Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
hjörtum
Skátinn Auður Stefánsdóttir man merkis-
atburði í sögu þjóðarinnar frá 1938. Hún ræðir
við Elínu Pálmadóttur um það baráttumál sitt að
íslenska fánanum sé sýnd tilhlýðileg virðing.
Síðasti krónprins íslands var
Friðrik, síðar IX Danakon-
ungur, og síðasta krón-
prinsessan Ingiríður. Þ_au
voru nýgift þegar þau komu til ís-
lands sumarið 1938. Þá hitti Auður
Stefánsdóttir þau og horfði stórum
augum á þetta fallega par, eins og
hún segir í samtali við
okkur. Auður var þá
orðin skáti og allar göt-
ur síðan hefur hún ver-
ið viðstödd .merkisat-
burði á landinu og í
sögu þjóðarinnar.
Ósjaldan stóð hún í
skátabúningnum sínum
og með íslenska fánann
á hátíðlegum stundum,
m.a. framan við Stjórn-
arráðshúsið og í kór
Dómkirkjunnar á lýð-
veldishátíðinni í
Reykjavík 18. júní
1944. íslenski fáninn
hefur alltaf verið henni
sérstaklega kær og hún
barðist fyrir því að hon-
um væri sýnd sú virð-
ing' sem honum ber og
að íslendingar kunni að umgangast
hann.
Myndin sem Skafti Guðjónsson
tók í júlí 1938 rifjar upp ferðina til
Gullfoss og Geysis, sem látinn var
gjósa fyrir krónprins íslands og
krónprinsessu. Geysir hafði verið
endurvakinn af löngum svefni árið
áður af dr. Trausta Einarssyni jarð-
eðlisfræðingi og nú var hann látinn
gjósa með því að setja í hann sól-
skinssápu vegna komu þeirra. „Við
höfðum farið austur til að sjá gosið.
Foreldrar mínir, Stefán Ólafsson frá
Kálfholti, framkvæmdastjóri Ullar-
verksmiðjunnar Framtíðinnar, og
Ingveldur Ólafsdóttir, áttu Chevro-
letbíl. Ekki áttu allir bíl þá, en það
áttu þau alltaf. Frænkur mínar
sögðu að ég væri alin upp í bíl. Um
hvetja helgi fórum við fjölskyldan
út í sveit og gistum á sveitabæjum,
ýmist hjá ættingjum eða þar sem
hægt var að fá gistingu," segir Auð-
ur til skýringar á veru sinni á mynd-
inni með krónprinsparinu. Þau höfðu
beðið eftir gosi, sem kom, og Friðrik
var nýbúinn að bjóða annarri ís-
lenskri stúlku sígarettu, en hún þorði
ekki að þiggja hana. Ekki bauð hann
Auði, enda var hún aðeins 16 ára
gömul. „Því miður, því ég var tilbú-
in, hafði verið í Landakoti og gat
talað dönsku,“ segir Auður og hlær
að endurminningunni. Hún segir að
Ingiríður hafi verið gullfalleg og
Friðrik haft mikinn „sjarma“, svo
þau hafi verið afskap-
lega fallegt par.
Auður man vel eftir
allri lýðveldisumræð-
unni og atkvæða-
greiðslunni 1944, en
hún fór ekki til Þing-
valla. Var ungur nemi
í Tónlistarskólanum og
sat við flygilinn til að
æva sig vegna loka-
prófsins. Þetta var
merkishljóðfæri. Þegar
Auður var sex ára 1928
höfðu foreldrar hennar
keypt hann af frönsk-
um kolakaupmanni og
konsúl og konu hans
Kristínu Ólafsdóttur,
en hann var fluttur inn
af Baróninum á Hvítár-
völlum og úr búi hans.
Þennan flygil gaf hún síðar í
Byggðasafn Borgarfjarðar í Borgar-
nesi.
Auður segir að mikið hafí verið
talað um stofnun lýðveldis á hennar
heimili. „Ég man hvað við vorum
hneyksluð á þeim sem töluðu í þá
veru að þeir vildu ekki samþykkja
sambandsslitin meðan væri stríð.
Fannst þetta ekki heppilegur tími.
Ekki „takt og tone“ að gera þetta
nú þegar Danir væru hernumdir af
Þjóðveijum og ættu bágt.“ Og hún
man eftir þessum mikla fögnuði og
gleði á heimilinu þegar úrslitin komu
úr atkvæðagreiðslunni. Hinn 18. júní
var hún í skátaflokki sem myndaði
fánaborg frá Lækjartorgi og upp að
Stjórnarráðströppunum, þar sem
fyrsti forseti íslands, Sveinn Bjöms-
son, flutti ávarp. Þá var ekki búið
að breikka götuna og stígurinn upp
að húsinu, sem þau röðuðu sér báð-
um megin við, miklu lengri. Svo
gengu þau fylktu liði á undan skrúð-
göngunni niður að Dómkirkju og
áfram inn í kórinn, þar sem þau
stóðu heiðursvörð meðan á messu
stóð. Hún og æskuvinkona hennar,
Auður
Stefánsdóttir
PARADISO
HESTAKERRUR
FORTJÖLD FYRIR
BÍIA 06 HJÓLHÝSI
FRÁ TRIO (06 MIKW
ÚRVAL AF FEROAVÖRUM).
CíiM JÓNSSON HF I
Bíldshöfða 14 Sími 91-876644_|
lsland
QP
SKÁTARNIR stóðu og mynduðu fánaborg meðfram stígnum upp að Stjórnarráðströppunum, þar
sem fyrsti forseti íslands, Sveinn Björnsson, ávarpaði mannfjöldann.
Guðný Halldórsdóttir á Háteigi,
skiptust á um að halda reistum ís-
Ienska fánanum. „Það var geysileg
stemmning. Allir úti og veðrið yndis-
legt. Og sól í hjörtum.“
íslenski fáninn
„Ég hefi .alltaf borið svo mikla.
virðingu fyrir íslenska fánanum, allt
frá því að ég varð skáti,“ segir Auð-
ur þegar haft er orð á því að oft
hafi hún staðið með fánann á hátíð-
legum stundum í Reykjavík. Hún
hefur líka látið sér mjög annt um
fánann og meðferð hans.
„Árið 1965, þegar 50 ár voru lið-
in frá því að danski konungurinn
samþykkti lögin um kosningarétt
kvenna og um íslenska fánann, þá
var ég í stjórn Bandalags íslenskra
skáta. Við tókum oft fýrir einhver
ákveðin viðfangsefni og ég stakk
upp á því að verkefni okkar þá skyldi
vera að kenna bömum í öllum barna-
skólum meðferð og sögu fánans og
við skyldum ganga í hús þar sem
fánastengur voru við húsin, til þess
að kenna íbúunum að flagga og
hvaða daga ætti að draga upp fána.
En þá kom babb í bátinn. Engar
reglur voru til um fánann, nema ein-
hveijar venjur sem varðskipin fóru
eftir, efiröpun frá dönsku eftirlits-
skipunum. Því fór ég í dómsmála-
ráðuneytið og hitti þar Baldur Möll-
er. Jóhann Haf-
stein var þá dóms-
máiaráðhema og Vorum hneyksluð á
'iir
FRIÐRIK síðasti krónprins íslands og Ingiríður krónprinsessa
í opinberri heimsókn á íslandi 1938, þá nýgift. Lengst til hægri
stendur ung stúlka, Auður Stefánsdóttir, sem hitti þau við Geysi.
Myndina tók Skafti Guðjónsson.
hann biður okkur . .
skátana um að þeim sem ekki vildu
semja reglur um
meðferð og notkun
fánans. Það gerð-
um við og 19. júní
sambandsslit
ásamt fleiri fánum úr ræðustól al-
þingis, en slík auglýsinganotkun á
honum er bönnuð hér. „Ég vil nota
fánann á gæðavörur til útflutnings.
Það gera Danir og fleiri,“ segir
Auður. Um þá reglu að draga eigi
fánann niður klukkan 8 segir hún:
„Það er vandmeðfarið að flagga
vegna þess hve
sólarhringurinn er
misjafn hér og
þarf mikla ár-
vekni. Mér finnst
að um hásumarið
mætti hafa fán-
ann uppi lengur
að kvöldinu."
1965 var reglugerðin gefin út. Svo
hélt ég útvarpserindi um íslenska
fánann 19. júní og 1. desember og
við kynntum hann eins og við höfð-
um talað um.“
Auður segir að mikið hafi verið
flaggað 1944. Margir komu sér upp
fánastöngum. Svo dalaði áhuginn
og þegar frá leið stóðu stengurnar
víða ómálaðar og stögin héngu nið-
ur. Stundum trosnaðir fánar þegar
flaggað var. Þetta þótti Auði og fé-
lögum hennar mikið virðingarleysi
við fánann. Og
skátarnir tóku sig ------------------
til og bönkuðu upp
á þar sem þannig
var ástatt eða þar
sem þeir sáu fána
uppi eftir klukkan
8. Auður segir að
flestir hafi tekið
því vel að fá Ieið-
beiningar og fólk hafi hringt heim
til hennar til að láta í ljós jákvæð
viðbrögð.
Síðan voru lögin um fánann end-
urskoðuð fyrir nokkrum árum. Það
er skoðun Auðar að reglurnar hafi
verið alltof strangar. Og fegin er
hún að nú á að fara að endurskoða
lögin aftur, sem mun hafa komið í
kjölfarið af ræðu Guðmundar Hall-
varðssonar, sem landsmenn sáu
veifa regnhlíf með íslenska fánanum
Eg vil nota fánann
á gæðavörur til út-
flutnings.
En annað er Auður ekki sátt við,
bláa litinn á fánanum núna. Við víkj-
um að uppruna íslenska fánans.
Upphaflega vildu menn hvítbláinn
svokallaðan, bláan fána með hvítum
krossi. En þá þótti hann of líkur
gríska fánanum, svo 1918 var bætt
innan í hvíta krossinn rauðum krossi.
„En blái liturinn hélst óbreyttur. Nú
er hann orðinn alltof dökkur“, segir
Auður og segir að alveg hafi gengið
fram af sér þegar hún heyrði út-
varpsviðtal við einn nefndarmanna
úr embættis-
--------------- mannanefnd sem
vann að nýju lög-
unum um fánann
hvernig þeir hefðu
valið þennan lit,
sem var lögfestur.
Þeir höfðu farið
^niður til Ellingsens
og skoðað ýmsa
fána og litist best á bláa litinn á
breska fánanum. „Ég vil sýna í allri
umgengni við fánann að þetta sé
þjóðartáknið okkar. Börn eiga að
læra að þetta sé ekki bara einhver
drusla. Við lærðum á sínum tíma
að þegar fáninn er borinn fram þá
stansar fólk, gengur ekki gegn hon-
um og þeir sem sitja standa upp
þegar hann er borinn fram. En þetta
er nú horfið að mestu.“
Á lýðveldisárinu 1944 var efnt til
stórs skátamóts á Þingvöllum um
sumarið og komu þangað skátar alls
staðar af á landinu. „Þetta var yndis-
legt mót, fyrsta sameiginlega mótið
sem skátar efndu til og blærinn á
því tengdist hinu nýstofnaða lýð-
veldi. 011 þessi ungmenni tendruðust
upp.“ Hefur hún sömu tilfinningu
fyrir lýðveldinu sem þá? „Já,“ segir
Auður. „Ég hefi alveg sömu tilfinn-
inguna fyrir íslenska lýðveldinu sem
1944. Ég vildi bara óska þess að
fólk stæði betur vörð um það. Og
ég ber dálítinn ugg í bijósti þegar
við göngum í efnahagsbandalög
Evrópuþjóða."
Nonni frændi og Imba frænka
Auður vill helst ekki hafa með það
sem hún segir mér um „Nonna
frænda og Imbu frænku“ yfir kaff-
inu eftir að ég hefi lagt vasabókina
og pennann frá mér. En sagan er
of góð. Þetta eru Jón Sigurðsson
forseti og Ingibjörg kona hans. Þau
voru systkinabörn sem kunnugt er
og systkinabarn við þau var líka
Ingveldur Jafetsdóttir í Njarðvík,
langamma Auðar. Þeir Jafet og Sig-
urður voru bræður. En það var afi
hennar Ólafur Ásbjörnsson kaup-
maður sem sagði Auði frá þeim.
Ólafur var nefnilega í nokkur sumur
lánaður yfir þingtímann til að
sendast fyrir Nonna frænda og Imbu
frænku í Reykjavík og bjó þá hjá
þeim. Hann fór með bréf frá Jóni
um allan bæ og sentist fyrir Ingi-
björgu. Daglega var hann sendur
niður á höfn til að sækja nýjan rauð-
an þaraþyrskling. Sá matur þótti
Jóni Sigurðssyni langbestur. Maður
hugsar ekki oft um svo hversdags-
legar þarfir sjálfstæðishetjunnar og
ekki eru margir sem vita hvað hon-
um þótti gott að fá að borða.
Að lokum segist Auður ekki viss
um að hún fari til Þingvalla núna,
þar verði svo mikil fólksmergð. En
hátíðahöldin á 50 ára lýðveldis-
afmælinu í Reykjavík ætlar hún ekki
að láta fram hjá sér fara.