Goðasteinn - 01.09.2013, Blaðsíða 100

98
Goðasteinn 2013
Á síðustu árum 19. aldar og þar til fyrirhleðslan við djúpós var gerð, var
ekki hægt að nýta suðurjaðar Safamýrar þar sem vatnsgangur var orðinn það
mikill. Jarðvegurinn fúnaði og varð að feni sem engri skepnu var fær. Vatnið
sótti að frá öllum hliðum m.a. rigningarvatn úr mýrum sem lágu norðan við og
gat orðið mikið.
Hlaup kom í Markarfljót árið 1896 og lagðist að mestu í Þverá. Árið 1904
braut Hólsá skarð Landeyjamegin og tók að flæða eftir svonefndum Valalæk,
og eins og Árni Óla segir frá, þá tók flóðið 10-12 jarðir í Landeyjum. Nokkru
síðar braut áin sér leið gegnum bakka hjá Fróðholti. um svipað leyti kom mikill
vöxtur í djúpós sem þá tók mikið af engjum Þykkbæinga.3
Snemma byrjuðu menn að hlaða í ósa og skörð er mynduðust en það dugði
ætíð skammt, enda verkfæri frumstæð. Sagt er að Filippus Þorsteinsson (1799-
1885) bóndi í Bjólu hafi fyrstur hafið heyskap í Safamýri, sennilega í kringum
1830. Fyrir hans tilverknað var farið að hlaða í ósana og skörðin sem höfðu
myndast. Var það erfitt verk og þurfti að endurbæta á hverju vori, en varð til
þess að slægjan brást ekki í Bjóluhverfi.4 Sagt er að Filippus hafi fyrstur farið
að nota grjót við stíflugerðina.5
um það hvernig Safamýri skiptist milli bænda, segir Sigurður Guðmundsson,
í Ísafold árið 1898, þá búsettur í Helli en síðar á Selalæk á Rangárvöllum:
„Safamýri fylgir 3 jörðum. Bjólu hér um bil 1/6 hluti, Vetleifsholti ½ mýrin og
Hábæ hér um bil 1/3 hluti. En á öllum þessum jörðum eru mörg afbýli, svo að
á Bjólu eru 3 búendur og Vetleifsholti 12 búendur og á Hábæ (Þykkvabæ) 39
búendur“.6 En árið 1898 voru Þykkbæingar nær hættir að heyja í Safamýri.
um 1880 er farið er að ræða verndun Safamýrar og hvað hægt væri að gera
til að bjarga heyskap þar. Árin 1883-1886 var gerður garður með suðurjaðri
mýrarinnar til að varna því að vatn streymdi inn á hana, en hann eyðilagðist
fljótt. Árin 1899-1901 grófu bændur í Bjólu, Bjóluhjáleigu og Vetleifsholtshverfi
4500 faðma langan og 6-12 feta breiðan skurð, með norðurjaðri mýrarinnar til
að vatnið af beitarlandinu norðan Safamýrar færi í Frakkavatn.7
Öll vinna við hleðslugarða og viðhald, fram að aldamótum, var kostuð af
bændum í Bjólu, Bjóluhjáleigu og Vetleifsholtshverfi og kostnaði ekki skipt eftir
reglum heldur unnið eftir getu, áhuga og dugnaði hvers og eins. Þykkbæingar
voru lausir frá þessari vinnu þar sem sá hluti Safamýrar er þeim tilheyrði nýttist
ekki þessar framkvæmdir en aftur þurftu þeir að glíma við aðra ósa og urðu þar
oft að kosta miklu til.8
Í upphafi 20. aldar var farið að reikna út kostnað við gerð og viðhald
hleðslugarðanna og þeim kostnaði jafnað niður eftir jarðastærð/jarðahundraði.9