Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 84

82 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 100. árg. 2024
Eftirfylgni og árangur meðferðar hjá fólki með sykursýki gerð 2 innan tveggja sykursýkismóttaka á heilsugæslustöðvum
Rannsóknum ber saman um mikilvægi þess að skjólstæðingurinn
sé virkur þátttakandi í meðferð sinni og að reglulegt eftirlit hafi
jákvæð áhrif á líffræðilega þætti eins og HbA1c gildi, blóðþrýsting,
kólesteról, blóðfitur og líkamsþyngdarstuðul (LÞS) (Davies o.fl.,
2022; Vugt o.fl., 2020).
Miller o.fl. (2016) fylgdu eftir í rannsókn sinni nýgreindum
einstaklingum (n=478) með T2DM í fimm ár þar sem skoðað var
samband á milli upplifunar fólks á einstaklingsmiðaðri þjónustu,
heilsuhegðunar og áhættunnar á að fá hjarta- og æðasjúkdóma.
Eftir fimm ár í árlegu utanumhaldi mátti sjá lækkun á gildum
eins og HbA1c (54,1 mmól/mól í 51,9 mmól/mól), ummáli mittis
(109,9 cm í 107,9 cm), LÞS (32,4 kg/m2 í 31,9 kg/m2), blóðþrýstingi
(136/80 mmHg í 132/73 mmHg) og kólesteróli (4,9 mmól/l í 4,2
mmól/l). Niðurstöðurnar sýndu að eftir eitt ár í eftirfylgd voru þeir
sem voru ánægðir með þjónustuna líklegri til að auka líkamlega
hreyfingu. Eftir því sem eftirfylgdin var lengri, eða eftir fimm ár,
var ekki augljós fylgni á milli ánægju og breytinga á líkamlegri
hreyfingu eða mataræði.
Í rannsókn van Vugt o.fl. (2020) á Indlandi kom fram að
meðferðarheldni jókst hjá 30% þátttakenda (n=1284) eftir
árlegt eftirlit í einstaklingsmiðaðri þjónustu sykursýkismóttöku.
Sameiginleg ákvarðanataka skjólstæðings og meðferðaraðila
jók öryggi í markmiðasetningu og vitneskju um sjúkdóminn.
Markmiðasetning virtist vera einn mikilvægasti þátturinn í að
styrkja skjólstæðinginn til sjálfsumönnunar. Þeir sem fengu
þéttara eftirlit voru líklegri til að setja sér markmið heldur en
þeir sem nýttu sér lítið sem ekkert eftirlit. Einnig að þeir, sem fá
litla sem enga þjónustu, eru líklegri til að þurfa lyf til að lækka
blóðsykur.
Í íslenskri afturvirkri rannsókn Hafdísar Lilju Guðlaugsdóttur og
Árúnar K. Sigurðardóttur (2018) sem gerð var á sykursýkismóttöku
yfir 10 ára tímabil (n=113) kom fram að um 30% einstaklinga með
sykursýki náðu alþjóðlegum viðmiðum varðandi HbA1c- gildið.
Þeir sem höfðu einkenni fylgikvilla í taugakerfi höfðu hærra
HbA1c- gildi en þeir sem voru án fylgikvilla. Rúmlega helmingur
náði alþjóðaviðmiðum í blóðþrýstingi eða 59,2-74,2% á meðan
32,6-78,4% náðu viðmiðum í blóðfitum en LÞS var hár öll árin eða
í kringum 32 kg/m2.
Klínískar leiðbeiningar leggja áherslu á að meðferð einstaklinga
með sykursýki sé einstaklingsmiðuð og þverfagleg (Inzucchi
o.fl., 2012; WHO, 2020). Í hjúkrunarstýrðum móttökum
er lögð áhersla á fræðslu, eftirlit, hreyfingu og mataræði.
Alþjóðasykursýkissambandið leggur áherslu á að fræðsla sé
hornsteinn þegar kemur að meðferðarmarkmiðum T2DM. Fræðsla
og stuðningur til sjálfsumönnunar við greiningu ætti að vera hluti af
heilsugæsluþjónustu einstaklingsins (Davies o.fl., 2022; IDF, 2017).
Mataræði og næringarmeðferð eru taldir góðir kostir til að bæta og
viðhalda heilsu til lengri og skemmri tíma hjá einstaklingum með
T2DM. Markmiðið er að bæta horfur, viðhalda lífsgæðum og draga
úr fylgikvillum. Mælt er með að næringarmeðferð sé fyrst og fremst
einstaklingsmiðuð og unnin í samráði við einstaklinginn sjálfan,
þannig má tryggja að meðferðarheldnin verði sem best (National
Institute for Health and Care Excellence [NICE], 2022; Óla Kallý
Magnúsdóttir o.fl., 2016; Sami o.fl., 2017). Hreyfing leikur stórt
hlutverk þegar kemur að því að draga úr insúlínviðnámi, skertu
sykurþoli og sykursýkis tengdum fylgikvillum hjá fólki með T2DM.
Bæði þol- og styrktarþjálfun leiða af sér betri stjórn á blóðsykri,
blóðfitum, blóðþrýstingi, hjarta- og æðavandamálum og auknum
lífsgæðum en hreyfingu þarf að stunda reglulega (Colberg o.fl.,
2010). Því er líkamleg hreyfing ásamt hollu mataræði mikilvægur
hlekkur í heilsu þeirra sem eru með T2DM (Colberg o.fl., 2010;
Umpierre o.fl., 2011).
Í viðmiðum við meðferð á T2DM stendur að ef HbA1c- gildið er 48
mmól/mól, sem eru greiningarviðmið sykursýki, er mikilvægt að
leggja áherslu á einstaklingmiðaða þjónustu, mataræði, hreyfingu,
þyngdarstjórnun og lyfjameðferð. Fari HbA1c- gildið yfir 53 mmól/
mól þá er Metformin algengast sem fyrsta lyf en nú er einnig mælt
með að nota sodium-glucose cotransporter 2-inhibitor (SGLT2i)
lyf vegna verndandi áhrifa þeirra á hjarta- og æðakerfi. Ef HbA1c-
hækkun heldur áfram þá er öðrum blóðsykurslækkandi lyfjum
bætt við, eftir því sem við á, og/eða insúlínmeðferð. Einnig hafa
glucagon-like peptide-1 (GLP-1 hliðstæðulyf (analog)) verið notuð
vegna áhrifa á blóðsykursstjórn ásamt verndandi áhrifa á hjarta-
og æðakerfi. Meta þarf meðferð á þriggja til sex mánaða fresti þar
til tilsett markmið nást og að minnsta kosti árlega eftir það. Skoða
þarf hverja meðferð út frá einstaklingnum sjálfum (Davies o.fl.,
2022; Inzucchi o.fl., 2012; NICE, 2021).
Mikilvægt er að einfalda fólki með sykursýki að sjá sjálft um
sjúkdóminn. Einstaklingurinn þarf að takast á við áskoranir
daglegs lífs sem fylgja sykursýkinni þar sem taka þarf tillit til og
samþætta hreyfingu, mataræði og lyfjameðferð, allt þetta krefst
þess að einstaklingurinn þekki sjálfan sig og sjúkdóm sinn. Til að
ná sem bestum árangri þarf einstaklingurinn að hafa trú á eigin
getu en það er talið ýta undir betri sjálfsumönnun en þar gegnir
fræðsla lykilhlutverki (Aragón, 2019; Árún K. Sigurðardóttir 2009;
Emery o.fl., 2019).
Tilgangur rannsóknarinnar var að greina afturvirkt árangur
eftirfylgni hjúkrunarstýrðrar sykursýkismóttöku innan heilsu-
gæslu og bera saman við alþjóðleg viðmið. Ásamt því að
rannsaka lyfjanotkun skjólstæðinganna og veitta þjónustu innan
sykursýkismóttakanna.
Sett var fram tilgáta um að lækkun verði á seinni mælingu HbA1c
gildi, blóðfitum (kólesteróli, HDL og þríglýseríði), blóðþrýstingi og
LÞS hjá einstaklingum sem notið hafa þjónustunnar.
AÐFERÐ
Megindleg afturvirk ferilrannsókn (e. retrospective cohort study).
Þátttakendur
Í þýði rannsóknarinnar voru skjólstæðingar (N=101) sem þáðu
þjónustu sykursýkismóttöku innan heilsugæslu Heilbrigðis-
stofnunar Norðurlands (HSN) í Fjallabyggð og Dalvík frá ársbyrjun
2019 til loka árs 2020. Í úrtaki voru allir (n=88) sem uppfylltu þau
skilyrði að hafa tvær HbA1c-mælingar með a.m.k. sex mánaða
millibili.
Viðmið meðferðar
Þegar viðmið meðferðar voru metin var horft til alþjóðlegra við-
miða sem klínískar leiðbeiningar sykursýkismóttöku byggja
á í þjónustu sinni (ADA, 2022; IDF, 2021b; ÞÍH, e.d.). Stuðst
var við eftirfarandi alþjóðleg viðmið: HbA1c<53 mmól/mól,
kólesteról<5 mmól/l, HDL>1,3 mmól/l, þríglíseríð <1,7 mmól/l,
blóðþrýstingur<140/80 og LÞS<30 kg/m2 (ADA, 2022; IDF, 2017;
WHO, 2020).