Morgunblaðið - 18.11.1993, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1993
Ljósmyndarínn
Sigfús Eymundsson
Nú má líta nokkrar Suðurlandsmyndir þessa
frumherja á sýningu á Eyrarbakka
eftir Þór Magnússon
Fátt er eins hversdagslegt
nútímafólki og ljósmyndin. Flest-
ir eiga ljósmyndavél, menn hafa
hana með sér hvarvetna, taka
myndir á ferðalögum, af ferðafé-
lögum, fallegum stöðum, fjöl-
skyldu sinni og hveiju einu, sem
fyrir augu ber. Fjölskyldualbúm
fýllast af myndum, síðan skúffur
og skápar.
Ljósmyndin er ein þeirra upp-
finninga, sem sáu dagsins ljós á
19. öld. Faðir ljósmyndunar er
oftast talinn Frakkinn Daguerre
og eru fyrstu ljósmyndir kenndar
við hann og nefndar daguer-
rotypi. Fyrstu ljósmyndina, sem
svo má kalla, tók þó landi hans
Niépce nærri árinu 1827, en
Daguerre fullkomnaði uppfinn-
inguna og til er ljósmynd eftir
hann tekin 1837.
íslendingar kynntust snemma
þessari nýjung, enda lærðu
nokkrir íslendingar snemma ljós-
myndun. Fullvíst er talið, að
fyrsti íslendingurinn, sem lært
hafi ljósmyndun, sé Helgi Sig-
urðsson, nú þekktastur sem ann-
ar stofnandi Fomgripasafnsins
(síðar Þjóðminjasafnsins). Helgi
stundaði nám við listaháskólann
í Kaupmannahöfn jafnframt
námi í læknisfræði og nam þá
einnig ljósmjmdaiðn. Hann kom
heim aftur 1846 og settist að á
Jörfa, varð síðar prestur á Set-
bergi í Eyrarsveit og að Melum
í Melasveit.
Helgi hafði því numið ljós-
myndaiðn aðeins 9 árum eftir að
tæknin var fullkomnuð. En svo
virðist þó sem hann hafi stundað
ljósmyndun í litlum mæli. Engin
frummynd er nú þekkt eftir
Helga né myndavél hans eða
annar búnaður og verður því
ekki mikið sagt um ijósmyndun
hans. Líklegt verður þó að telja,
að hann hafi tekið myndina af
föður sínum, Sigurði Helgasyni
dbrm. á Jörfa, sem aðeins er þó
til í eftirmynd.
Á næstu árum og áratugum
lærðu nokkrir íslendingar ljós-
myndaiðn, svo sem séra Siggeir
Pálsson á Skeggjastöðum, Guð-
brandur Guðbrandsson í Reykja-
vík, Tryggvi Gunnarsson kaup-
stjóri, Jón Kr. Stefánsson tré-
smíðameistari á Akureyri og Nic-
oline Weywadt á Teigarhorni.
En er kom fram yfir 1870 tók
ljósmyndurum smám saman að
fjölga, ekki sízt úti um landið.
Einn hinna fyrstu ljósmyndara
hérlendis var Sigfús Eymunds-
son, sem lengi starfaði við ljós-
myndaiðn og er nafn hans nú
oftast tengt ljósmyndaiðninni.
Sigfús fékkst þó við margt ann-
að, hann var umfangsmikill
bókaútgefandi og rak bókaverzl-
un, sem enn starfar með því nafni
í Austurstræti í Reykjavík. Verzl-
unin var þó lengi framan af á
hominu á Austurstræti og Lækj-
argötu („Eymundssonarhorn-
inu“), en Sigfús átti það hús og
bjó þar á efri hæðinni og hafði
myndastofu sína í húsinu.
Sigfús var Vopnfirðingur,
fæddist að Borgum í Vopnafirði
1837 og dó í Reykjavíkl 1911.
Hann fór tvítugur að aldri til
Kaupmannahafnar og nam þar
bókband, var um tíma í Kristína-
níu (Osló) og Björgvin í Noregi
og nam þá ljósmyndagerð. Hann
dvaldist í Kaupmannahöfn um
Hús á Eyrarbakka 1884-1886.
eins og hálfs árs skeið og rak
þar ljósmyndastofu. Til íslands
kom hann aftur 1866 og settist
þá að í Reykjavík, stundaði bók-
band og ljósmyndagerð og setti
síðan upp bókaverzlunina, sem
fyrr getur.
Sigfús var um árabil „útflutn-
ingsagent" og hafði umboð All-
an-línunnar, sem flutti vesturfara
til Kanada. Hann var forgöngu-
maður um gufubátsferðir um
Faxaflóa, átti hluta í og sá um
rekstur gufubátanna Elínar og
Reykjavíkurinnar, er gengu milli
Reykjavíkur og Borgarness.
Þótt Sigfús væri við margt
kenndur halda ljósmyndirnar
nafni hans mest á lofti, því að
fyrir þær er hann þekktastur nú.
Myndir hans eru miklar að vöxt-
um og á því sviði virðist hann
hafa verið hreinasti snillingur og
í reynd forgöngumaður, „á undan
sinni samtíð,,, eins og nú er oft
komizt að orði.
Sigfús varð þegar í upphafi
mikilvirkur ljósmyndari. Þá tóku
íslenzkir ljósmyndarar helzt and-
litsmyndir af fólki, enda voru það
helzt þær myndir, sem þeir fengu
greitt fyrir. Menn pöntuðu mynd-
ir af sjálfum sér og fjölskyldu
sinni, enda eru flestar elztu ís-
lenzku ljósmyndirnar manna-
myndir. Þetta hefur án efa einn-
ig verið aðalstarfi Sigfúsar Ey-
mundssonar, enda sýnir allur sá
fjöldi ljósmynda, sem til er frá
stofu hans, að flestar myndir
hans eru mannamyndir.
Sigfús hefur gréinilega haft
mikinn rnetnað og ánægju af ljós-
myndatökum. Það sést gleggst
af því, að hann hefur snemma
farið að taka útimyndir. Má
segja, að hann sé fyrsti íslenzki
ljósmyndarinn, sem taki úti-
myndir að einhverju marki. Aug-
ljós skýring er þó á því, hvers
vegna hinir fyrri Ijósmyndarar
tóku ekki útimyndir. Fyrir þær
fékkst ekki greitt. Menn pöntuðu
og greiddu fyrir myndir af sér
og sínu fólki, en almenningur
hafði þá síður áhuga á að fá tekn-
ar myndir af umhverfi og lands-
lagi, húsum sínum eða bæjum.
Myndirnar hafa vafalaust verið
dýrar og því voru menn ekki að
eyða peningum í myndir fram
yfir það, sem áhuginn náði til.
Sigfús virðist þegar í upphafi
hafa tekið umhverfismyndir,
myndir af húsum og bæjum, skip-
um, mannlífi í Reykjavík, fólki
við störf, yfirlitsmyndir af stöð-
um og landslagmyndir. Vafalaust
hefur hann tekið þessar myndir
af eigin áhuga. Þessar myndir
voru ekki teknar eftir pöntun og
Iíklegast hefur hann ekki getað
selt margar þeirra. Myndefnið
hefur heillað hann og megum við
vera þakklát fyrir þennan áhuga
Sigfúsar.
Flestar útimyndirnar hefir Sig-
fús tekið í Reykjavík. Þar eru
myndir af húsum og mannlífi í
miðbænum, frá Lækjartorgi, rétt
þar hjá sem hann hafði ljós-
myndastofu sína, frá höfninni og
Tjöminni, húsunum við Lækjar-
götu, Skólavörðunni og Skugga-
hverfi. Þá tók hann myndir af
mörgum atburðum, hátíðahöld-
unum 1874, á frídegi verzlunar-
manna 1891, útlendum herskip-
um á höfninni og erlendum dát-
um sem brugðu sér á hestbak.
Sigfús einskorðaði ekki
myndatökur sínar við Reykjavík.
Hann fór einnig víða út um land.
Til eru myndir sem hann tók
1868 vestur í Stykkishólmi, þar
sem hann dvaldist einhverja
daga, einnig frá ísafirði sama
ár. En margar myndir hans frá
landsbyggðinni eru greinilega frá
árinu 1883, er hann fór umhverf-
ís landið með skipinu Camoens,
er tók á vegum Allan-línunnar
vesturfara á mörgum höfnum um
landið. Frá þessari ferð eru
myndir frá Isafirði, Borðeyri,
Akureyri, Vopnafirði og ýmsum
Sigfús Eymundsson á góðri stund.
Bach bakari, Jacobsen vert og Guðmundur Guðmundsson bóksali.
stöðum öðrum. Einnig eru merki-
legar myndir teknar um borð í
skipinu og sýna vesturfara, þetta
fólk, sem neyddist til að sigla
vestur um haf í leit að betri lífs-
kjörum en hér buðust.
Sigfús kenndi Daníel Daníels-
syni mági sínum ljósmyndasmíð.
Mun Daníel hafa rekið stofuna
mörg síðari árin og því eru ýms-
ar þær myndir, sem eignaðar eru
Sigfúsi, í reynd teknar af Daní-
el. Þeir mágar fóru saman ýmsar
ferðir til ljósmyndunar. Þannig
má segja örugglega um myndina
af Strandarkirkju, sem tekin er
1884, að hana hafi Daníel tekið,
því að þar sést Sigfús sjálfur á
myndinni. Nokkrar myndir hefur
Sigfús tekið á Eyrarbakka af
verzlunarhúsunum, íbúðarhúsi
verzlunarstjóra og bændum í
kaupstaðarferð, og merkilegar
eru myndir hans frá landskjálft-
anum 1896 í Árnessýslu.
Eftir dauða Sigfúsar hélt
Daníel Daníelsson áfram rekstri
stofunnar um árabil, en er hún
var lögð niður 1915 keypti Þjóð-
minjasafnið plötusafn Sigfúsar.
Að miklum meirihluta eru þar
mannamyndir, en því miður eru
þær ekki nærri allar þekktar.
Oftar en einu sinni hefur þó ver-
ið gert átak í að kopéra óþekktar
myndir Sigfúsar og láta þekkja
þær. Myndavél Sigfúsar og áhöld
virðast heldur ekki þekkt nú.
Segja verður að myndir Sig-
fúsar séu yfirleitt framúrskar-
andi vel teknar. Þetta er „góð
fótografía“, eins og ljósmyndarar
orða það nú. Myndefnið er vel
valið, fyrirmyndin vel upp sett,
oft er svo sem honum hafi tekizt
að gera augnablikið eilíft, sem
virðist oft vera æðsta ósk ljós-
myndara, að taka mynd eðlilega
og fá með öll aðalatriði og smekk-
lega, án þess að fyrirmyndinni
sé stillt upp. Líklegast er það
aðalatriði góðrar augnabliks-
myndunar.
Höfundur er þjóðmityavörður.