinni og sama er að segja um
hv-framburðinn. Rannsóknir dr.
Björns Guðfinnssonar hafa sýnt, svo
ekki verður um villzt, að hvoru-
tveggja framburðurinn er á undan-
haldi. Ef ekki verður aðhafzt í þess-
um málum verður að líta svo á, að
stjórn fræðslumála sé þessari þróun
samþykk, en ég hef ástæðu til að
ætla allt annað.
III.
Þá kem ég að því, sem hneykslar
mig einna mest í meðferð mælts
máls, en það er sú staðreynd, að
fæstir íslendingar eru læsir, a.m.k.
ekki í þeirri merkingu, sem ég legg
í orðið ,,læs“.
Það eina, sem við græðum á lestr-
arkennslu skólanna er að læra að
skilja ritað mál. En er það að vera
læs? Á læs maður ekki að vera fær
um að lesa upphátt fyrir aðra með
þeim hætti, að mál hans skiljist? Er
það nokkur lestur að geta borið
fram orð, sem hefur verið raðað
saman í setningar, en hafa svo á-
herzlur meira eða minna brenglað-
ar, þannig að næstum ómögulegt er
að átta sig á því, hvaða hugsun
setningin hefur að geyma? Er það
nokkur kunnátta í lestri að hafa
ekki hugmynd um eðlilega hrynj-
anditungunnar?
Venjulegur fslendingur, sem les
upphátt, þylur orð í stað þess að
flytja hugsanir; það er mergurinn
málsins. Fyrst og fremst verða kenn-
arar að gera sér Ijóst, hverju marki
þeir hyggist ná með lestrarkennslu
sinni. Það er þraut að hlusta á lest-
ur flestra manna. Það er einna lík-