Morgunblaðið - 18.11.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1993
Sameining sveitarfélaga und-
ir svipu áróðurs og hótana
Samþykkt fulltrúaráðsfundar um leið 2
eftír Jón Einarsson
Hinn 23. nóvember 1991 varhald-
inn aukafundur í fulltrúaráði Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga. Fyrir
fundinum lá eitt mál, tillaga um að
fækka sveitarfélögum landsins utan
höfuðborgarsvæðisins í 25. Hér var
um að ræða svokallaða leið 2 sam-
kvæmt tillögu sveitarfélaganefndar.
Tillagan var samþykkt gegn tveimur
mótatkvæðum, en einhveijir sátu
hjá. Atkvæði voru ekki talin. í full-
trúaráðinu eiga sæti 45.
Við vorum tveir, sem. greiddum
atkvæði gegn þessari byltingar-
kenndu tillögu og mæltum gegn
henni á fundinum. Auk mín. greiddi
Þráinn Jónsson, oddviti í Fellabæ,
atkvæði gegn tillögunni. Báðir höfð-
um við reynt að vinna að framförum
og uppbyggingu í þeim sveitarfélög-
um, sem við höfum verið í forystu
fyrir. Anægjulegt var að koma í
Fellabæ á liðnu vori og sjá þá miklu
og góðu uppbyggingu, sem þar hef-
ur orðið. Mikið skil ég vel hinn aldna
. og hyggna höfðingja, Jónas Péturs-
son, fv. alþingismann í Fellabæ, sem
lýst hefur andstöðu við tillögur um
sameiningu sveitarfélaga og lét svo
ummælt í Morgunblaðinu í haust,
að ríkisvaldið væri „með öllum ráð-
um að brjóta niður viðnám fólksins
í hreppaskipan íslenskrar byggðar“
og hygðist nota fé ríkisins sem
„mútufé" til að þvinga menn til sam-
einingar. Ljóst er, að ríkisvaldið hef-
ur í hótunum við sveitarstjórnir og
virðist reiðubúið til misbeitingar á
fjármunum Jöfnunarsjóðs sveitarfé-
laga.
Eftir hina frægu samþykkt um
fækkun sveitarfélaga utan höfuð-
borgarsvæðisins í 25 fóru menn að
hugsa ráð sitt, sáu jafnvel sumir
eftir því, að hafa greitt byltingunni
atkvæði sitt og vildu lítið um tala.
Niðurstaðan varð svo sú að koma á
fót umdæmanefndum til að gera til-
lögur um sameiningu sveitarfélaga
og um þær verður kosið næstkom-
andi laugardag. Tillögur umdæma-
nefndanna eru víða svo ómarkvissar
og misvísandi, að ekkert mark er á
þeim takandi miðað við þær forsend-
ur, sem menn gefa sér varðandi
sameiningu sveitarfélaga. Tillögum-
„Vonandi fá sveita-
hrepparnir enn að lifa
sem sjálfstæðar eining-
ar o g vera í friði með
sín mál og sína stjórn-
un. Flestir eru til þess
bærir að stjórna málum
sínum vel annaðhvort
einir eða í samstarfi við
aðra.“
ar gera ráð fyrir, að sveitarfélög
landsins verði af stærðargráðunni
frá 320 til 110.000 manns. Öll eiga
þau að valda sömu verkefnum. Allir
hljóta að sjá hve óraunsæjar slíkar
tillögur eru og ósamkvæmnin gífur-
leg.
Forsendur sameiningar
Rökin fyrir sameiningu sveitar-
félaga eru einkum þau, að sveitar-
félögin eigi að taka við auknum
verkefnum frá ríkinu og til þess að
svo megi verða þurfi að leggja þau
flest niður í núverandi mynd. Það
er sagt, að þessi verkefni, sem ríkið
vill endilega koma af sér yfir á sveit-
arfélögin, séu einkum á sviði heil-
brigðis- og fræðslumála, þar á með-
al grunnskólinn allur, allur launa-
kostnaður, eftirlaun, lífeyrissjóður
og allt, sem undir .þennan mikla
málaflokk heyri. Og með hvaða kjör-
um áa ð flytja þessi verkefni frá rík-
inu í hendur sveitarfélaganna?
Það er jú sagt, að samsvarandi
tekjur eigi að fylgja eins og nú er
varið til þessa málaflokks. Treysta
menn því, að svo verði á þeim sam-
dráttartímum, sem nú eru í þjóðfé-
laginu? Hvers vegna skyldi ríkisvald-
ið sækja þessi sameiningarmál svo
fast að reka áróðurinn svo hart ein-
mitt nú, þegar svo mikill samdráttur
er í þjóðartekjum? Er ekki augljóst,
að það ætlar sveitarfélögunum að
taka á sig meiri íjárskuldbindingar
og bera meiri byrðar en nú er? Það
er athyglisvert og segir sína sögu,
að ríkisvaldið hefur uppi áform um,
að það þurfi að spara allt að 800
milljónir á sviði skólamála og ein-
hver hundruð milljóna á sviði heil-
brigðismála. í sömu andránni er um
það rætt og lagt á það ofurkapp,
að sveitarfélögin taki þessi verkefni
að sér.
í neyslusamfélagi nútímans sætta
menn sig ekki við svo mikla skerð-
ingu á þjónustu, sem að er stefnt
með svo miklum samdrætti í útgjöld-
um ríkisinss. Þess vegna hljóta millj-
ónahundruðin, sem ríkið ætlar að
spara, að lenda á sveitarfélögunum
að meira eða minna leyti, taki þau
við þessum verkefnum, og þar með
þrengja kost þeirra til verklegra
framkvæmda og uppbyggingar og
almennrar þjónustu við íbúana.
Miðað við núverandi aðstæður í
þjóðfélaginu og allt krepputal ráða-
manna er því alls ekki að treysta,
að ríkið flytji tekjustofna yfír til
sveitarfélaganna, sem muni nægja
til að standa undir þeim kostnaði
við skólastarf og heilsugæslu, sem
ríkið greiðir nú og þarf til þeirrar
þjónustu, er nútímafólk gerir kröfu
til. Ljóst er, að kostnaður við rekst-
ur grunnskóla hlýtur að hækka á
næstu árum, meðal annars verður
að hækka laun kennara, sem eru
allt of illa launaðir og vanmetið
þeirra starf. Kennarar hafa áhyggjur
af framvindu þessara mála og hafa
skrifað sveitarstjórnum til að láta í
ljósi skoðanir sínar. Af því tilefni
flutti ég svofellda tillögu á síðasta
fundi fulltrúaráðs Sambands ís-
lenskra veitarfélaga í lok febrúar
sl.: „Fulltrúaráð Sambands íslenskra
sveitarfélaga lýsir stuðningi við
skoðanir Kennarasambands Islands
í bréfum til sveitarstjóma, dags. 16.
og 25. nóvember 1992, þar sem Iögð
er áhersla á, „að ríkissjóður eigi að
standa undir öllum kostnaði við
grunnskóla og framhaldsskóla í
landinu 'til þess að tryggja jafna
aðstöðu til náms“. Fuiltrúaráðið tel-
ur, að því sé ekki að treysta, að rík-
ið flytji tekjustofna yfir til.sveitarfé-
laganna, sem muni nægja til að
standa undir þeim kostnaði við
Jón Einarsson
skólastarf, sem ríkið greiðir nú.
Reynslan sýnir, að ríkið stendur
ekki við gerða samninga gagnvart
sveitarfélögunum og getur, hvenær
sem því þóknast, lagt auknar fjár-
skuldbindingar og skatta á sveitarfé-
lögin."
Þessi tillaga hlaut ekki stuðning
á fundinum og lýstu sveitarstjórn-
armenn því þar með yfir, 'að „skoð-
anir“ kennara ættu ekki „stuðning"
þeirra.
Nú er ekki nema gott eitt um það
að segja, að flytja aukin verkefni frá
ríkinu yfír til sveitarfélaganna, svo
framarlega sem íjármagn fylgir og
stjórnunarlegt vald. í þeim efnum
þarf að fara saman fjármálaleg- og
stjórnunarleg ábyrgð. Þó að nú sé í
öllum áróðrinum talað um flutning
valds samfara flutningi verkefna,
þá er það ljóst, að valdið verður
áfram við Austurvöll og í ráðuneyt-
inu. Þaðan verða sendar tilskipanir
til sveitarfélaga og þeim gert að
greiða allan þann kostnað, sem ríkis-
valdið ákveður. Ríkið getur hvenær
sem er sagt við sveitarfélögin: Þetta
eru ykkar verkefni og ykkar að bera
þann kostnað, sem við ákveðum.
Grundvöllur og kostir hinna
smáu eininga sveitarfélaga
Eins og flestum er kunnugt er
skipting landsins í hreppa ásamt
skiptingu í sóknir elsta umdæma-
skipting landsins. Þessi skipting á
sér sögulega og menningarlega hefð,
er samgróin þjóðarsál og sögu, er
ein af hinum rótstæðustu og upp-
runalegustu menningarþáttum þjóð-
arinnar, sem í aðalatriðum hefur
reynst vel og orðið fólki föðurlands-
ins í flestum tilvikum til giftu og
heilla. Að ætla að skera á þessar
fornu, gamalgrónu og sterku rætur
hlýtur að valda óvissu, margs konar
erfiðleikum, togstreitu og deilum og
hafa jafnvel í för með sér meiri
vandamál en slíkar aðgerðir kynnu
að leysa. Við vitum hvað við höfum
í þessum efnum og hver reynsla
kynslóðanna og einstakra byggðar-
laga hefur verið, en við vitum ekki
hvað við fáum, þegar byltingin hefur
átt sér stað og rætur hinnar grónu
samfélagsskipunar, er sveitarfélögin
mynda, hafa verið skornar burt.
Kostir hinna smáu eininga sveit-
arfélaga eru ekki síst fólgnir í sam-
félagskenndinni, hinni félagslegu
samstöðu þegnanna, þar sem allir
þekkja alla og þar sem menn veljast
til forystu í sveitarfélaginu í per-
sónubundnum kosningum vegna
hæfíleika sinna og tiltrúar, framtaks
og framsýni, en raðast ekki upp á
lista vegna pólitískra skoðana eða
framagirni. Nái sameiningin fram
að ganga verður þessi þáttur, þessi
mannlegi og félagslegi þáttur, sem
ég vil orða svo, afskorinn með öllu.
Persónuleg og félagsleg sam-
kennd fólks í hinum fámennu sveit-
arfélögum er mjög náin og sterk.
Þetta kemur afar sterkt fram, þegar
eitthvað bjátar á, þegar erfiðleikar
steðja að, dauðsföll verða eða slys.
Þá er samhjálpin og samúðin vís og
sú samhjálp tekur til sveitarfélagsins
alls, þegnanna allra. Þessa sam-
kennd þekkja menn ekki í mjög fjöl-
mennum sveitarfélögum, þar sem
allt er ópersónulegra, einsemd fólks
og erfiðleikar enn meiri og hin fé-
lagslegu vandamál flóknari og
stærri.
Heimanmundur Kjal-
nesinga við sameiningu
íslenskur Hagfiskur býður þér
í sannkaUaða sjávarréttaveislu
um hátíðamar.
PaJkki 1.
2 kg. úthafsrækja (stór)
1 kg. humar
1,5 kg. hörpudiskur
Rétt verð 5.285,--
Hátíðarverð 4.125,-.
Pakki 2.
4 kg. úthafsrækja (stór)
2 kg. humar
2 kg. hörpudiskur
Rétt verð 9-250,-.
Hátíðarverð 7.290,-.
Ath. hægt er að breyta pökkunum að vild.
Pökkum í ffostheldar umbúðir og komum í flug útum heim og hvert á land sem er.
Ekki má gleyma Þorláksmessuskötunni og saltfisknum.
8
I
Pantið tímanlega
Sími 677040
(jvítt ^
ÍSLENSKUR
HAGFISKUR
W) - hagur heimilanna H
eftír Pétur
Friðriksson
Mikið hefur verið rætt um illa
stæð og vanmáttug sveitarfélög og
því rétt að skoða hver heimanmund-
ur Kjalnesinga yrði við sameiningu
við Reykjavík.
Augljóst er að Kjalarneshreppur
nýtur góðs af að vera innan höfuð-
borgarsvæðisins og hefur þar af leið-
andi allmikla sérstöðu meðal minni
sveitarfélaga. Eignir Kjalarnes-
hrepps eru umtalsverðar, þar á með-
al 300 hektarar af fyrsta flokks
byggingarlandi auk annars lands. í
sveitarfélaginu er nýr skóli auk ann-
arra mannvirkja svo sem leikskóla,
félagsheimilis og áhaldahúss. Nú er
í byggingu íþróttahús og sundlaug
sem lokið verður við næsta haust.
Ef viðskiptasamningar Kjalarnes-
hrepps eru teknir saman þá er nú-
virði þeirra um 164 milljónir króna.
Þessi upphæð samsvarar um 332
þúsund krónum á hvern íbúa. Ef
Reykvíkingar ætluðu að leggja fram
samsvarandi þá þyrftu að koma til
33,5 milljarðar.
Innan lögsagnarumdæmis Kjalar-
neshrepps er auk þessa annað bygg-
ingarland í einkaeign sem samsvarar
svæði sem nær yfír Hafnarfjörð,
Garðabæ og Kópavog samanlagt.
Það má sjá af þessari upptalningu
að eftir nokkru er að slægjast fyrir
Reykjavíkurborg, sérstaklega ef til-
tekið er að borgin þyrfti ekki að
færa neinar fórnir í sameiningunni.
„Heldur finnst mér
borgarstjórinn selja
niður við að seilast eftir
Kjalarnesinu og Kjós-
• • u
mm.
Fléttan um veginn
í fréttaþætti miðvikudagskvöldið
10. nóvember síðastliðinn gerði
borgarstjórinn í Reykjavík því skóna
að ef Kjalnesingar og Kjósveijar
samþykktu sameiningu, væri veg-
tenging úr Sundagörðum og upp á
Kjalarnes á næstu grösum. Mosfell-
ingar þurfa ekkert lengur að vera
með í sameiningunni. Heldur finnst
mér borgarstjórinn setja niður við
að seilast eftir Kjalarnesinu og Kjó-
sinni með því að lofa vegi sem er
ekki hans að borga. Markús hefur
sennilega gleymt því að það er Vega-
gerð ríkisins sem borgar veginn en
ekki Reykjavíkurborg. Borgarstjór-
inn kom á almennan borgarafund á
Kjalarnesi fyrir skemmstu og stað-
hæfði að borgin væri ekki að ásæl-
ast Kjalarnesið en ef Kjalnesingar
vildu sameinast þá væri það velkom-
ið. Heldur virðist afstaða borgar-
stjórans hafa breyst frá þeim fundi
Brú yfír Kleppsvíkina er áætluð
kosta um 2500 milljónir og vegteng-
ing áfram um Geldinganes yfir Leir-
vog upp á Kjalarnes um 1500 millj-
ónir. Þessi vegtenging sem er eðli-
legt framhald af Hvalfjarðargöngum
yrði til mikilla bóta fyrir alla umferð
á norðursvæði höfuðborgarsvæðisins
og nauðsynlegt að henni verði flýtt
sem kostur er. Er Reykjavíkurborg
tilbúin að leggja fram 1000-1500
milljónir, ef þær fást ekki strax frá
Vegagerð ríkisins, til að leggja veg
fyrir 650 íbúa Kjalarness og Kjósar?
Ef svo er, hveiju væru Reykvíkingar
að fórna í staðinn í vegamálum inn-
an borgarinnar með því að setja
Leirvogs- og Kollafjarðarbrýr fram
fyrir aðrar vegaframkvæmdir. Rétt
er að rifja upp að Reykjavíkurborg
hefur barist um árabil fyrir að fá
byggð mislæg gatnamót í borginni
en ekki hefur fengist til þess fjár-
magn frá Vegagerðinni.
Siðferðiðí
sameiningarumræðunni
Ekki er siðferði sumra borgar-
stjórnarmanna í miklum metum hér
á Kjalarnesi þegar kemur til samein-
ingar. Sem dæmi þá dreifir einn
borgarstjórnarfulltrúi á landsfundi
Sj álfstæðisflokksins trúnaðarupp-
lýsingum um niðurstöður í skoðana-
könnun sem Umdæmanefnd höfuð-
borgarsvæðisins lét gera. Þarna
státaði borgarstjórnarfulltrúinn af
bráðabirgðaniðurstöðum því þær
þóttu hagstæðar fyrir hann, en
reyndar kom annað á daginn þegar
endanlegar niðurstöður lágu fyrir.
Annar lofar að heitt vatn verði lagt
á alla bæi í Kjós en gleymir að geta
þess að Hitaveita Reykjavíkur legg-
ur ekki heitt vatn nema í skipulögð-
um hverfum, ekki einu sinni við
Vatnsenda í Reykjavík.
Mikið væri ég ánægður ef heitt
A