Morgunblaðið - 18.11.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1993
15
í tiltölulega fámennum sveitar-
félögum upplifir fólk sig sem félags-
lega einingu innan sveitarmarkanna,
deilir kjörum og unir ævidögum í
fullri vitund um velferð hvers ann-
ars, hag og hamingju.
I sveitahreppum hafa menn mjög
sterka vitund um sveit sína, sem
þeir eru hluti af og rótfastir á. Þess
vegna er það mörgum mikið tilfinn-
ingamál ef leggja á hreppinn þeirra
niður, kannski með valdboði að ofan
eða vegna áróðurs og hótana þeirra,
sem aldrei hafa nærri því komið að
stjórna málefnum sveitahreppa og
þekkja lítt eða ekki til þeirra mála.
Stórfelld sameining sveitarfélaga
hefur í för með sér miðstýringu og
fámennisvald, íjarlægir valdið frá
fólkinu og flytur það á miklu færri
hendur en það er nú.
Hótanir gegn sveitunum
Félagsmálaráðuneytið hefur uppi
hótanir í ræðu og riti gegn sveitun-
um, að ef menn ekki samþykki að
leggja hreppana niður og sameina
öðrum, helst þéttbýli, þá skuli þeir
hafa verra af og þá verði hrepparnir
annars flokks sveitarfélög. Trúlega
eru þessar hótanirí ætt við þann
áróður, sem hafður hefur verið í
frammi á þessu ári gegn íslenskum
bændum, meðal annars í Ríkissjón-
varpinu. Þar hafa verið lagðir harðir
dómar á fortíð íslenskra bænda og
þá, sem unað hafa ævidaga í hinum
dreifðu byggðum landsins á liðnum
öldum við sjó og í sveit. Það hefur
verið gerð hörð hríð og afar óbilgjöm
að íslenskri bændamenningu, sem
þó hefur varðveitt íslenska tungu,
móðurmálið góða, og skilað menn-
ingararfi fortíðar í hendur nútíðar.
Vonandi láta íslenskir sveitamenn
ekki undan áróðri og hótunum þeirra,
sem reiða til höggs gegn landbúnað-
inum og sjálfstæði og sjálfsákvörð-
unarrétti sveitanna. Vonandi fá
sveitahrepparnir enn að lifa sem
sjálfstæðar einingar og vera í friði
með sín mál og sína stjórnun. Flest-
ir éru til þess bærir að stjórna málum
sínum vel annaðhvort einir eða í sam-
starfi við aðra.
Öll sveitarfélög, bæði smá og stór,
fjölmenn og fámenn, vilja vinna að
hagsmunum, hamingju og velferð
þegna sinna og eiga að fá frið og
vald til þess.
Höfundur er oddviti
Hvalfjarðarstrandarhrepps.
Kjósum með
eftir Svem Þor
Elinbergsson
Laugardaginn 20. nóvember nk.
skulu íbúar Olafsvíkur, Hellissands,
Breiðuvíkurhrepps og Staðarsveitar
kjósa um tillögu umdæmanefndar
Vesturlands þess efnis að þessi
sveitarfélög sameinist í eitt.
Mjög brýnt er að við íbúarnir
gerum okkur grein fyrir því hversu
þýðingarmikil jákvæð niðurstaða
þessarar kosningar verður fyrir alla
mögulega framþróun þessara
byggða. Að sama skapi yrði neikvæð
niðurstaða kosningarinnar mikið
skref aftur á bak og í raun heftir
hún flesta möguleika þessa svæðis
til bættrar stöðu í framtíðarskipu-
lagi stjórnsýslu heima og heiman.
Með sameiningu þessara byggða
er fyrsta skrefið tekið í átt til mik-
illa breytinga á opinberri stjóm-
sýslu. Það em að mínu mati breyt-
ingar til góða fyrir íbúana því í
þeim felst m.a. að sveitarfélögunum
er ætlað að taka við nýjum og fleiri
verkefnum frá ríkinu; sjá um þau
sjálf án valdboða annars staðar frá.
Að sama skapi færast völd, ákvarð-
anataka og fjárhagur til verkefna
til okkar sjálfra og ógleymdri þeirri
ábyrgð sem þeim fylgja. Þess eram
við löngu umkomin að fá að ráða
meiru sjálf um okkar hagi og ráð-
stöfun fjármuna í okkar umhverfi.
Það verður því styttra fyrir hinn
almenna borgara að hafa áhrif og
taka um leið nærtækari ábyrgð
gagnvart öðram.
Þessi verkefni sem sveitarfé-
lögunum sjálfum er ætlað að taka
við í bráð era rekstur grannskóla,
öldranarþjónusta, heilsugæsla og
málefni fatlaðra. Þannig færðust í
raun völd frá ríki til sveitarfélaga.
Um leið verða sveitarfélögunum
færðir nýir og auknir tekjustofnar,
m.a. með aukinni hlutdeild í stað-
greiðslu skatta, framlögum úr Jöfn-
unarsjóði sveitarfélaga, auknum
framlögum til þjónustuverkefna
ásamt nýjum tekjustofnum. Samt
sem áður má sjá af þessu að fleira
þarf að koma til. Eftir því sem sveit-
arfélög verða stærri og fjölmennari
eru þau því betur í stakk búinn að
taka við nýjum og fjölbreyttari verk-
efnum á sviðum þjónustu við íbú-
ana. Spyrji nú hver sjálafan sig
hvort ekki sé rétt að vera innan slíks
sveitarfélags meðan slíkar breyting-
ar skipa sér fastan sess. Við viljum
búa þar sem þjónusta er best á
hveijum tíma því rekstur sveitarfé-
laga er fyrir íbúana sem þar búa
en ekki öfugt. Nú er því lag að
hafa eitthvað um það að segja
hvernig sveitarfélag okkar mun líta
út í framtíðinni; hvar og í hvers
konar sveitarfélagi við viljum lifa
og starfa í.
En sameining er eitt og tíminn
eftir samþ'ykkta sameiningu annað.
Við sjálf og þeir sveitarstjórnar-
menn og konur sem við kjósum yfir
okkur í komandi sveitarstjórnar-
kosningum á næsta vori höfum öll
vald til hversu vel muni til takast;
hvemig málum verður við komið;
hvar og hvemig þessari þjónustu
eða hinni verður viðkomið svo best
verði á kosið. Við hljótum að trúa
því að sameinuð getum við gert
betri hluti en sundrað hvert í sínu
horni; leggjum kosti fólks og hverr-
ar byggðar saman í eitt, þá verður
útkoman góð. Sjálfsagt er hægt að
finna sameiningunni margt til for-
áttu.
Til era mörg ágreiningsefnin sem
gætu blindað fólki rétta sýn. En ég
fullyrði að slík mál era öll yfirstígan-
leg, þau eru til í dag og voru til í
gær. Þau skipta hins vegar engu
máli um framtíðina og möguleikana
sem eru handan hornsins, möguleik-
ar okkar allra í þessum sveitarfélög-
um þegar horft er til lengri tíma.
Það er það sem skiptir máli en ekki
einhver dægurmál líðandi stundar
sem skipta framtíðarbúsetu engu
máli. í þessu sambandi minni ég á
tilkomu nýja vegarins undir Ólafs-
víkurenni, sem gjörbreytti öllum við-
horfum í samstarfi og samneyti íbúa
staðana. í mínum huga eru Olafsvík
og Neshreppur ein heild í atvinnu-
málum, verslun og þjórrustu. Til
staðar eru farsæl samstarfsverk-
efni, t.d. í heilsugæslu, rekstri fram-
samemingu
eftir sameiningu ef af henni verður.
Sveinn Þór Elinbergsson
„Nú er því lag að hafa
eitthvað um það að
segja hvemig sveitarfé-
lag okkar mun líta út í
framtíðinni; hvar og í
hvers konar sveitarfé-
lagi við viljum lifa og
starfa.“
haldsdeildar Fjölbrautaskóla Vest-
urlands o.s.frv. og önnur möguleg,
t.d. við sorpeyðingu. Svo einhvað
sé nefnt. Sameining sveitarfélag-
anna er fyrst og fremst stjórnunar-
legs eðlis, hver staður, hver sveit
verður áfram á sínum stað. Samein-
ing er fyrst og fremst um stjórn-
sýslulega hluti, til hagræðingar, ein-
földunar og sparnaðar auk þess sem
hún styrkir nýtt stærra sveitarfélag
inn á við jafnt sem út á við, það
verður megnugra til stærri verka
og betri í þágu íbúana. Gerum samt
ekki lítið úr tilfinningalegum þætti
sameiningar. Hann ber að virða,
bæði fyrir og eftir kjördag. Hann
er margur vandinn í næsta skrefí á
En hann er í senn ögrandi og kræf-
ur fyrir þá sem munu stýra nýju
stærra sveitarfélagi en síðast en
ekki síst skemmtilegur við mótun
nýs samfélags. Það verk verður far-
sælt ef hugur fylgir máli.
Þessi sveitarfélög öll hafa sam-
eiginlega sótt um að þetta mögulega
nýja sveitarfélag verði svokallað
„tilraunasveitarfélag". Það þýðir að
á granni jákvæðrar niðurstöðu þann
20. nóvember aukast líkur til þess
að svo geti orðið enda þótt mörg
sveitarfélög hafí sótt um það sama
en fá munu komast þar að. Eg met
möguleika okkar þar góða. Það
myndi auðvelda sameiningarfram-
kvæmdina sjálfa því tilraunasveitar-
félagi, sem sameinað hefur verið,
verður gert til góða úr sameiginleg-
um sjóðum, s.s. til samgöngubóta,
sem í okkar tilviki er alger forsenda
að sameining takist vel til. Ennfrem-
ur auðveldar það sveitarfélögum að
fá fjárframlög til þróunar og upp-
byggingar þjónustu í heimahéraði,
sbr. yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar á
dögunum. Það er mikilvægt, ekki
síst á hinum erfiðu samdráttartím-
um sem nú ganga yfir. Gott sam-
ferðarfólk! í sameiningu felst aukið
lýðræði, hún færir okkur tækifæri
til sóknar til eflingar og styrkingar
okkar heimahéraða. Það hefur alltaf
verið klárt í mínum huga að búseta
okkar út á landsbyggðinni hefur
alltaf byggst á trú okkar sjálfra á
byggðarlögum okkar. Hitt er víst
að þessi trú okkar eflist ef við verð-
um samferða inn í framtíðina. Þar
munum við sjálf ráða meiru en áður
hvernig við viljum að búseta hér
styrkist undir Jökli. Því verðum við
sjalf að stíga fyrsta skrefið og sam-
eina þessa kosti í einn öflugan til
að takast á við þetta verkefni saman
en ekki sundruð. Mætum öll á kjör-
staði og segjum já við sameining-
unni, - og framkvæmum hana með
gagnkvæmu tilliti og virðingu til
hvers annars eins og við viljum sjálf
gera og höfum trú og getu til.
Höfundur er bæjarfulltrúi og
aðstoðarskólastjóri í Óiafsvík.
Sameinaðir stöndum vér
Pétur Friðriksson
vatn kæmi heim á bæi hjá vinum
mínum í Kjós og vegur kæmi úr
Sundum og upp á Kjalarnes en ég
er raunsær og bendi kjósendum á
að láta ekki kaupa sig með loforðum
sem harla lítið er á að treysta. Það
er nöturleg tilhugsun að í höfuðborg-
inni skuli sumir sveitarstjórnarmenn
vera svo ákafir í að yfirtaka litlu
nágrannasveitarfélögin að þeir beiti
hvaða aðferðum sem er til að ná
settu marki. Eða er það ef til vill
nauðsynlegur þáttur í sameiningar-
ferlinu að fóma Kjalarneshreppi og
Kjósarhreppi til að þagga niður
raddir á landsbyggðinni sem krefjast
þess að höfuðborgarbúar líti sér nær
þegar talað er um sameiningu sveit-
arfélaga í landinu?
Höfuudur erfulltrúi í
hreppsnefnd Kjalarneshrepps og
situr í Umdæmanefnd
höfuðborgarsvæðins.
eftir Magnús
Halldórsson
Nú nálgast 20. nóvember óðfluga.
Þá þarf að kjósa, setja í það minnsta
kross við já eða nei. Ekki skila auðu,
ekki sitja heima. Það ætti flestir að
geta sameinast um nauðsyn þess að
kjósa um sameiningu sveitarfélaga.
Hvort það verður svo já eða nei er
jafn misjafnt og mennirnir eru marg-
ir í hinum 196 hreppum landsins.
Öllum hreppum landsins er það í
sjálfsvald sett hvort þeir vilja sam-
einast öðrum hreppum eða ekki. Til
að ítreka Iýðræðið er sveitarstjórn-
um meinað að reka áróður í málinu
og samstarfsnefndum sveitarfélaga
falin kynningin og umfjöllun. Nefnd-
irnar eru þverpólitískar og lýðræðis-
lega til orðnar og lýsa vilja meiri-
hluta Alþingis. Þær tillögur um sam-
einingu sem fram eru komnar fá
misjafnar undirtektir. í mjög fáum
ef nokkrum sveitarfélögum eru við-
ræður á milli þeirra um hvað raun-
verulega eigi að sameinast. í rúmt
ár og jafnvel Iengur hefur verið beð-
ið eftir því að sveitarfélögin sem
ætlað er að sameinast tækju upp
viðræður og settu niður á blað um
hvað ætti að sameinast.
Nú hefur komið í ljós að fyrir
þessar kosningar á ekkert að ræða
það á milli sveitarfélaga um hvað á
að sameinast. Það á að kjósa fyrst
og spyija svo.
Um hvað snúast þá þessar kosn-
ingar raunverulega? Þær snúast
meðal annars um tilfærslu verkefna
frá ríkinu til sveitarfélaga.
Hlutur sveitarfélaga á íslandi sem
hlutfall af þjóðarframleiðslu er að-
eins 4,29%. A hinum Norðurlöndun-
„Fyrir þessi smáu sveit-
arfélög er það mjög al-
varleg spurning hvort
ekki sé nauðsynlegt að
segja já strax til að geta
tekið við auknum verk-
efnum frá ríkinu.
Næsta spurning er enn
alvarlegri, á fjármagn-
ið að fylgja með verk-
efnunum. Lítum á
stefnumörkun ríkis-
stjórnarinnar í þessu
samhengi.“
um er þetta hlutfall 18,22% að með-
altali. Þetta hlutfall er óeðlilega lágt
og hárrétt hjá félagsmálaráðherra
að þessu verður að breyta.
Af 196 sveitarfélögum í landinu
era 142 með innan við 500 íbúa og
einhveijir tugir með innan við 100.
Fyrir þessi smáu sveitarfélög er
það mjög alvarleg spurning hvort
ekki sé nauðsynlegt að segja já strax
til að geta tekið við auknum verkefn-
um frá ríkinu. Næsta spurning er
enn alvarlegri, á fjármagnið að
fylgja með verkefnunum. Lítum á
stefnumörkun ríkisstjórnarinnar í
þessu samhengi.
í bæklingi útgefnum af samráðs-
nefnd um sameiningu sveitarfélaga
kemur fram:
• Stórefla jöfnunarsjóð sveitarfé-
laga á árunum 1995-98.
•Auka tekjur og verkefni sveitar-
félaga um 12-15 milljarða á ári.
• Sameinuð sveitarfélög njóti for-
gangs um fé til samgöngubóta.
Kosningarnar 20. nóvember era
fyrstu almennu kosningarnar um
sameiningu sveitarfélaga. Verði til-
laga um sameiningu felld en um-
dæmanefnd telur að vilji íbúanna
standi til annars konar sameiningar
er henni heimilt að leggja fram nýj-
ar tillögur fyrir 15. janúar 1994 og
verður um þær kosið með sama
hætti og áður.“
Að fækka sveitarfélögum úr 196
í 43 eins og tillögurnar gera ráð
fyrir er gott markmið en tekur án
efa einhver ár. Að stórefla jöfnunar-
sjóð frá árinu 1995 er ávísun á fram-
tíðina og sýnir að ekki liggur lífið
á. Fögur orð og viljayfirlýsingar eru
góðar svo langt sem þær ná. Sveitar-
félög verða að setjast við samninga-
borðið og ákveða um hvað á að sam-
einast.
Megin markmiðin með sameining-
unni hafa líka verið kynnt í bækl-
ingi samráðsnefndar:
•Treysta byggð í landinu og efla
stjórn heimamanna.
•Auðvelda flutning verkefna frá
ríkinu til sveitarfélaga.
•Auka þjónustu við íbúana og gera
sveitarfélögum betur kleift að takast
á við núverandi og ný viðfangsefni.
Tilvitnun lýkur.
Akaflega háleit markmið sem íbú-
ar utan stór-Reykjavíkur ættu að
taka eftir og einnig þeir sem vilja
búa á landsbyggðinni en hafa neyðst
suður á mölina.
Það er líka gott fyrir okkar yndis-
legu þjóð að fólksstraumurinn haldi
ekki áfram suður á mölina.
íbúar hreppa þessa lands hafa
sýnt að það er hægt að sameinast
Magnús Halldórsson
um margt eins og skólamál, málefni
aldraðra, sorphirðu og veitumál án
þess að hafi þurft að kjósa um það
í landskosningum. Það er líka ljóst
að í þessum kosningum er það alger-
lega í hendi hvers og eins hver niður-
staðan verður. Lýðræðislegra getur
það ekki verið. Samstaðan er víða
fyrir hendi en sveitarfélögin eiga
eftir að setjast niður og semja um
hvað eigi að sameinast.
Heimildir: Bæklingar samráðs-
nefndar um sameiningu sveitarfé-
laga: 1) Sameining sveitarfélaga, 2)
Sækjum styrk í sameiningu.
Höfundur er iðnfræðingur og
nemi í stjórnfræði við Háskólann
á Akureyri.