Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994 43
AÐSENDAR GREINAR
SKAFTFELLINGUR um árið 1920.
Úr safni Jóns Björnssonar.
SKAFTFELLINGUR árið 1993.
Frægar sjó-
minjar í hættu
Sævar Þ.
Jóhannesson
I SLIPP Gunnars
Marels við Strandveg
í Vestmannaeyjum
liggur öldungur og
hrópar á Vestmanna-
eyinga: „Bjargið
mér.“ Þessi öldungur
er Skaftfellingur VE
33, eitt fræga
Saga Skaftfeljings
er mér sérstaklega
hugleikin vegna þess
hve merkileg hún er,
að minu mati, og sem
Eyjamanni rennur
mér til riija að sjá nið-
urlægingu hans í dag.
Skaftfellingur var
smíðaður, í Dan-
mörku, árið 1917 fyrir Skaftfelling
hf. í Reykjavík. Hann er úr eik
og beyki og er 60 tonn að stærð.
Það væri bæði synd og
skömm, að mati Sæv-
ars Þ. Jóhannessonar,
ef það ágæta skip,
Skaftfellingur VE 33,
væri látið grotna niður.
Bygging Skaftfellings á þessum
tíma hefur verið meiri háttar fjár-
hagslegt átak, en hann er byggður
á þeim tíma sem fyrri heimsstyij-
öldin stendur sem hæst. Hann sigl-
ir heim í gegnum hafnbannssvæði
Þjóðvetja, undir dönskum fána, en
þeir víluðu ekki fyrir sér að skjóta
niður skip hlutlausra þjóða ef þau
fóru inn á bannsvæðið. Það má
segja að þar hefjist „ævintýri"
Skaftfellings, sem fylgdu honum
þar til hann „settist í helgan stein“.
Auk þess að þjóna Eyjunum
mun þetta sennilega vera eina
skipið sem hefur sinnt reglulegum
strandsiglingum, frá Reykjavík,
og þjónað nær eingöngu hafnlausu
byggðum Skaftafellssýslna, en
það var á árunum 1918-1939.
Árið 1940 keypti Helgi Bene-
diktsson, kaupmaður og útgerðar-
maður í Vestmannaeyjum, Skaft-
felling og var hann ýmist notaðu'r
til fiskveiða eða flutninga.
Á stríðsárunum (1940-1945)
sigldi Skaftfellingur með ísfisk til
Bretlands fyrst undir skipstjórn
Ásgeirs M. Ásgeirssonar (seinna
kenndur við Sjóbúðina á Granda)
og síðar undir stjórn Páls Þor-
björnssonar, sem hafði verið stýri-
maður hjá Ásgeiri. Á þessum árum
lenti skipið og áhöfn þess í nokkr-
um sögulegum ævintýrum. Má þar
nefna 20. ágúst 1942, þegar 52
þýskum kafbátsmönn-
um var bjargað af
sökkvandi kafbáti um
borð í Skaftfelling sein
var á leið til Englands.
Skömmu áður hafði
bandarískur „kata-
línaflugbátur“, frá ís-
landi, háð orrustu við
bátinn og tekist að
laska hann svo að
hann sökk. Þetta var
birgðaflutningakaf-
báturinn U-464, og
var þetta jómfrúrferð
hans, en hann hafði
farið frá Kiel 4. ágúst
í þessa örlagaríku
ferð. Þessi björgun
átti sér nokkurn eftirmála og olli
áhöfn Skaftfellings miklum óþæg-
indum þegar út var komið.
Þá má geta þess að samkvæmt
leyniskýrslum, bandaríska hersins,
sem gerðar hafa verið opinberar,
varð Skaftfellingur fyrir kafbáta-
árás haustið 1942. En þar segir
m.a. í lauslegri þýðingu: „Kl.
23.15, 10. október 1942 varð
Skaftfellingur fyrir fallbyssuárás
kafbáts sem sigldi á yfirborðinu.
Ein kúla fór fyrir framan stýris-
húsið (kúlan fór í gegnum stór-
seglið) en Skaftfellingur komst
undan og sigldi hjálparlaust til
Vestmannaeyja.“ Staðarákvörðun
er árásin átti sér stað var 58°15’N
10°00’V, og mun Skaftfellingur
hafa verið á heimleið úr Bret-
landstúr. Þessi undankoma er
merkileg fyrir þær sakir að Skaft-
fellingur, sem var búinn 90 ha.
vél, gekk 7-8 mílur. Til að auka
ganghraða hans hafði Ásgeir látið
búa hann fullkomnum seglabúnaði
þ.e. klýfi, fokku, stórsegli og mes-
ansegli. Seglabúnaðinn notuðu
þeir Ásgeir og Páll óspart enda
var Skaftfellingur ágætis sjóskip
og siglari góður.
Skaftfellingur var farsælt skip
og hlekktist aldrei á eða eins og
fyrrverandi háseti á Skaftfellingi,
Ándrés Gestsson sjúkranuddari,
sagði í útvarpsviðtali í okt. 1976:
„Það var alltaf heppni með honum,
það er óhætt að segja það, ótrúleg
heppni oft á tíðum. Og eiginlega
merkilegt hvað hann snéri sér allt-
af út úr vandræðunum eða hætt-
unum.“
Skaftfellingur er að öllum lík-
indum eina íslenska fleyið, er sigldi
með ísfisk til Bretlands á stríðsár-
unum og heim með ýmsar nauð-
synjar, sem enn er óbrunnið eða
ósokkið. En eins og kunnugt er,
þá var gömlum skipum ýmist
sökkt eða þau brennd, en þannig
hafa mörg, óbætanleg söguleg
gersemi farið forgörðum.
Sameining spítala
ogK-bygging*
Það væri bæði synd og skömm
ef þetta ágæta skip væri iátið
grotna niður. Því skora ég á bæjar-
stjórn Vestmannaeyja, fyrirtæki í
Eyjum og félagasamtök Vest-
mannaeyinga heima og heiman að
taka saman höndum og bjarga
ómetanlegum minjum, þ.e. taka á
máli Skaftfellings og skipa honum
þann sess sem hann á skilið. Ann-
að yrði dapurt blað, ekki aðeins í
sögu stærsta útgerðarbæjar lands-
ins heldur í sögu íslenskra sjó-
minja, en þar er ekki á bætandi.
Það var sögulegt afrek þegar
Akurnesingum tókst að fá kútter
Sigurfara til landsins frá Færeyj-
um, gera hann upp og koma hon-
um fyrir við byggðasafnið í Görð-
um, þar sem hann sómir sér vel
sem hluti af safninu. Þar stóðu
félagasamtök í bænum nær ein
að verki og sönnuðu svo ekki var
um að villast að hægt er að lyfta
„Grettistaki". Einnig má geta þess
að fyrir tveimur árum lauk vélbát-
urinn Akurey SF 122, frá Höfn í
Hornarfirði, hlutverki sínu sem
fiskiskip. Eigandi Akureyjar ákvað
að varðveita bátinn vegna sögu-
legs gildis hans fyrir útgerðarsögu
Hafnar. Er það framtak lofsvert
og gert af framsýni, en báturinn
er aðeins 30 ára. Vestmannaey-
ingar, verið ekki eftirbátar Akur-
nesinga eða Hornfirðinga, því það
er verðugt verkefni að endur-
byggja Skaftfelling og auk þess
er það atvinnuskapandi.
Eyjamenn sinnið kallinu og
bjargið Skaftfellingi. Hann yrði
veglegur minnisvarði um þá hetju-
dáð, er íslenskir sjómenn sýndu á
þeim hættu- og ógnartímum er
geysuðu í síðustu heimsstyijöld.
Ekki má gleyma þætti hans í sam-
göngusögu Eyjanna, en það er
stór kafli og fyrir það eitt ætti
hann að varðveitast.
Höfundur er áhugumaður um
verndun sögulegra minja.
I MORGUNBLAÐ-
INU 4. júní sl. skrifar
Árni Björnsson læknir
grein, sem hann nefnir
„Örlagasaga K-bygg-
ingar“. Árni rekur þar
sögu þessarar mikil-
vægu byggingar Land-
spítalans og get ég ver-
ið honum sammála um
margt. Hins vegar
blandar hann samein-
ingu Landakots og
Borgarspítala inn í mál-
ið og er á honum að
skilja að sú aðgerð taki
fjármuni frá K-bygg-
ingunni. Raunar virðist
það vera svo að ýmsir
telji að sameining
spítalanna tveggja sé að einhveiju
leyti stefnt gegn Landspítala og þró-
un hans en það er fjarri lagi.
Öllum sem koma nálægt rekstri
spítala og þekkja þá þróun, sem átt
Sameining Landakots
og Borgarspítala mun
ekki hafa nokkur áhrif
á byggingafram-
kvæmdir á Landspítala-
lóð, segir Olafur Orn
Arnarson, eða tefja
fyrir áframhaldi K-
byggingar.
hefur sér stað erlendis, er Ijóst að
tímabært var að stokka upp spítala-
kerfið hér á landi. Við höfum fylgst
með miklum hræringum bæði austan
hafs og vestan þar sem stofnanir
hafa verið sameinaðar, rekstri
margra breytt og spítalar lagðir nið-
ur svo hundruðum skiptir.
Orsök þessa er að sjálfsögðu sú
þróun, sem átt hefur sér stað í lækn-
isfræði og breytingar á rannsóknum
og meðferð sjúkdóma þar sem legu-
tími hefur styst verulega og ýmsar
aðgerðir, sem áður kröfðust langrar
spítalavistar er nú hægt að gera á
mun einfaldari hátt án innlagnar.
Kostnaður við heilbrigðiskerfið, sem
áður fór stöðugt vaxandi, er nú vænt-
anlega kominn í hámark og menn
leita af eðlilegum ástæðum allra leiða
til þess að ná honum niður. Niður-
staðan er því sú að ekki er þörf fyr-
ir alla þá bráðaspítala sem við höfum
nú yfir að ráða. Hins vegar er vax-
andi þörf á hjúkrunarrými fyrir aldr-
aða.
Meginhugmyndin á bak við sam-
einingu Landakots og Borgarspítala
er sú áð sameina alla bráðaþjónustu
þessara tveggja spítala á einum stað,
þ.e. í Fossvogi. Við það vinnst margt.
Dýrasti hluti starfseminnar, þjón-
ustudeildirnar, svo sem röntgendeild,
rannsóknarstofur, skurðstofur og
gjörgæsludeildir, yrðu sameinaðar á
einn stað og næst við það veruleg
hagræðing. Vaktir starfsfólks verða
sameinaðar, tækjabúnaður verður
einfaldari og nýtist mun betur.
B-álma Borgarspítalans var upp-
Ólafur Örn
Arnarson
haflega byggð fyrir
öldrunarþjónustu og
hjúkrunardeildir. Mun
eðlilegra er að flytja þá
starfsemi annað að
verulegu leyti og breyta
hlutverki B-álmunnar í
samræmi við kröfur
tlmans. Til þess að
þetta geti orðið þarf að
koma öldrunarþjónustu
fyrir á Landakoti.
Landakotsspítali hef-
ur nú starfað sem bráð-
aspítali í 90 ár. Fyrstu
30 árin var hann eini
spítalinn í Reykjavík,
sem stóð undir nafni.
Síðan hefur Landspítal-
inn risið og stækkað
síðustu áratugum. Borgar-
mikið á
spítalinn var byggður og hefur bygg-
ingu hans ekki enn verið lokið þar
eð hluti B-álmu er enn óinnréttaður.
Landakotsspítali er ekki fullbyggður
miðað við það að hann starfaði sem
bráðaspítali. Þjónustudeildir eru enn
í bráðabirgðahúsnæði en fyrirhugað
var að byggja við hann þjónustu-
álmu. Lóð spítalans er mjög tak-
mörkuð og staðsetning hans í íbúða-
hverfi gera það að verkum að ekki
verður byggt meira á henni en orðið
er. Þessar staðreyndir gera það að
verkum að með tilliti til aðstæðna
getur Landakot mjög vel gegnt hlut-
verki sem öldrunarstofnun þar sem
fjölbreytt þjónusta við aldraða mun
fara fram. Kostnaður við breytingar
á húsnæði er ekki mikil og ekki nema
brot af því sem kostar að byggja
nýja stofnun frá grunni. Landa-
kotsspítali mun standa áfram um
langa framtíð sem óbrotgjarn minn-
isvarði um störf St. Jósefssystra hér
á landi á þessari öld, þó í nýju hlut-
verki.
í nefnd á vegum heilbrigðisráð-
herra, sem skilaði áliti í desember
1991, var gert ráð fyrir að þessar
breytingar tækju jiokkur ár og kost-
uðu nokkurt fé. Útkoman yrði samt
aukin þjónusta við aldraða og veruleg
hagræðing í rekstri bráðaþjón-
ustunnar þannig að kostnaður við
breytingarnar skilaði sér á 3-4
árum. Ekkert hefur komið fram síðan
sem breytir þessum niðurstöðum.
Það er þannig ljóst að sameining
Landakots og Borgarspítala mutji,
ekki hafa nokkur áhrif á bygginga-
framkvæmdir á Landspítalalóð eða
tefja fyrir áframhaldandi K-bygging-
ar. Stjórnendur Landspítala verða
að sjálfsögðu að gera það upp við
sig hvort vænlegra er fyrir spítalann
í heild að byggja nýja barnadeild eða
halda áfram með K-bygginguna, sem
að sjálfsögðu myndi skipta sköpum
í þjónustu við börn ekki síður en
fullorðna.
Sameining Landakots og Borgar-
spítala er mjög skynsamleg ráðstöf-
un fyrir heilbrigðiskerfið í heild og
mun bæta þjónustu á mörgum svið-
um og minnka kostnað við rekstur
kerfisins til lengri tíma litið. Samein-
ingin er vel á veg komin og nauðsyn^,-
legt að taka lokaskrefin í því ferh'
sem nú hefur staðið í 2-3 ár sem
allra fyrst.
Höfundur eryfirlæknir á
Landakotspítala.
Athugasemd
vegna bréfs Arnar Petersens
FIMMTUDAGINN 16. júní birtist í
Morgunblaðinu opið bréf til mín frá
Erni Petersen. Bréfritari dregur
ekki dul á ástand sitt: ....ég er
reiður", segir hann. Sum þeirra
orða, sem bréfið geymir, verða skilj-
anleg í því samhengi. Mun ég ekki
gera þær yfírlýsingar að umtalsefni.
Síðast liðið haust tók dagskrár-
stjóri Rásar 2 þá ákvörðun að fella
þáttinn „Stúdíó 33“ af dagskrá í
sparnaðarskyni. Dagskrárstjóri
kynnti Erni Petersen ákvöi'ðun sína
í bréfí. Áður en þetta gerðist höfðum
við rætt málið okkar á milli, dag-
skrárstjóri og ég. Hvorugum var
ljúft að leggja þáttinn niður. En
fleira verður að gera en gott þykir,
og fjárhagur Rásar 2 gaf um þess-
ar mundir tilefni til ýmiss konar
ráðstafana. Þessi var ein þeirra.
Um síðustu áramót tók til starfa
á Rás 2 ritstjóri tónlistarefnis. í
hagræðingarskyni var talið eðlilegt
að fela honum nokkur þau verk-
efni, er verið höfðu í höndum lausa-
manna. Þeirra verkefna á meðal var
umsýsla nýs tónlistarefnis frá Norð-
urlöndum. Örn Petersen hafði áður
annazt þau mál, en nú hurfu þau
til ritstjóra tónlistarefnis.
Ég fékk í vetur tvfvegis bréf frá
Erni Petersen. Ég vissi sem var,
að mál hans væri í höndum dag-
skrárstjóra Rásar 2 og lét því ógert
að svara bréfunum sjálfur. Þetta
var yfirsjón af minni hálfu, og bið
ég Om Petersen afsökunar af því
tilefni.
Með vinsamlegri kveðju,
Heimir Steinsson.