Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 77

75
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 100. árg. 2024
Ef um er að ræða lungna- eða krabbameinssjúklinga eru viðmið
fyrir sterkar líkur á vannæringu lægri eða ≥4 stig.
Starfsfólk heimahjúkrunar skráði upplýsingar um kyn þátttakenda
og niðurstöður skimunar skjólstæðinga í Excel skjal þar sem
breytur úr spurningalista skimunar fyrir áhættu á vannæringu
komu fram án nafns eða annarra upplýsinga sem hægt væri að
rekja. Skjalið var síðan afhent rannsakendum.
Gagnagreining
Lýsandi og ályktunartölfræði var notuð. Dreifing samfelldra breyta
var skoðuð myndrænt með Shapiro-Wilks prófi. Niðurstöður voru
settar fram sem meðaltöl og staðalfrávik fyrir normaldreifðar
breytur, miðgildi og fjórðungsspönn (e. Interquartile Range ( IQR))
fyrir ónormaldreifðar breytur og hlutföll fyrir flokkabreytur. Tvö
kyn voru notuð, „karl“ og „kona“ en aldurskipting var þríþætt, 65-
74 ára, 75-84 ára og 85 ára og eldri. Kíkvaðratpróf (e. Chi square
test) og Fisher próf (e. Fisher‘s Exact Test) var reiknað til þess að
skoða samband kyns, aldurs og líkna á vannæringu (0-2 stig, 3-4
stig og ≥5 stig). Marktækni var skilgreind sem <0,05. Við skráningu
og úrvinnslu gagna var töflureiknirinn Excel og tölfræðiforritin
SPSS (útgáfa 27) og Jamovi (útgáfa 2.3.21) notuð.
Siðfræði
Leyfi fyrir rannsókninni fékkst frá Vísindasiðanefnd nr. VSN-22-041.
NIÐURSTÖÐUR
Alls voru 193 skjólstæðingar, 80 karlar og 113 konur, sem uppfylltu
skilyrði um þátttöku.
Tafla 1 sýnir einkenni þátttakenda. Einungis gildi fyrir hæð var
normaldreift, aðrar samfelldar breytur voru ónormaldreifðar.
Miðgildi aldurs var 84 ára (IQR:10; bil 65-99), miðgildi þyngdar
79 kg (IQR:24; bil 39-149) og meðalhæðin var 166,6 cm (SF±9,2;
spönn 147,0-190,0). Miðgildi LÞS var 27,5 kg/m2 (IQR:7,5;
bil16,0-63,7). Ef miðað er við viðmið Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar, WHO (e. World health organization) (WHO, 2020)
þá voru 4% (n=7) þátttakenda undir kjörþyngd (LÞS <18,5 kg/
m2), og 70% voru yfir kjörþyngd (LÞS ≥25 kg/m2), þar af voru
35% með offitu (LÞS ≥30 kg/m2). Ef miðað er við aðlagaðan
líkamsþyngdarstuðull fyrir eldra fólk í samræmi við ráðleggingar
Embættis landlæknis (2018) þá voru 15% í undirþyngd (LÞS<23
kg/m2), 50% í kjörþyngd (23-30 kg/m2) og 35% í ofþyngd eða með
offitu (LÞS≥30 kg/m2).
Í töflu 2 má sjá líkur á vannæringu eftir aldri, kyni og LÞS. Í heild
voru 64% þátttakenda sem fengu 0-2 stig og því litlar líkur á
vannæringu, 31% fékk 3-4 stig og höfðu ákveðnar líkur á van-
næringu og 5% fékk 5 stig eða fleiri og því með sterkar líkur á
vannæringu. Ekki reyndist vera marktækur munur á kynjum
varðandi líkur á vannæringu (p=0,094).
Í efri hluta töflu 3 (Tafla 3 hér) má sjá helstu áhættuþætti
vannæringar fyrir alla þátttakendur rannsóknarinnar (n=193) en
í neðri hluta töflunnar sjást niðurstöðurnar einungis fyrir hópinn
sem fékk ≥3 stig (n=70). Í heild voru 29% (n=56) af skjólstæðingum
heimahjúkrunar búnir að missa þyngd undanfarið, 18% (n=34)
glímdi við viðvarandi lélega matarlyst eða ógleði og 14% (n=27)
höfðu dvalið á sjúkrastofnun fimm daga eða lengur sl. tvo mánuði.
Af þátttakendum með LÞS ≥30 (n=70) voru 31% með ≥3 stig
á mælitækinu en skiptingin á áhættuþáttum reyndist vera
svipuð með tilliti til líkna á vannæringu og fyrir heildina. Þegar
áhættuþættir voru skoðaðir nánar hjá einstaklingum sem fengu
≥3 stig reyndist ekki vera marktækur munur milli aldurshópa og
veigamestu áhættuþáttanna sem voru ósjálfrátt þyngdartap (x2(2)
= 4,102, p = 0,129), viðvarandi léleg matarlyst/ógleði((x2(2) = 1,166,
p = 0,558) og nýleg dvöl á sjúkrastofnun (x2(2) = 0,242, p = 0,886).
UMRÆÐUR
Rannsóknin gefur nýjar upplýsingar um hver áhætta eldra
fólks, sem fær heimahjúkrun, er á vannæringu. Niðurstöður
rannsóknarinnar leiddu í ljós að 36% (n=70) eldra fólks í sjálfstæðri
búsetu sem fékk heimahjúkrun á Akureyri höfðu ákveðnar (31%;
n=60) eða sterkar líkur (5%; n=10) á vannæringu. Niðurstöðurnar
eru í samræmi við erlendar rannsóknir sem sýna að vannæring hjá
þessum hópi er í flestum tilfellum undir 10% (Cereda o.fl., 2015;
Lozoya o.fl., 2017; Leij-Halfwerk o.fl., 2019) en stór hluti eldra fólks
er þó í áhættu á vannæringu (Leij-Halfwerk, o.fl., 2019; Poínhos
o.fl., 2021).
Tafla 1. Einkenni þátttakenda
Allir (n=193) Karlar (n=80) Konur (n=113)
Aldur (ár) 84,0 (IQR10,0) 85,0 (IQR 10,3) 84,0 (IQR 10)
Spönn (65-99)
hæð (cm) 166,6 (SF ±9,2) 173,9 (SF ±7,1) 161,4 (SF ±6,4)
Spönn (147-190)
þyngd (kg) 79,0( IQR 24,0) 82,2 (IQR 20,9) 74,6 (IQR 23,3)
Spönn (38,9-149,1)
LÞS (kg/m2) 27,5 (IQR 7,5) 27,1 (IQR6.0) 28,1 (IQR 8,0)
Spönn (16,0-63,7)
LÞS <18,5 (%) 7 (4%) 2 (3%) 5 (4%)
LÞS 18,5 -24,9 (%) 51 (26%) 21 (26%) 30 (27%)
LÞS 25- 29,9 (%) 68 (35%) 32 (40%) 36 (32%)
LÞS 30 -34,9 (%) 47 (24 %) 19 (24%) 28 (25%)
LÞS 35 - 39,9 (%) 15 (8%) 5 (6%) 10 (9%)
LÞS 40 + (%) 5 (3%) 1 (1%) 4 (3%)
LÞS = Líkamsþyngdarstuðull, (kg/m2).
Gildi eru meðaltal ± staðlafrávik eða miðgildi og fjórðungsspönn (IQR) fyrir samfelldar
breytur og % fyrir flokkabreytur.
Tafla 2. Líkur á vannæringu eftir aldri,
kyni og LÞS (n (%))
0-2 stig
Litlar líkur á
vannæringu
3-4 stig
Ákveðnar líkur á
vannæringu
5+ stig
Sterkar líkur á
vannæringu
Heild (n=193) 123 (64%) 60 (31%) 10 (5%)
65-74 ára 23 (12%) 6 (3%) 4 (2%)
75-84 ára 36 (19%) 28 (15%) 2 (1%)
85 ára og eldri 64 (33%) 26 (13%) 4 (2%)
Karlar (n = 80) 53 (66%) 23 (29%) 4 (5%)
Konur (n=113) 70 (62%) 37 (33%) 6 (5%)
LÞS yfir 30 (n=70) 48 (25%) 19 (10%) 3 (2%)