Morgunblaðið - 27.09.1988, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. SEPTEMBER 1988
18
haldið hlífiskildi yfir ölium skussum
endalaust á kostnað aimennings.
VII
Efnahagsvandinn nú er öðruvísi
en oft áður að því leyti meðal ann-
ars, að stjómmálamenn hafa ekki
þurft að eyða tíma í leit að söku-
dólgum. Fýrirtæki, sem ramba á
barmi gjaldþrots þrátt fyrir undan-
gengið góðæri, hafa gefíð sig fram
að fyrra bragði. Stjómendur
margra þeirra hafa viðurkennt það
fúslega að hafa tekið of mikið fé
að láni. Það er kjami neyðarvand-
ans nú, þótt annað hafí lagzt á
sömu sveif og undirrótin sé of mik-
il verðbólga og rammskakkur
rekstrargmndvöllur fyrirtækjanna
af hennar völdum.
Það er ljóst af áformum fráfar-
andi stjómarflokka, að almenningur
á nú enn einu sinni von á háum
reikningi frá ríkinu, að miklu leyti
vegna þessa fyrirhyggjuleysis í fjár-
málum fyrirtækja og banka. Ríkið
hefur velt rekstrarvanda óarðbærra
fyrirtækja yfír á almenning í stóram
stfl með gengisfellingum og pen-
ingaprentun á liðnum áram í stað
þess að draga fyrirtækin til ábyrgð-
ar á eigin fjárhag og knýja þau til
nauðsynlegrar hagræðingar og end-
umýjunar. Þetta háttaiag hefur að
sínu leyti aukið verðbólguvandann.
Sérfræðingar, sem hafa kannað
áhrif kvótakerfísins, hafa til dæmis
sýnt fram á það með þungum rök-
um, að það væri hægt að veiða jafn-
mikið af botnfíski og nú er gert
með allt að 40% minni fiskiskipa-
flota og minni tilkostnaði eftir því.
Þetta er órækur vottur um offjár-
festingu og sóun í sjávarútvegi. Það
er trúlegt, að svipað eigi við um
fjárfestingu í fiystihúsum og físk-
vinnslutækjum. Fordómalaus rann-
sókn óháðra aðila gæti skorið úr
því. Öflugt hagræðingarátak, til
dæmis fækkun og stækkun físk-
vinnslustöðva, myndi allavega
treysta fjárhag útvegsfyrirtækja
með tímanum og draga úr þörf
þeirra fyrir sífellt gengisfall og
áframhaldandi verðbólgu eða ann-
ars konar kjaraskerðingu almenn-
ings. Sams konar hagræðingar er
að sönnu þörf víða annars staðar í
þjóðarbúskapnum, ekki sízt í land-
búnaði, ríkisrekstri og bönkum, en
það er að vísu önnur saga.
VIII
Stjómmálamenn hafa samt ekki
sýnt aukinni hagræðingu í sjávarút-
vegi sérstakan áhuga að undan-
fömu, heldur hefur umræða þeirra
snúizt að mestu um það, með hvaða
hætti sé hægt að flytja fé frá al-
menningi til útvegsfyrirtælq'a að
óbreyttu ástandi. Margir þeirra
virðast telja, að aukin hagræðing
hlyti að raska heilbrigðu jafnvægi
> byggð landsins. Það er ekki skyn-
samleg skoðun að mínum dómi.
Öðram þjóðum, til dæmis Norð-
mönnum, hefur tekizt það prýðilega
að halda jafnvægi í stijálli lands-
byggð án þess að velta rekstrar-
vanda fyrirtækja í sífellu út í verð-
lagið í landinu og skerða lífskjör
almennings með því móti, jafnvel
þótt norsk fyrirtæki (og bankar)
hafí orðið fyrir ýmsum skakkaföll-
um að undanfömu.
Tölumar segja sitt. Verðbólga
hefur verið um 8% á ári að meðal-
tali í Noregi síðan 1970, en 37% á
íslandi. Það er tæpast tilviljun, að
hagvöxtur hefur verið miklu örari
í Noregi en hér þennan tíma; þjóðar-
tekjur á hvem Norðmann hafa tvö-
faidazt síðan 1970, meðan þjóðar-
tekjur á mann hér heima hafa
aukizt urn 70%. Þetta þýðir, að þjóð-
artekjur íslendinga væra næstum
200.000 krónum hærri á hvert
mannsbam í landinu en þær era
nú, ef við hefðum búið við jafn-
mikinn hagvöxt og Norðmenn síðan
1970. Við Islendingar gætum næst-
um öragglega náð sama árangri og
Norðmenn, ef við vildum.
Hitt verðum við líka að hafa
hugfast, að ríkisvaldið hefur miklu
minni bein afskipti af rekstri fyrir-
tækja og banka í Noregi en hér
heima. Hagsmunatengsl milli fyrir-
tækja, banka og stjórnmálamanna
era miklu minni þar en hér. Til
dæmis era þrír fjórðu hlutar norska
bankakerfísins í einkaeign og fjórð-
ungur í ríkiseign, þveröfugt við
stærðarhlutföllin í okkar banka-
kerfí. Skilyrði stjómmálamanna til
að hygla óarðbæram rekstri um-
bjóðenda sinna á kostnað annarra
era því miklu lakari í Noregi en hér
heima, jafnvel þótt rangfjárfesting
hafí valdið vaxandi vandræðum í
norskum þjóðarbúskap að undan-
fömu. Það er allavega nauðsynlegt
nú sem fyrr að draga veralega úr
óæskilegum hagsmunatengslum
með róttækri endurskipulagningu í
íslenzkum sjávarútvegi og í banka-
kerfínu. Það væri líklega vænlegast
til árangurs að kveðja til landsins
erlent ráðgjafarfyrirtæki, sem er
hafíð yfír allan hugsanlegan hags-
munaágreining hér heima, og fela
því að gera tillögur um aðgerðir,
sem dygðu til að auka hagkvæmni
og sjálfsábyrgð í sjávarútvegi og
bankarekstri til frambúðar.
Og eitt er víst. Ef svo fer sem
horfir, að næsta ríkisstjóm lætur
það duga nú sem fyrr að flytja fé
til fallvaltra fyrirtækja og forða
þeirri þannig frá yfírvofandi gjald-
þroti með því að skerða kjör al-
mennings, þá er efnahagsvandinn
í raun og vera óleystur eftir sem
áður. Þá mun fljótlega sækja aftur
í sama horf. Það hlýtur því að vera
höfuðverkefni næstu ríkisstjómar,
eins og allra annarra stjóma mörg
undangengin ár, að skapa fyrir-
tækjum viðunandi starfsskilyrði
með því að draga úr verðbólgu, sem
er höfuðmeinsemdin í efnahagslíf-
inu. Ágreiningur fráfarandi stjóm-
arflokka um uppfærslu, millifærslu
og niðurfærslu snýst þó ekki um
það nú, að því er séð verður, heldur
um hitt, hvaða kjaraskerðingarað-
ferð almenningur er líklegastur til
að sætta sig við átakalaust. Um
hitt er ekki skeytt sem skyldi, hvort
launþegar era yfirhöfuð til viðtals
um kjaraskerðingu nú, að svo miklu
leyti sem vandi fyrirtækjanna er
fólginn í fyrirhyggjuleysi þeirra í
íjármálum í undangengnu góðæri.
Reynslan sker úr því.
IX
Næsta ríkisstjóm þarf að gera
almenningi skýra grein fyrir um-
fangi þess rekstrarvanda, sem sjáv-
arútvegsfyrirtækin eiga við að etja,
og hvemig hann skiptist milli ólíkra
fyrirtækja. Sú greinargerð þarf að
vera hafín yfír allan hugsanlegan
hagsmunaágreining milli ólíkra
stjómmálaflokka. Að því verki
loknu verður hægt að taka skyn-
samlega afstöðu til þess, hvort og
þá með hvaða hætti ríkisvaldið á
að reyna að hjálpa til við að leysa
vanda fyrirtælq'anna til frambúðar.
Hver sem niðurstaðan verður, þá
virðist það einsýnt, úr því sem kom-
ið er, að ýmis fyrirtæki munu óhjá-
kvæmilega þarfnast aðstoðar ríkis-
ins í einhverri mynd um tíma, ekki
aðeins til að geta haldið áfram
rekstri, heldur líka til að geta stað-
ið í skilum við bankana. Slík aðstoð
gæti tekið á sig ýmsar myndir. Til
dæmis gæti það reynzt skynsamlegt
að gefa þessum fyrirtælq'um eftir
einhvem hluta bankaskulda þeirra,
svo sem erlendir bankar hyggjast
nú eftir vandlega umhugsun fyrir-
gefa sínum skuldunautum í fá-
tækrarílq'um þriðja heimsins. Slíkri
eftirgjöf á kostnað almennings
þyrftu nauðsynlega að fylgja ströng
skilyrði um endurbætur í rekstri eða
jafnvel eigendaskipti að viðkomandi
fyrirtækjum til að draga úr líkum
þess, að sagan endurtaki sig innan
tíðar. Ef illa reknum fyrirtækjum
er á hinn bóginn bjargað skilyrða-
laust, þá er hætt við áframhaldandi
öngþveiti enn um sinn.
X
Það er hins vegar tómt mál að
tala um bjargráð handa fyrirtækj-
um, sem skjögra til falls á skakkri
undirstöðu vegna langvarandi
óreiðu í efnahagsmálum þjóðarinn-
ar, ef ríkisvaldið heldur áfram að
heykjast á því höfuðverkefni að
draga úr verðbólgu og skapa þann-
ig fullnægjandi afkomuskilyrði
handa atvinnulífinu í landinu. Þess
vegna hvflir mikil ábyrgð á herðum
næstu ríkisstjómar.
Höfundur er hagfrseðiprófessor
við Háskóla íslaads.
SPBC3AI?
Ódýrt en best
Skötuselssúpa
Monkfish soup
kr. 225.-
Humarsúpa
Lobstersoup
kr. 395.-
Pasta með krækling
í hvítlaukssósu
Pasta with mussels
in garlic sauce
kr. 325.-
Rækjur með hrísgrjónum
barbecue
Shrimps with rice
barbecue
kr. 325.-
Ofnbakaður saltfískur
lasagne
Ovenbaked saltfish
lasagne
kr. 795.-
Hámerisbauti í rauðvíni
Steak of porbeagle
in redwinesauce
kr. 695.-
Grísarifjar í
súr sætri sósu
Pork rib in
sweet and sour sauce
kr. 810.-
Reykt súla með
sveppasósu
Smoked gannet
with mushroomsauce
kr. 895.-
Pönnusteikt smálúða
að eigin vali
Panfried flounder
at your choose
kr. 795.-
Að sjálfsögðu er einnig boðið uppá
okkar rómaða la carte“.
Jjjy
ARNARHÓLL
RESTAURANI___
opinn á kvöldin frá kl. 18:00,
þriðjud. til laugard.
pantanasími 18833
Hverfisgötu 8—10
Kominn er út nýr flokkur verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs.
Hægt er að velja um: 3ja ára bréf með ársávöxtun 8,0%, 5 ára bréf með árs-
ávöxtun 7,5% og 8 ára bréf með ársávöxtun 7,0%.
Spariskírteini eru í 5.000, 10.000, 50.000, 100.000 og 1.000.000
króna einingum. Þau eru ríkistryggð og fyrir einstaklinga utan
atvinnurekstrar eru þau tekju- og eignarskattsfrjáls og því bæði
örugg og arðbær fjárfesting.
Spariskírteini ríkissjóðs fást á afgreiðslustöðum
Landsbanka íslands og þar er jafnframt séð um
innlausn eldri spariskírteina.
Nánari upplýsingar fást hjá Verðbréfaviðskiptum,
Laugavegi 7 og hjá verðbréfadeildum í útibúum
bankans um land allt.

4 - -y
• jg jÆsmlb. >
ÍÁ
Landsbanki
íslands
Banki allra landsmanna

§ Wí
11' I
fl 1
, í
í
’ ■...............................................*
JH.

W:

VK-' >í- aflP’jJH'