Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Blaðsíða 35

37
Þorgerður Einarsdóttir
neytið, 2009). Af þessu er ljóst að afrakstur kvenna af menntun sinni og mannauði er ekki í
samræmi við afrakstur karla og lýsa skýrsluhöfundar WEF sérstökum áhyggjum af þessu
(Hausmann o.fl., 2010). Þá hefur menntun ekki skilað konum pólitískum völdum á við karla.
Árið 1983 þegar hlutur kvenna á Alþingi var 5%, voru kynjahlutföll á sérskóla- og háskóla-
stigi nánast jöfn og 70% kvenna á vinnumarkaði (Þorgerður Einarsdóttir og Guðbjörg Lilja
Hjartardóttir, 2009). Það er ljóst að hin mikla réttarbót kvenna frá 1911, með aðgengi að námi,
styrkjum og embættum, hefur runnið um farveg sem ekki hefur nýst þeim til jafns við karla.
Mæðra- og húsmæðrahyggjan sem ruddi sér til rúms á þriðja og fjórða áratug 20. aldar
varð ráðandi hugmyndafræði um samfélagslegt hlutverk kvenna um áratugaskeið, eins og fyrr
segir (Sigríður Matthíasdóttir, 2004). Þótt hún hafi misst flugið sem ráðandi hugmyndafræði
upp úr 1970 með nýju kvennahreyfingunni og aukinni atvinnuþátttöku kvenna, lifir
hugmyndaarfurinn. Enn hefur atvinnuþátttaka kynbundin formerki. Á vinnumarkaði uppskera
karlar meira en konur í launum, óháð menntun, og hefðbundin kvennastörf eru lægra metin en
sambærileg karlastörf (Þorgerður Einarsdóttir og Kristjana Stella Blöndal, 2004). Konur á
Íslandi eiga mörg börn í alþjóðlegum samanburði og þær hafa samræmt atvinnulíf og móður-
hlutverk í meira mæli en konur í mörgum öðrum löndum. Þrátt fyrir mikla atvinnuþátttöku
kvenna er enn litið á karla sem fyrirvinnur og alvöru starfsmenn og konur sem hálfdrættinga.
Karlar eru ofar í stigveldinu en konur, óháð menntun, og störf þeirra bjóða upp á meiri
sveigjanleika. Konur bera meginábyrgð á heimilisstörfum og umönnun barna og eru frekar í
störfum sem bjóða upp á minni sveigjanleika og sjálfræði en störf karla (Gyða Margrét
Pétursdóttir, 2009).
Þótt konum í stjórnendastöðum og í framastörfum hafi fjölgað undanfarna áratugi sýna
rannsóknir á því sviði fram á ákveðnar þversagnir. Rannsóknir Guðnýjar Guðbjörnsdóttur á
stjórnendum benda til þess að konur þurfi að vinna meira eða vera betri en karlar til að
uppskera sömu viðurkenningu og karlar, en verði samt aldrei „ein af strákunum“.
Staðalmyndir gera ráð fyrir því að konur komi ekki fram af sama „myndugleik“ og karlar, en
ef þær gera það missa þær trúverðugleika sem kvenstjórnendur. Guðný telur að vegna
reynsluleysis eða skorts á fyrirmyndum reyni ungar konur oft að líkjast karlstjórnendum í fasi,
viðmóti og klæðaburði. Við það eigi þær hins vegar á hættu að tapa sérstöðu sinni sem
leiðtogar (Guðný Guðbjörnsdóttir, 2001: 33-35). Ljóst er að gerendahæfni kvenna á þessu
sviði byggist ekki á sömu forsendum og gerendahæfni karla.
Óhætt er að fullyrða að samfélagslegt framlag og þátttaka kvenna hafi aukist en völd
og áhrif séu ekki í fullu samræmi við það. Þegnréttur kvenna er ekki spegilmynd af þegnrétti
karla. Þær eru ekki útilokaðar frá samfélagslegri þátttöku en þær eru meðteknar á öðrum for-
sendum en karlar. Samfélagslegt hlutverk þeirra og þegnréttur taka mið af fjölskylduábyrgð
og móðurhlutverki, og á það við í dag eins og fyrir 100 árum síðan. Hin hugmyndafræðilega
umgjörð er þó gjörólík. Þar sem þegnréttur kvenna tók mið af húsmóðurhugmyndafræðinni
hér áður fyrr liggur ímyndin um hinn frjálsa einstakling til grundvallar í dag. Konur taka á sig
stóran hluta umönnunar barna og fjölskylduábyrgðar en þá ábyrgð axla konur þó æ sjaldnar
með tilvísun í meðfæddan kynjamun eða skyldur sínar sem mæðra heldur með tilvísun í að
það sé frjálst val þeirra (Bryndís Erna Jóhannsdóttir, 2010; Gyða Margrét Pétursdóttir, 2009).
Hefðbundin kynjatengsl eru með öðrum orðum réttlætt með nýjum rökum.
Á sama tíma hefur ný kvenímynd stigið fram á sjónarsviðið. Eldri táknmyndir kven-
ímynda um móður- og húsmóðurhlutverkið kölluðust gjarnan á við fyrirvinnuna sem tákn-