Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994 37
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
, HÁDEGI
L YÐ VELDISIN S
IDAG ER ÞESS minnst, með þjóðhátíð á Þingvöllum, að 50 ár eru
liðin frá því íslenskt lýðveldi var stofnað, á hinum fornhelga stað,
Lögbergi á Þingvöllum við Öxará. Tugþúsundir islendinga munu fagna
þessum tímamótum í hálfrar aldar sögu lýðveldisins, á Þingvöllum
og hugsa um leið með þakklæti og virðingu til þeirra, sem ruddu
brautina til fulls sjálfstæðis íslensku þjóðarinnar. Þeir sem ekki sækja
Þingvelli heim á þessum hátíðisdegi, munu á sama hátt fagna, hvar
á landi sem þeir eru staddir.
Fyrir hálfri öld birtist hér Morgunblaðinu ritstjórnargrein, undir
fyrirsögninni: „Morgunn lýðveldisins". Þar sagði m.a.: „Það er ekki
of djúpt tekið í árinni, að sú stund,'rer gildistöku lýðveldis á Alþingi
var lýst yfir, sje hin merkilegasta er nokkur íslensk kynslóð hefir
lifað. Og á þessu hátíðlega augnabliki stóð íslenska þjóðin saman,
sem einn maður, um grundvallarhugsjón lýðveldisins, óskorað frelsi
og öryggi íslands og íslenskra manna um allan aldur. Þessi hugsjón
fylti ekki aðeins hugi þeirra tugþúsunda íslendinga, sem stóðu á
Lögbergi, heldur og hvers einasta íslendings í hverri sveit og sjávar-
þorpi um gervalt ísland."
Á 1100 ára afmæli Íslandsbyggðar og 30 ára afmæli lýðveldisins
var haldin þjóðhátíð á Þingvöllum, hinn 28. júlí 1974. Þeirra tíma-
móta var minnst í ritstjórnargrein Morgunblaðsins, þann dag. Þar
sagði m.a: „Við horfum til baka um ellefu aldir . . . Við heiðrum
minningu þeirra manna, sem á öldinni er leið hófu á loft merki sjálf-
stæðisbaráttunnar, sem leidd var til fullnaðarsigurs á Þingvöllum
fyrir aðeins 30 árum. Við þökkum aldamótakynslóðinni, sem með
hörðum höndum breytti Islandi úr fátæku bændaþjóðfélagi í velmeg-
unarríki nútímans. Við spyijum sjálfa okkur, hvort við séum menn
til að ávaxta þann arf, sem liðnar kynslóðir í landinu hafa skilað
okkur.“
Hinn 26. júní 1930, á 1000 ára afmæli Alþingis, sagði svo í ávarpi
Morgunblaðsins í sérstöku hátíðarblaði: „Hjer er ekki um nein tíma-
mót að ræða, nema að árum. Þjóðin er í önnum, og alt ber þess vitni,
hvert sem litið er. Alt er hjer eins og hálfgert, líkt og um miðjan
bjargræðistíma — framfarirnar í miðju kafi eins og hálfsögð saga.“
Við lýðveldisstofnun leystust kraftar úr læðingi og mikið blóma-
skeið hófst á íslandi. Þótt á brauðfótum væru, kunnu íslendingar
fljótt fótum sínum forráð í utanríkismálum. Þjóðin skynjaði og skildi
að hlutleysisstefnan myndi ekki tryggja öryggi hennar. Það var gert
með aðild að Norður-Atlantshafsbandalaginu og varnarsamningnum
við Bandaríkin.
í dag horfa íslendingar um öxl og íhuga hvað hefur áunnist og
hvað er enn ógert. Þrátt fyrir skin og skúrir erum við komin langan
veg, á þeirri hálfu öld, sem liðin er frá stofnun lýðveldisins. Við höfum
á fjölmörgum sviðum náð miklum árangri og framfarir hafa verið
ótrúlega miklar og örar — atvinnulega, tæknilega, efnahagslega og
í velferðarmálum. íbúatala hefur rúmlega tvöfaldast á þessum 50
árum, fiskveiðilögsagan hefur verið færð úr þremur mílum í 200
mílur og þjóðarauðurinn hefur margfaldast, en það hafa erlendar
skuldir okkar því miður einnig gert.
Ávarpsorð Morgunblaðsins frá 1930 eiga jafnt við í dag sem þá.
Þjóðin er enn í önnum og mikið starf óunnið. Við erum I miðjum
klíðum og það er vel, því ávallt verður að horfa fram á veginn, með
frekari uppbyggingu að leiðarljósi. íslendingar hafa borið gæfu til
þess að nýta sér og læra af þeim erlendu menningarstraumum sem
hingað berast, án þess að glata þjóðararfi sínum og séreinkennum
íslenskrar menningar. En ekki síst á þessu sviði þurfum við að vera
á varðbergi nú og í framtíð, þar sem erlendir straumar og áhrif flæða
nú óheft yfir landið á öldum ljósvakans.
Við getum ekki haldið því fram, að íslenskrar tungu — okkar dýr-
asta djásns — hafí verið gætt sem skyldi. Unga fólkið okkar í dag
er fátækara að því leyti, en fyrir hálfri öld, og næstum á hveiju leiti
leynast áhrif enskrar tungu, sem grafa undan arfínum sem gerir
okkur að Islendingum. Enn í dag eigum við því að spyija, hvort við
séum menn, til þess að ávaxta þann arf, sem liðnar kynslóðir hafa
skilað okkur.
Vel er við hæfi, að Alþingi afgreiðir á hátíðarfundi sínum á Þing-
völlum í dag, þingsályktunartillögu um stofnun hátíðarsjóðs, sem í
skulu renna 100 milljónir króna árlega næstu fímm árin. Helmingi
fjárhæðarinnar skal varið til eflingar íslenskri tungu og hinum helm-
ingnum til átaks í vistfræðirannsóknum á lífríki sjávar. Það er tvennt
sem gerir okkur Islendinga að sjálfstæðri þjóð: íslensk tunga og
menningararfleifð og óskert yfírráð yfir auðugum fiskimiðum. Þjóð-
argjöf sem miðast að því að efla undirstöður sjálfstæðis okkar, er
því mikið fagnaðarefni á þessum merku tímamótum okkar unga lýð-
veldis.
Morgunandvari lýðveldisins, sem fór eins og eldur í sinu um ísland
fyrir hálfri öld, hefur breyst í hlýja hádegisgolu, með þeirri uppbygg-
ingu sem orðið hefur á tímabilinu. Sólarklukka lýðveldisins er á Ieið
í hádegisstað og óskandi er að hún skíni hátt um aldir.
Morgunbiaðið óskar öllum laridsmönnum gleðilegrar þjóðhátíðar.
+
JAFNALDRAR L YÐ VELDISIN S

ATTA núlifandi Islendingar eru skráðir í þjóðskrá fæddir 17. júní 1944, fimm konur og þrír karlar, og er ein
kvennanna fædd í Finnlandi. Fólk þetta hefur ólíkan bakgrunn og ólíkan starfa, sex þeirra búa á höfuðborgar-
svæðinu og tvö utan þess, og má segja að hið eina sameiginlega með þessum einstaklingum sé fæðingardagur-
0 0 0
inn, þau eru öll jafnaldrar Lýðveldisins Islands og fyrstu Islendingarnir sem fæddust ekki í konungsríkinu Islandi.
Anna María Ámundadóttir
Ljósmæður
skorti á lýð-
veldisdaginn
Anna María Ámundadóttir, sjúkraliði á Borgarspítala,
er fædd 17. júní 1944. Móðir hennar var stödd hjá
systur sinni á Hvanneyri í Borgarfirði þegar stúlku-
barnið ákvað að koma í heiminn, og segir Anna
María að móðir hennar hafí ekki verið alls kostar sátt við
tímasetninguna. „Hún vildi ekki trúa því í fyrstu að hún
myndi eiga þennan dag, og hefði kosið annan dag, hefði hún
fengið að ráða því að hún vissi hveijar aðstæður væru. Erfitt
var að fá ljósmóður, því að nær eingöngu gamalmenni og
börn voru heima á bæjunum í kring, en allir aðrir höfðu farið
til Þingvalla. Loks náðist í ljósmóður í nágrenninu sem var
hætt störfum sökum aldurs, en gat aðstoðað við fæðinguna og
á síðustu stundu kom læknir á vettvang, þannig að allt gekk
klakklaust fýrir sig,“ segir hún.
Afmæli sleppt vegna hátíðarhalda
Misjafnt var hvort að kennarar Önnu Maríu gerðu sér grein
fyrir fæðingardegi hennar þegar þeir fræddu nemendur sína
um konungsríkið og aðdraganda lýðveldisstofnunarinnar. Hún
segir þó að sumir hafi rekið augun í fæðingardag sinn og
þótt merkilegt. Nokkrir hafí útskrifast sem stúdentar þennan
dag og þótt dagurinn enn sérstakari fyrir vikið. „Ég hef ekki
sett mig mikið inn í söguna eða verið áhugasamari en gengur
og gerist um konungsríkið eða lýðveldið. Ég hef þó oft velt
því fyrir mér hvernig verið hafi á lýðveldishátíðinni, þegar
hún var sett 1944, og lesið töluvert um hana, meðal annars
í Öldinni okkar. Það er t.d. athyglisvert að þennan dag rigndi
einhver ósköp en landsmenn létu það ekki aftra sér frá því
að streyma á Þingvöll. Ég vona að veðrið verði þó skárra nú.“
Einnig hefur verið haldið talsvert á lofti innan fjölskyldu
hennar þeirri hendingu að hún sé jafngömul lýðveldinu, og
þótt allmarkvert. „Þegar ég var krakki var erfítt að halda upp
á afmælið mitt og það rann yfirleitt saman við hátíðarhöld
17. júni, þannig að því var yfirleitt sleppt. Undantekning frá
þessu var þó þau sumur sem ég var í sveit hjá ömmu minni,
þvL að hún hélt upp á daginn. Fólk fór ekkert að heiman í
sveitinni í tilefni dagsins, en öðru máli gegndi um Reykvík-
inga sem fóru niður í miðbæ. Systkini mín stríddu mér raun-
ar stundum á þessu í æsku og töluðu um að verið væri að
halda upp á afmælið mitt með pompi og pragt. Ég lét mér
__________________ þetta í léttu rúmi liggja, enda var
Systkmm sogðu Ekkert sérsftikt heiluWm
að haldið væn upp ................ , „ .
' A Hun kveðst ekki hafa velt fyrir
a þjoonatioaraag- sér þeim möguleika, að hefði hún
inn vegna afmæl- komið í heiminn nokkrum klukku-
ÍQÍn? Hprm ar stundum fyrr hefði hún fæðst sem
í&iiib iieiiiicti þegn Danakonungs. „Ég er ekki
m"mmmimmmmmmmimmmm þannig gerð að spá í það hvenær
maður fæðist, og hef ekki lesið
það sem neitt sérstakt heillatákn að vera fædd á stofndegi
lýðveldisins, þó að sumir geri það eflaust. En tilviljunin er
skemmtileg."
Anna María kveðst ætla að halda upp á afmæli sitt í eins
miklum kyrrþey og hægt er að þessu sinni, og hyggst hún
dveljast í sumarbústaði fjölskyldunnar. „Hann er þó skammt
frá Þingvöllum þannig að til greina kemur að ég kíki á hátíðar-
höldin,“ segir Ánna María.
Morgunblaðið/Þorkell
ANNA María Ámundadóttir
Morgunblaðið/Þorkell
MÆÐGURNAR Sesselja Tómasdóttir og Ásta Sigurðar-
dóttir. I dag er Sesselja tvítug en Ásta fimmtug eins
og Lýðveldið ísland.
Ásta Sigurðardóttir
Yiulislegt að
eiga afmæli
17.júní
Asta Sigurðardóttir, forstöðukona á sambýli fyrir geð-
fatlaða, er fædd á Hvammstanga 17. júní 1944. Hún
segist hafa komið á eðlilegum tíma í heiminn miðað
við meðgöngu, þannig að dagssetningin hafi varla
komið móður sinni mjög á óvart. „Gömul kona á Hvammstanga
tók á móti mér sem fór ekki úr bænum, þótt að ýmsir hafi lagt
leið sína suður. Þennan dag var húðarrigning á Hvammstanga
eins og víðast hvar annars staðar. Pabbi var að skemmta sér á
Reykjaskóla, en þar voru haldin hátíðarhöld í tilefni dagsins.
Þegar hann kom heim var ég fædd, og ég býst við að honum
hafí brugðið eitthvað við tímasetningu þessarar innrásar og
óvæntu afmælisgjafar til lýðveldisins."
Flaggað fyrir Ástu
Ásta segir að afmælisdagurinn hafí oft á tíðum vakið at-
____________________ hygli fólks, þótt hann hafi orðið
tilefni meiri umræðna og fyrir-
spurna á árum áður. „Ég var af-
skaplega ánægð sem stelpa að
flaggað væri við hvert hús fyrir
Ástu, en seinna skildi ég hvert
raunverulega tilefnið var. Í skóla
var oft minnst á að ég væri
jafngömul lýðveldinu, krakkarnir
vissu þetta og kennararnir litu
gjarnan yfir til mín þegar þeir fjöll-
uðu um þjóðhátíðina eða hún barst í tal. Ég get þó ekki sagt að
ég hafí lesið meira um þennan dag en almennt tíðkast, enda
er maður kannski uppteknari af 17. júní sem eigin fæðingar-
degi heldur en sögulegri þýðingu hans,“ segir Ásta.
Asta segist aldrei hafa skynjað það sem táknrænan atburð
að vera jafnaldri íslenska lýðveldisns, það sé einskær tilviljun
sem henni falli vel í geð. „Mér fínnst yndislegt að eiga afmæli
17. júní og ég er ákaflega gæfusöm og lífsglöð kona, þannig
að ekki hefur það spillt fyrir að vera fædd á þjóðhátíðardaginn.
Afmælisveislurnar hafa jafnan heppnast vel og verið fjölmenn-
ar, því að fólk hefur átt frí þennan dag og getað komið. Afmæl-
ið hefur aldrei runnið saman við hátíðarhöldin, en aftur á móti
hef ég gjarnan sleppt því að taka þátt í þeim til að halda upp
á daginn. Það má segja að ég hafi yfírleitt misst af hefðbundn-
um 17. júní eins og hann kemur fólki fyrir sjónir,“ segir hún.
Fæddi eftir afmælisveisluna
En fleiri stórmerki hafa orðið í lífí Ástu á 17. júní en eigin
fæðing, því á þrítugsafmæli sínu eignaðist hún dóttur sem verð-
ur nú tvítug. Mæðgurnar hafa að jafnaði sameinað afmælisveisl-
ur sínar, og verður ekki undantekning gerð frá því að þessu
sinni. „Eg á sjö börn en viðurkenni að það var stórkostlegt að
fá dóttur í afmælisgjöf og hún er jafn ánægð með afmælisdag-
inn og ég. Fæðing hennar á þessum tiltekna degi var jafn ófyr-
irsjáanleg og flest annað; ég var búin að halda upp á afmælið
mitt ásamt fjölda gesta en skrapp síðan inn í rúm og eignaðist
hana. Í ár verður stór veisla hjá okkur og margt fólk, þó að
ég reikni með að veislan verði 18. júní til að koma til móts við
vinafólk og ættingja sem hyggjast bregða sér úr bænum á af-
mæli lýðveldisins. Ætli flestir verði ekki á Þingvöllum."
Hélt upp á þrítug-
asta afmælisdag
sinn og lýðveldis-
ins með því að
eignast dóttur
Vilberg K. Þorgeirsson
Hefur aldrei
haft áhuga
* -g ^ • * *
a 17.jum
Y’ilberg K. Þorgeirsson, starfsmaður hjá Olíufélaginu,
er fæddur í Keflavík 17. júní 1944 og hefur búið þar
í bæ frá fyrstu tíð. Þar hellirigndi eins og víðast
hvar annars staðar á stofndag lýðveldisins.
„Ég hef nú aldrei spurt hvort að mín hafði verið vænst þenn-
an tiltekna dag, en móðir mín hefði eflaust minnst á það, hefði
hún verið ósátt. Enda er fæðing eigin bams væntanlega mikil-
vægari í lífí hverrar manneskju en hátíðarhöld vegna lýðveldis-
stofnunarinnar þó að þau séu auðvitað merkileg," segir Vil-
berg. Hann segir það hugsanlega ljótt til afspurnar, en hann
hafí aldrei haft sérstakan áhuga á þessum merka degi. „Hann
er þó skemmtilegur fyrir mig persónulega vegna þessarar tvö-
földu merkingar; annars vegar er afmælið og hins vegar lýðveld-
ið þó að mikiivægið ráðist vitaskuld af hinu síðamefnda. Sagn-
fræðiáhuginn er kannski ekkert meiri en gengur og gerist, en
maður veit þó nokkurn veginn hvernig þeir atburðir gengu
fyrir sig sem leiddu til stofnun lýðveldisins," segir hann.
Flaggað fyrir afmælisbarninu
Vilberg segir að lengi vel hafí honum þótt óþægilegt að eiga
afmæli á 17. júní, hvarvetna hafí verið flaggað og mikið um
að vera. Þetta hafi þó elst af honum. „Það var alltaf haldið upp
á afmælið mitt á réttum tíma, en veislurnar hófust ekki fyrr
en eftir skrúðgönguna og hátíðarhöldin. Ég tók þátt í þeim
sjálfur og þótti það sem framlenging á gleðinni að fara síðan
í eigið afmæli, en móðir mín stóð hins vegar við bakstur heima
allan daginn og komst ekkert út,“ segir Vilberg. Hann kveðst
halda að sögukennurum hans í gegnum tíðina hafí verið kunn-
ugt um fæðingardag hans, en „þeir minntust aldrei á það sem
ég er mjög feginn. Þegar maður er krakki er óþægilegt að bent
sé á svona staðreyndir þó að þær séu sárasaklausar, því krakk-
ar nýta flest í þágu stríðninnar. Mér var samt margoft strítt
vegna þessa, og höfðu krakkamir orð á að það væri flaggað
fyrir mér á mínum afmælisdegi en ekki þeim á afmælisdegi
þeirra."
Smákóngar í stað Danakonungs
Hann kveðst telja tímann frá stofnun lýðveldisins góðan að
mestu, en þó mætti ýmislegt fara betur í þjóðfélaginu. „Mér
fínnst margt að fara úr böndunum. Valdið hefur t.d. safnast
á fáar hendur, einkum á seinustu
tíu árum. Við losuðum okkur við
Danakonung og fengum í staðinn
marga sjálfskipaða smákónga sem
stjóma of miklu,“ segir Vilberg.
Hann kveðst ekki vilja hugsa
þá hugsun til enda að ísland væm
enn hluti af Danmörku. „Ég segi
ekki að hér væri nýlendakúgun
i hefðum við ekki slitið tengslin, en
ástandið væri áreiðanlega óbæri-
legt,“ segir Vilberg. „Ég held t.d. að Færeyingar hafi gert
mistök með því að skera ekki á öll bönd fyrir löngu, þeir hefðu
verið betur komnir í bandalagi með okkur sökum skyldleikans.
Við notfærðum okkur heimsástandið til að slíta tengslin við
Dani, sem var réttlætanlegt að mínu mati, en þó við hefðum
ekki rofið þau 1944 og gerst lýðveldi, værum við samt ömgg-
lega löngu búnir að stíga það skref til fulls. íslendingar eru
alltof stoltir til að lúta erlendum herrum að einhveiju leyti.“
Afmælisveislan
byrjaði alltaf eftir
að skrúðgöngunni
o g hátíðarhöldun-
um lauk
Morgunblaðið/Kristinn
VILBERG K. Þorgeirsson.
Alþingi kom saman til aukafundar í gær vegna
undirbúnings hátíðarfundarins á Þingvöllum
Morgunblaðið/Golli
MATTHÍAS Bjarnason, formaður stjórnarskrárnefndar og fyrsti flutningsmaður þingsályktunartillögu
um endurskoðun mannréttindakafla stjómarskrár, sagði að samkomulag væri milli allra þingflokka
um flutning tillögunnar.
Ályktanir um
mannréttindi og
lýðveldissjóð
ALÞINGI kom saman í gær til sérstaks aukafundar vegna undirbúnings
hátíðarfundar á Þingvöllum í dag, í tilefni 50 ára lýðveldisafmælisins. Á
dagskrá vom tvær tillögur til þingsályktunar, önnur um endurskoðun 7.
kafla stjórnarskrár, sem geymir mannréttindaákvæði hennar, og hin um
stofnun hátíðarsjóðs í tilefni 50 ára lýðveldisafmælisins. Tillögurnar verða
afgreiddar á hátíðarfundinum á Þingvöllum í dag.
Flutningsmenn þingsálykt-
unartillögunnar um endur-
skoðun á 7. kafla stjómar-
skrár em Matthías Bjama-
son, Sjálfstæðisflokki, Valgerður
Sverrisdóttir, Framsóknarflokki,
Gunnlaugur Stefánsson, Alþýðuflokki,
Ólafur Ragnar Grímsson, Alþýðu-
bandalagi, og Kristín Einarsdóttir,
Kvennalista. Tillagan er svohljóðandi:
Alþingi ályktar, ítiiefni 50 ára af-
mæiis iýðveldis á íslandi, að stefna
beri að því að ljúka endurskoðun VII.
kafla stjómarskrárinnar, nr. 33 17.
júní 1944, með síðari breytingum, fyr-
ir næstu regiulegu alþingiskosningar.
Miðað verði m.a. að því að færa
ákvæði kaflans til samræmis við þá
alþjóðiegu sáttmála um mannréttindi
sem ísiand hefur gerst aðiii að. Við
endurskoðunina verði höfð hiiðsjón af
tiilögum stjórnarskrárnefndar frá 5.
apríl 1994.
Ófullkomin ákvæði
Þingfundir í gær stóðu yfir í rúma
klukkustund. Matthías Bjarnason er
fyrsti flutningsmaður tillögunnar um
endurskoðun 7. kafla stjórnarskrár,
en hann er einnig formaður stjórnar-
skrárnefndar. Hann sagði í ræðu sinni
að umræddur kafli væri margbreyti-
legur að efni. Matthías lagði áherslu
á að mörg mannréttindaákvæði stjórn-
arskrárinnar væru ófullkomin auk
þess sem þörf væri á því að færa
ýmis ákvæði til nútímalegra horfs og
nefndi í því sambandi ákvæði um trú-
frelsi, friðhelgi heimilis, prentfrelsi og
ákvæðin um félagafrelsi, sem hann
sagði hefta ýmist í engu eða að tak-
mörkuðu leyti vald löggjafans. Einnig
sagði Matthías að tímabært væri að
mannréttindaákvæðin verði endur-
skoðuð með tilliti til þeirra þjóðréttar-
legu skuldbindinga sem ísland hefur
gengist undir. Sagði hann að sam-
komulag væri tnilli allra þingfiokka
um flutning þessarar þingsályktunart-
illögu.
I henni er gert ráð fyrir að við end-
urskoðun mannréttindaákvæða stjóm-
arskrárinnar verði höfð hliðsjón af til-
lögum sem samstaða náðist um í
stjómarskrárnefnd 5. apríl sl. „Ég tei
mikilvægt að þingflokkarnir komi sér
sem fyrst saman um tillögur um breyt-
ingar á 7. kafla stjómarskrárinnar og
leggi fyrir Alþingi strax í haust. Þann-
ig er tryggt að þingið hafí nægan tíma
til að fjalla um málið og geti afgreitt
fmmvarp til stjómskipunarlaga fyrir
lok þinghalds, sem væntanlega verður
í mars 1995. Þar sem fmmvarp til
stjórnskipunarlaga þarf að samþykkja
á tveimur þingum til að það öðlist
gildi, mætti með þessum hætti taka
málið til meðferðar á riý, þegar á fyrsta
þingi á næsta kjörtímabili," sagði
Matthías.
Valgerður Sverrisdóttir sagði m.a.
að það færi vel á því nú þegar þjóðin
væri að auka samstarf sitt við aðrar
þjóðir að samþykkja á Þingvöllum
þingsályktun um að stefna beri að
samkomulagi þingflokka um breyting-
ar á mannréttindakafla stjómarskrár-
innar. „Við höldurn því fram að ísland
sé stéttlaust land, sem ætti að þýða
það, að allir hafí sömu möguleika til
að ná viðurkenndum markmiðum í lífi
sínu. Það vona ég að sé vilji flestra.
Til þess að ná því markmiði er nauð-
synlegt að valdamenn þjóðarinnar hafí
yfirsýn, þekki aðstæður þjóðarinnar
og kunni að setja sig í spor þeirra sem
minna mega sín. Á þetta skortir oft á
tíðum,“ sagði Valgerður.
Gunnlaugur Stefánsson sagði að
mannréttindi væru ekki sjálfsögð lífs-
gæði heldur þyrfti að virða þau, veija
og efla. Fjallaði Gunnlaugur um mann-
réttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóð-
anna, mannréttindasáttmála Evrópu
og aðrar alþjóðlegar samþykktir sem
varða mannréttindi, sem Island hefur
fullgilt. Sagði hann miður að dregist
hefði úr hömlu að endurskoða 7. kafla
stjórnarskrárinnar og það væri því
fagnaðarefni að samkomulag hefði
náðst milli þingflokka um slíka endur-
skoðun nú.
Ólafur Ragnar Grímsson sagði að
það væri ekki aðeins í samræmi við
sögu íslendinga heldur einnig í sam-
ræmi við víðtækan skilning manns-
kyns á mannréttindum að nauðsynlegt
væri að endurskoða mannréttindakaflr
ann. Setja yrði í stjómarskrá ákvæði
um rétt einstaklinga til umönnunar
og öryggis, til menntunar og fræðslu
og vinnu og orlofs. Einnig bæri að
setja í stjórnarskrá ákvæði um vernd-
un umhverfis og rétt allra til að njóta
gæða jarðar. Ólafur sagði rétt að hafa
í huga að samþykkt tillögunnar jafn-
gilti ákvörðun um að endurskoða kafl-
ann fyrir næstu þingkosningar.
Kristín Einarsdóttir vék m.a. að
tjáningarfrelsinu og sagði að á Islandi
væru þess ekki mörg dæmi að fólk
væri ofsótt vegna skoðana sinna. „Þó
verður ekki framhjá því horft að hér
á landi á sér stað ákveðin bæling á
tjáningarfrelsi sem felst meðal annars
í því að ráðandi öfl beita valdi sínu
til að útiloka fólk frá stöðum og emb-
ættum vegna stjómmálaskoðana á
sama tíma og embætti em blygðunar-
laust veitt eftir pólitískum línum,"
sagði Kristín.
Átak í vistfræðirannsóknum
og efling tungunnar
Geir H. Haarde þingflokksformaður
Sjálfstæðisflokks var framsögumaður
tillögu til þingsályktunar um stofnun
hátíðarsjóðs en i hann skulu renna 100
milljónir árlega næstu fímm árin.
Helmingi fjárhæðarinnar skal varið til
átaks í vistfræðirannsóknum á lífríki
sjávar og hinum helmingnum til efling-
ar íslenskri tungu. Geir sagði að gott
samkomulag hefði náðst milli þing-
flokkanna um þessa ályktun.
Síðari umræða og afgreiðsla tillög-
unnar fer fram á Þingvöllum í dag.
Bæði fyrri og síðari umræðu um tiliögu
til þingsályktunar um endurskoðun á
mannréttindakafla stjómarskrár lauk á
aukafundi Alþingis í gær en tillagan
verður afgreidd á hátíðarfundinum.
Hefst þingfundur á Lögbergi kl. 11.