Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Qupperneq 31

33
Þorgerður Einarsdóttir
kvenna fyrir samfélagslegri dagvistun fór í þennan farveg. Árið 1924 stofnuðu konur
Barnavinafélagið Sumargjöf og þar var hugmyndin um hlutadagvistun fest frekar í sessi.
Hlutadagvistun jókst fram eftir allri 20. öldinni, samhliða opnum leikvöllum, til að konur
gætu sinnt launavinnu meðfram húsmóðurstarfi. Þetta fyrirkomulag mætti engan veginn
þörfum margra kvenna og endurspeglaði ekki veruleika þeirra. En hugmyndin um konur sem
mæður og húsmæður var ráðandi og raunverulegar breytingar urðu ekki fyrr en á 10. áratug
síðustu aldar þegar heilsdagsvistun barna komst á dagskrá fyrir alvöru (Helga Kristín
Benediktsdóttir og Þorgerður Einarsdóttir, 2009).
Þótt konur ættu lagalegan rétt til styrkja og embætta áttu þær ekki greiðan aðgang að
embættismannakerfinu. Mikið hallar á konur í opinberum störfum, segir í 19. júní árið 1917,
þar sem greint er frá svokallaðri Starfskrá. Engin kona átti sæti í landsdómi eða vann í
stjórnarráðinu. Engin kona var dómari, sýslumaður, lögregla, hreppsstjóri eða læknir, engin
kona gegndi „geistlegu embætti“ eða var í kirkjustjórn, og engin hafði fengið skálda- eða
listamannastyrk. „...[F]ylkingin [er] auð af konum hið efra, en þeim fjölgar eftir því sem neðar
dregur. Við hinar æðri mentastofnanir, svo sem háskólann, hinn almenna mentaskóla,
gagnfræðaskólann á Akureyri og kennaraskólann er engin kona fastur kennari“ ([Inga Lára
Lárusdóttir], 1917: 39-40). Hins vegar eru tveir stórir starfahópar kvenna en það eru
ljósmæður og kennarar. Laun kvenna eru langtum lægri en karla og greinarhöfundur gerir
kröfu um sömu laun fyrir sömu vinnu óháð kyni. „Sú krafa er réttmæt og hlýtur að vera tekin
til greina sé henni fylgt fram með djörfung og samheldni“ ([Inga Lára Lárusdóttir], 1917: 39-
40). Þess má geta að fyrstu heildstæðu lögin um launajafnrétti á vinnumarkaði voru sett árið
1961 en um hálfri öld síðar var kynbundinn launamunur enn umtalsverður og með því mesta í
Evrópu (Lilja Mósesdóttir o.fl., 2006).
Sá skilningur íslenskra kvenna árið 1917 að þær væru „rétthæstar allra kvenna í víðri
veröld“ blés þeim í brjóst ríkan vilja til samfélagslegrar þátttöku og ábyrgðar.
Kvenréttindakonur brýndu aðrar konur til virkni og áhrifa. Framlagi þeirra og þátttöku var
hins vegar veitt í þann farveg sem samfélagið hafði skilgreint fyrir þegnrétt þeirra.
Röksemdafærslan tók mið af húsmóðurhugmyndafræðinni en í henni fólst að konur væru fyrst
og fremst mæður og húsmæður. Sérfræði kvenna var annars vegar talin spretta af hlutverki
þeirra sem húsmæðra og hins vegar af þekkingu í krafti opinberrar stöðu sem
hússtjórnarkennslukvenna. Bríet Bjarnhéðinsdóttir skrifaði í Kvennablaðið í febrúar 1917, þá
stödd í Kaupmannahöfn, og gerði dýrtíðar- og bjargræðisnefndir að umtalsefni. Hún klæddi
þessar hugsanir í þann búning sem orðræða samtímans leyfði. Hún sagði að alls staðar í
Norðurálfunni sætu konur í dýrtíðar- og bjargræðisnefndum; tekið væri tillit til þess að þær
hefðu betur vit á slíkum efnum en karlmenn. Á Íslandi þætti hins vegar sjálfsagt að ganga
fram hjá þeim: „Það er aðeins á Íslandi sem karlmennirnir ætla sér bezta og mesta vitið og
þekkinguna í þeim efnum“ (Bríet Bjarnhéðinsdóttir, 1917a: 22). Þekkinguna taldi hún
sprottna af vinnu kvenna á heimilinu. Í sama streng tók ritstjóri 19. júní, Inga Lára Lárus-
dóttir, og ítrekaði ábyrgð kvenna á tímum „dýrtíðarinnar“: „Afkoma þjóðarinnar á þessum
vandræða tímum er mjög undir stjórnsemi og hagsýni húsmæðranna komin, hvort þær eru hátt
eða lágt settar, stjórna stóru eða litlu heimili. Dýrtíðin drepur á hverjar einustu dyr“ ([Inga
Lára Lárusdóttir], 1917: 10).
Fundurinn sem getið var um hér í upphafi var haldinn að tilhlutan
Kvenréttindafélagsins í Bárunni 7. júlí 1917 og hann sóttu „á þriðja hundrað kvenna“ ([Bríet