Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Blaðsíða 37

39
Þorgerður Einarsdóttir
minnkandi eftirliti, og niðurskurði velferðarkerfa (Atli Harðarson, 2001; Mikael Karlsson,
2008; Stefán Ólafsson, 2008). Nú eru Íslendingar óðum að gera upp við þessa tilraun, einnig
frá kynjafræðilegu sjónarmiði (Þorgerður Einarsdóttir og Gyða Margrét Pétursdóttir, 2010).
Hugmyndafræði nýfrjálshyggju var ein forsenda útrásarinnar. Mannskilningur ný-
frjálshyggjunnar og hugmyndir um einstaklinginn skipta miklu máli en á grundvelli þeirra
hefur mannfólkinu verið eignað skynsemi og vit. Í sögulegu samhengi hefur hin viti borna
skynsemisvera haft hinn hvíta karlmann sem viðmið (Scott, 1996). Þetta sést vel í íslensku
útrásinni. Rannsóknarnefnd Alþingis rekur hrunið til einkavæðingar bankanna, hagstjórnar-
mistaka og áhættusækni íslenskra banka- og viðskiptamanna. Í skýrslu nefndarinnar er sýnt
fram á að útrásarvíkingarnir hafi verið einsleitur hópur karla af yngri kynslóðinni (Rann-
sóknarnefnd Alþingis 2010, 8. bindi: 41, 287-288). Þetta var birtingarform á hnattrænu fyrir-
bæri en á tímum alþjóðavæðingar og viðskiptafrelsis hefur stjórnendum stórfyrirtækja verið
lýst sem merkisberum ráðandi karlmennskuhugmynda (Collins og Hearn, 1996). „Útrásarkarl-
mennskan“ nærðist á sjálfstrausti karla sem sveipuðu um sig orðræðu peninga og valda
(Connell og Wood, 2005) og fyrirtækjamenning nýfrjálshyggju hvíldi á óorðuðum
karlmennskuhugmyndum um djörfung, áhættu, ágengni og hugvit (Elias, 2008).
Æðstu ráðamenn landsins færðu þessa hugmyndafræði í þjóðernislegan búning.
Ímyndarskýrsla forsætisráðherra, Ímynd Íslands (2008), er eitt dæmi um þetta, en Sagn-
fræðingafélagið setti fram gagnrýni á þá söguskoðun er þar birtist (Ímynd Íslands – bréf til
forsætisráðherra, 2008). Forseti Íslands lagði einnig sitt af mörkum. Erindi sem hann hélt hjá
Sagnfræðingafélaginu árið 2006 sýnir hugmyndafræðina í hnotskurn (Ólafur Ragnar Gríms-
son, 2006). Að mati rannsóknarnefndar Alþingis hélt hann á lofti „gagnrýnislausri lofgjörð
um yfirburði íslenskra athafnamanna eða „athafnaskálda““ (Rannsóknarnefnd Alþingis 2010,
bindi 8: 171). Á vissan hátt fól markaðshyggjan í sér að hugmyndalegt forræði stjórnmála og
stjórnmálamanna laut í lægra haldi fyrir viðskiptalífinu (Þorgerður Einarsdóttir og Gyða
Margrét Pétursdóttir, 2010).
Einn af þeim þáttum sem átti þátt í hruninu er kerfi sem ýtti undir og umbunaði
áhættusækni. Sálfræðilegar rannsóknir sýna að karlar hafa ofurtrú á sjálfum sér oftar en konur,
og það á ekki síst við í fjármálaheiminum (Barber og Odean, 2001). Ennfremur hefur verið
sýnt fram á að kvenstjórnendur taka minni áhættu og fjárfestingar þeirra eru áhættuminni en
fjárfestingar karla (Katrín Ólafsdóttir, 2010). Hvata- og bónuskerfi íslensku bankanna ýttu
undir áhættuhegðun. Launadreifing í íslensku bönkunum fyrir hrun sýnir að fámennur hópur
karla meðal æðstu stjórnenda fékk margfalt meira í sinn hlut en aðrir og munurinn jókst eftir
því sem nær leið hruni. Bónusgreiðslur til starfsmanna bankanna voru ekki tengdar
rekstrarárangri með kerfisbundnum hætti heldur voru að stórum hluta byggðar á huglægu mati
æðstu stjórnenda (Rannsóknarnefnd Alþingis 2010, bindi 3: 86).
Það er þekkt mynstur erlendis frá að hætta er á bakslagi í kynjatengslum á kreppu-
tímum (Borland og Sutton, 2007; Katrín Ólafsdóttir, 2010). Fyrstu einkenni kreppuáhrifa eru
iðulega aukið atvinnuleysi meðal karla. Það átti einnig við hér á landi þar sem fjármálageirinn
og byggingargeirinn sem fyrst hrundu voru vinnumarkaðir karla (Vinnumálastofnun, 2010).
Árið 2009 var atvinnuleysi karla 8,6% samanborið við 5,7% hjá konum en atvinnuleysi hafði
verið 3% eða lægra hjá báðum kynjum síðustu fimm árin þar á undan (Hagstofa Íslands,
2010). Skýrslu WEF þarf að skoða í þessu ljósi. Reynsla annarra landa sýnir að atvinnuleysi
kvenna kemur síðar og verður meira. Það helgast ekki síst af niðurskurði í opinbera geiranum