Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Qupperneq 57

59
Jón Rúnar Sveinsson
húsnæðislaga sem vörðuðu félagslegar íbúðabyggingar (Stjórnartíðindi 1990, lög nr. 90). Með
þeim var í fyrsta skipti lögð áhersla á jafnræði eignarforma, þannig að nú var jöfnum höndum
lánað til félagslegra leiguíbúða, kaupleiguíbúða, búseturéttaríbúða og félagslegra eignaríbúða.
Þá varð sú áður nefnda breyting að í staðinn fyrir að nota orðið „verkamannabústaðir“ var
tekið upp heitið „félagslegar eignaríbúðir“.
Í kjölfar þessarar nýsköpunar félagslega lánakerfisins jukust félagslegar íbúðabyggingar
verulega næstu árin á eftir. Bygging félagslegra eignaríbúða hélt áfram sem nam svipuðum
íbúðafjölda og verið hafði í verkamannabústaðakerfinu, en nú bættust við í auknum mæli
nýjar gerðir íbúða innan ramma hins félagslega lánakerfis, svo sem kaupleiguíbúðir, ýmist
með án kaupréttar, leiguíbúðir sveitarfélaga, svo og búseturéttaríbúðir með ýmist almennum
eða félagslegum lánakjörum.
Byggingaraðilum félagslegra íbúða fjölgaði einnig verulega. Meginaðilinn til þessa
höfðu verið stjórnir verkamannabústaða í þeim sveitarfélögum þar sem verkamannabústaðir
höfðu verið byggðir. Eftir lagabreytinguna voru stjórnirnar lagðar af og í stað þeirra komu
húsnæðisnefndir kosnar af sveitarfélögunum. Starfssvið þeirra tók til bæði eignaríbúða, kaup­
leiguíbúða og leiguíbúða sveitarfélaganna.
Félagsíbúðalögin frá 1990 leiddu til verulegrar uppsveiflu í byggingu félagslegs hús­
næðis og á árunum 1987-1994 reyndust félagslegar íbúðir alls vera 36,0% af öllum íbúðum
sem byggðar voru á því tímabil (Jón Rúnar Sveinsson, 1996). Þar með hafði þriðjungs­
markmið verkalýðshreyfingarinnar frá 1974 verið uppfyllt. Þeir aðilar sem komu að félags­
legum íbúðabyggingum voru nú orðnir fjölmargir, því til sögunnar var í mjög auknum mæli
komin sú flóra félagasamtaka á sviði húsnæðismála sem hafði nú fengið rétt til lána úr sjóði
Húsnæðisstofnunar til félagslegra lánveitinga, Byggingarsjóði verkamanna.
Vorið 1994 voru samþykkt á Alþingi fyrstu lög hér á landi um húsaleigubætur (Stjórnar­
tíðindi 1994, lög nr.100).Við samningu lagafrumvarps hafði verið horft til nágrannalandanna,
sem um þessar mundir voru mörg hver að taka upp stefnu sem fól í sér aukningu á sértækri
húsnæðisaðstoð á borð við húsaleigubætur í stað þeirra almennu aðgerða sem einkennt höfðu
eftirstríðstímann til þessa (Jón Rúnar Sveinsson, 1993). Lítill skilningur var meðal margra
samráðherra Jóhönnu Sigurðardóttur í ríkisstjórn Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks og náði
sú vantrú langt inn í raðir Alþýðuflokksins (Tíminn, 1993; Dagblaðið-Vísir, 1993). Frum-
varpið var þó samþykkt að lokum, en með þeim fyrirvara að allan kostnað vegna húsa-
leigubótanna skyldi taka af fjárframlögum til félagslega húsnæðiskerfisins, svo ekki hlytist af
aukinn kostnaður fyrir ríkissjóð. Fyrstu tvö árin skyldi húsaleigubótakerfið eingöngu vera til
reynslu og var einstökum sveitarfélögum í sjálfsvald sett hvort þau tækju þátt í þessu verkefni.
Raunin varð einnig sú að fjölmörg sveitarfélög kusu að standa utan húsaleigubótakerfisins er
því var hrint úr vör. Sigur R-listans í borgarstjórnarkosningunum í Reykjavík 1994, stærsta
sveitarfélagi landsins, varð þó að öllum líkindum til þess að Reykjavíkurborg ákvað að greiða
út húsaleigubætur.
Húsaleigubótakerfið þótti fljótlega takast vel, enda átti það eftir að verða einn af horn-
steinum aukinnar áherslu á félagslegar leiguíbúðir eftir aldamótin 2000. Eftir tveggja ára
reynslutímann var kerfið fest í sessi og öllum sveitarfélögum gert skylt að taka þátt í því
(Stjórnartíðindi 1997, lög nr. 138).