Morgunblaðið - 18.11.1993, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1993
SJONARHORN
Börn þurfa stuðning for-
eldra við að ná þroska
Mikilvægi þess að segja „nei“ í uppeldi barna o g unglinga
Uppeldi barna er mikilvægasta starf foreldra og því fylgir
mikil ábyrgð. Flestir leggja þeir sig fram en finna oft til óörygg-
is, ekki síst vegna margra misvisandi kenninga um uppeldi og
aga sem settar hafa verið fram í gegnum árin. Nú þegar margir
telja að sumar hinna fjölmörgu uppeldiskenninga hafi ekki skilað
þeim árangri sem búist hafði verið við, eru „gömlu gildin“ hafin
til vegs og virðingar á ný, eins og komið hefur fram í mörgum
ritum um uppeldismál að undanförnu.
Ein slík grein, í formi frétta- með eyðni, fíkniefnum og kynlífí
bréfs, hefur verið gefín út af
Brown University. Höfundurinn,
Brian C. Hayden aðstoðarprófess-
or í sálfræði við sama skóla, tekur
á mörgum mikilvægum þáttum
og gefur foreldrum hagnýt ráð.
Hann útskýrir mikilvægi orðsins
„nei“ í uppeldinu, hvernig það
skuli notað og hvers vegna.
Agi hjálpar börnum til þroska
Hayden segir m.a að það sé
fullkomlega eðlilegt og beinlínis
skylda foreldra að segja „nei“ við
börn sín a.m.k. af og til, - sérstak-
lega við unglinga. Því fyrr sem
foreldrar byija á því, þeim mun
betra. Yfirveguð notkun á orðinu
„nei“ hjálpar bömum til að þroska
tilfinningu fýrir sjálfsaga og
ábyrgð, sjálfstrausti og hæfni.
í orðinu „nei“ er ijölmargt já-
kvætt. Á meðan „nei“ fékk á sig
slæmt orð á tíma stjórnleysis, eft-
irlátssemi og sjálfsdýrkunar á sjö-
unda og áttunda áratugnum, nýt-
ur það nú virðingar á ný hjá for-
eldrum og sérfræðingum í uppeld-
isfræðum sem takast á við uppeld-
ið og grípa það sem akkeri á þess-
um óvissutímum. *
Hið óhefta viðhorf til úppeldis
sem einkenndi síðustu 20 árin eru
ekki lengur verjandi, segir höfund-
ur, og sennilega hafi hið lausbeisl-
aða uppeldi aldrei verið heppileg
leið. Heimurinn í dag er brotinn
upp í flókin félagsleg umhverfí
og of mörgum freistingum sem
ungmenni hafi engan þroska til
að takast á við. Til viðbótar við
þetta menningarlega öngþveiti
eigi þau samhliða í baráttu við
breytingar sem eiga sér stað í
þeirra eigin líkama.
Börn þurfa skipulag og festu
Afleiðing þessara erfiðu að-
stæðna er sú, að böm leita eftir
skipulagi og festu í umhverfi sínu.
„Nei“ frá foreldrum getur hjálpað
til að setja nauðsynleg mörk og
jafnvel þó að takmörkunum sé oft
mætt með hávaða og mótmælum
eru þau samt vel þegin. „Nei“ er
akkeri og nauðsynleg fyrirstaða
sem börn láta reyna á þegar þau
læra að verða sjálfstæðir einstakl-
ingar. Frá þeirri reynslu kemur
hæfileikinn til að hugsa vandamál-
in til enda og komast að skynsam-
legri niðurstöðu.
Þörfin fyrir „nei“ er alltaf til
staðar, en er sennilega mikilvæg-
ust fram á táningaárin. Á 11-13
ára aldrinum eru börn að fara í
gegnum mjög afdrifaríkt þroska-
skeið, þau eru að snúa frá mjög
eigingjörnu viðhorfi til umheims-
ins og byrja að takast á við hug-
mynd að eigin sjálfsímynd og sjálf-
stæði. Innri friður hefur raskast
og sterk þörf verður fyrir nálægð,
en jafnframt er óvissa um hve
náið sambandið eigi að vera. Þetta
er oft mjög erfitt tímabil, barnið
leitar tengsla við foreldra sína en
hafnar þeim síðan kröftug-
lega sem skerðingu á
sjálfstæði sínu.
Tjáskipti
foreldra og
barna
auðveldar
lausn
vandamála
Þessi breyting
frá eigingjörnum
viðhorfum til um-
heimsins er upp-
hafíð að því að
böm fara að
hugsa rökrétt og
velta fyrir sér
eigin hugmyndum. Umheimurinn
er nú skoðaður frá mörgum sjón-
arhornum. Þegar verið er að vega
og meta afleiðingar og valkosti frá
hinum ýmsum hliðum geta sam-
ræður á milli foreldra og ung-
menna verið mjög átakamikil
reynsla fyrir báða aðila. En slík
tjáskipti bjóða upp á nauðsynlegt
mótvægi gegn raunverulegum
vandamálum ungmenna á þessu
þroskaskeiði og vonbrigða sem
verða þegar þau hafa ekki réttu
svörin.
Þetta tekur mið af því að þau
vilji ræða málin yfirleitt. Þegar
þau svo komast á táningaskeiðið
verða þessi - sjálfstætt hugsandi
- ungmenni oft tryggir fylginautar
þeim siðum og venjum sem ríkja
í hópnum. Þau hafna því að vera
háð foreldrum sínum og heimili
fyrir það sem þau kalla „frelsi"
en er í raun eins konar ánauð sem
stjórnað er af kunningjahópnum.
Ungmenni leita eftir leiðsögn
Jafnvel þó að ungmenni geti séð
hin ýmsu sjónarhorn, sjá þeir að-
eins eitt - þeirra eigin og kunningj-
anna - sem hið eina rétta. Hvað
sem foreldrar segja er hafnað,
formlega, á meðan ungmennin,
sem eru að reyna að móta tilfinn-
ingu fyrir eigin hæfileikum og
sjálfsöryggi, lýsa yfir að sjálf geti
þau tekið sínar eigin ákvarðanir
og sett sín eigin mörk. Það er oft
á þessu stigi sem „Nei“ er ná-
kvæmlega það sem þau eru að
biðja um og þurfa að heyra. Þrýst-
ingurinn sem þau geta þurft að
laga sig að getur verið mjög
óþægilegur og því getur „nei“ frá
foreldrunum gefíð ungmennum
tækifæri til að halda andlitinu með
því að kenna foreldrunum um. Það
hjálpar þeim einnig til að íhuga
vel ástæðuna fyrir því að þau
fengu þetta neikvæða svar. „Nei“
hjálpar þeim að aðgreina sig bæði
frá foreldrum og kunningjum.
„Nei“ hjálpar til að styrkja sjálf-
stæðið.
Til er bæði rétt aðferð og
röng við að segja nei
Til er bæði rétt leið og röng
leið við að nota hið sterka orð
„nei“. Ungmenni geta virt settar
takmarkanir, hvort sem þeir við-
urkenna það eða ekki, en þeir virða
ekki „nei“ þegar það er sagt í
bræði eða er notað sem handa-
hófskennd refsing.
Það fer ekki hjá því að ung-
menni geta ögrað foreldrum sínum
meira en svo að rökfastar samræð-
ur dugi. Á slíkum stundum er mun
mikilvægara fyrir foreldra að
ganga í burtu um tíma, á meðan
reiðikastið er að hjaðna, en að
fara út í skammir. Það er auðvelt
fyrir ungmenni að hafna reiðinni
sem markleysu. En að hafna
„nei-i“ sem sett er fram á rólegan
yfirvegaðan hátt er raunverulega
ekki mögulegt, jafnvel þó að það
valdi óþægindum.
Einnig er mjög mikilvægt að
foreldrar séu tilbúnir að viður-
kenna að stundum hafi „nei“
þeirra verið ranglátt. Það á þó
ekki að gefa til kynna óákveðni.
Skýr fyrirmæli, skynsamlega
framsett eru mjög 'mikilvæg. Það
á einnig við tækifæri og vilja til
málamiðlunar. Með því að gera
það veita foreldrar börnum sínum
mikinn stuðning. Þegar ungmenni
verða yfirgangssöm í afstöðu
sinni, og foreldrar bjóða upp á
möguleika á endurskoðun fyrri
ákvarðana, gera þeir ungmennum
mögulegt að láta af kreddum og
taka þess í stað lýðræðislegri og
ábyrgðarmeiri afstöðu.
Festa og sanngirni stuðlar að
sjálfstæði einstaklingsins
Góð gagnkvæm tjáskipti stuðla
að góðri sjálfsímynd, unglingar
þarfnast þess að hlustað sé á þá,
hversu kenjóttir og erfiðir sem
þeir eru í samskiptum. Ákveðin
mörk verða að vera skýr. Foreldr-
um sem setja engin mörk verður
hafnað af börnum sínum sem áldr-
ei lærðu að móta sínar eigin tak-
markanir. Höfnun getur einnig
orðið örlög foreldra sem leita eftir
því að verða bestu vinir ungling-
anna. Að vera of skilningsríkur
er ógnvekjandi, það raskar barátt-
ur unglinganna við að greina á
milli þess að vera öðrum háður
og sjálfstæðis. Foreldrar sem nota
„nei“ sem hluta af vel ígrunduðu
siðferðislegu gildismati eru fyrir-
myndin í uppeldisstarfínu.
M. Þorv.
J>. S
Lattu fagmaiuiíim
vmna verkið
SAMTÖK IÐNAÐARINS
y#*f4Ái'éÉÍi-h'ifm AÍÉ m ■
Athugasemdir vegna fréttar um LÍN
ÞORSTEINN Þorsteinsson,
framkvæmdastjóri Stúdenta-
ráðs Háskóla Islands og vara-
maður í stjórn LÍN, hefur óskað
eftir birtingn á eftirfarandi at-
hugasemd:
Haft er eftir Gunnari Birgis-
syni, stjórnarformanni LÍN, að
hlutfall þeirra sem skila fullri
námsframvindu hafi hækkað úr
30%, þegar eldri reglur giltu, og
farið í 64% í ár. Þessi fullyrðing
er ekki rétt þar sem árið fyrir
breytingar voru flestir nemar sem
eru í meistara- og doktorsnámi
skráðir með 75% námsframvindu
en eru nú skráðir með fulla náms-
framvindu þrátt fyrir að náms-
framvinda þeirra hafi ekki breyst.
Námsframvinda laga- og lækna-
nema við Háskóla íslands er nú
skráð hjá LÍN sem fullnægjandi
en var áður aldrei skráð sem slík.
Samanburður á námsframvindu
skólaársins 1991-92 og síðasta
skólaárs er því með öllu ómark-
tækurg þetta veit Gunnar Birgis-
son mætavel enda hafa starfs-
menn sjóðsins staðfest að svo sé.
Gunnar segir í fréttinni að með-
gjöf ríkisins með námslánum, sem
felst í lægri vöxtum (3% vextir
umfram vísitölutryggingu) en al-
mennt fáist í bankakerfinu, sé nú
um 1.700 milljónir. Hið rétta er
að hún er nær 800 milljónum. Og
þá er ekki tekið tillit til þess að
á'iifey áá wwtáwwM mwsMmm mwmmrm
námsmenn þurfa að greiða tæp-
lega 20% vexti i bankakerfinu
meðan á námi stendur vegna eft-
irágreiðsluákvæðis laga um LÍN.
Gunnar segir einnig að náms-
mönnum hafi ijölgað í haust en
lánþegum fækkað. Pjölgun náms-
manna á íslandi skýrist af því að
í fyrsta skipti nú í haust fá náms-
menn ekki lán fyrir skólagjöldum
í grunnháskólanám (under-
gratuated) erlendis og fara þeir
því í annað háskólanám hér heima.
Þetta kemur mjög vel fram í tölum
LIN um fjölda námsmanna erlend-
is en þeim hefur fækkað verulega.
Eins hefur áhrif á fjöldann að ár-
gangamir sem nú eru í námi eru
stærri en áður, þ.e. ungu fólki
hefur fjölgað. Einnig hefur það
áhrif að atvinnuleysi er meira nú
en verið hefur um Iangan tíma.
Það sem aftur á móti skiptir
mestu máli í þessu sambandi er
að einstæðum mæðrum og barna-
■ SKÁKÞING ÍSLANDS 1993
- Drengja- og telpnaflokkur.
Keppni í drengja- og telpnaflokki
(fædd 1978 og síðar) verður dag-
ana 19.-21. nóvember nk. Tefldar
verða 9 umferðir eftir Monrad-
kerfí og er umhugsunartími 40
mín. á skák fyrir keppanda. Ef
næg þátttaka fæst verður sérstak-
ur telpnaflokkur, annars verður
hafður sami háttur og undanfarin
fólki sem lánþegum hefur fækkað
um u.þ.b. 35% og má ætla að
stærstur hluti þeirra hafí hætt
námi enda erfítt sjá aðrar leiðir
fyrir þetta fólk til að fjármagna
sitt nám. Miðað við þann fjölda
námsmanna sem leitað hefur til
Stúdentaráðs er ljóst að mikill
fjöldi námsmanna hefur hrökklast
frá námi vegna breyttra laga og
reglna um námslán.
Mjög athyglisvert er að sjá að
Gunnar Birgisson tekur í raun
undir það sem fulltrúar náms-
manna hafa haldið fram, að endur-
greiðsluhlutfall námslána sé allt
of hátt. En hann segir í þessari
frétt að námsmenn séu hættir að
taka námslán vegna þess að það
minnki verulega möguleika þeirra
á að eignast húsnæði í framtíð-
inni. Stjórnvöld ættu því nú þegar
að endurskoða lögin um LÍN áður
en framtíð ungs fólks er stefnt í
frekari hættu.
ár. Umferðataflan er þannig:
Föstudagur 19. nóvember kl.
19-23 1., 2. og 3. umferð, laugar-
dagur 20. nóvember kl. 13-18
4., 5. og 6. umferð og sunnudagur
21. nóvember kl. 13-18 7., 8. og
9. umferð. Teflt verður í Faxafeni
12, Reykjavík. Þátttökugjald er
800 kr. Innritun fer fram á skák-
stað föstudaginn 19. nóvember
kl. 18.30-18.55.