Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Vill einhver raun-
verulega velmegun?
ÞAÐ EIGA senni-
lega allar manneskj-
ur það sameiginlegt
að vilja bæta sinn
hag á einhvern hátt.
Hvaða leiðir fólk vel-
ýir að því marki eru
síðan afar mismun-
andi, allt eftir því
hver vitund hvers og
eins er. Sumir hugsa
aðeins um sjálfan sig,
aðrir um sína nán-
ustu og loks nokkrir
sem virðast fórna sér
fyrir heildina. Allar
eiga það þó sam-
merkt að leitast við
að hámarka þau gæði
sem honum eru mikilvægust.
Hagfræði eru fræði sem snúast
um hámörkun öðru fremur. Há-
mörkun á hagfræði fyrirtækja,
þjóðarframleiðslu eða velmegun
fólksins. Séu stjórnmál eða hag-
kerfi heimsins almennt skoðuð frá
sjónarhóli hámörkunarfræðinnar,
er auðvelt að kjósa rétt. Við kjósum
Blessunarlega eru allir
íslenskir stjórnmála-
flokkar nálægt þeirri
bestu lausn, að mati
> Olafs Kr. Valdimars-
sonar, sem vitund þjóð-
arinnar leyfir.
einfaldlega þann flokk sem stendur
fyrir þá þjóðfélagsuppbyggingu
sem hámarkar gæðin.
Til einföldunar skuium við tak-
marka valið við tvö kerfi, hreint
markaðshagkerfi, þar sem drif-
krafturinn er einstaklingurinn sem
hámarkar sinn hag og svo sam-
vinnukerfi, þar sem hver og einn
hugsar um hag heildarinnar. Við
getum kallað þetta hægri og vinstri
_ítil einföldunar. í hagkerfi þar sem
byggju bara góðar sálir gæfi sam-
vinnukerfið bestu hugsanlegu
lausn. Sóun væri í algeru lág-
marki. Þjónusta þín við heildina
yrði ríkulega launuð með framlagi
allra hinna. En einhvern veginn þá
virðast tilraunir til að byggja upp
svona kerfi alltaf hafa
mistekist, því hún byggir
á hugmyndum um göf-
ugra eðli mannsins en
er raunveruleikanum
samkvæmt.
Besta lausn virðist því
vera útópíú-hugmynd,
svo við prófum næstu
lausn, markaðshagkefið
og einstaklingshyggj-
una. Reynum að nýta
okkur eigingirni' hvers
og eins til hagsbóta fyrir
heildina. Þetta gefur í
raun betri lausn að því
leyti að heildarvelferð
verður meiri. Gallinn er
sá að ójöfnuður getur
orðið svo mikill að okkur svíður í
hjörtun. Væri okkur alveg sama um
náungann þá gæfi þetta skástu
mögulegu lausn, en raunveruleikinn
er annar.
Við leitum því þriðju lausnar í
hæfilegu jafnvægi á hinum tveimur
fyrri og útkoman er það kerfi sem
við búum við í dag, blandað hag-
kerfi. Þar er fundið jafnvægið milli
sóunar vinstri kerfis og ójafnaðar
hægri kerfis. Lesandi gerir sér von-
andi grein fyrir því að hér er um
stórkostlega einföldun að ræða til
að draga sterkar fram tvær and-
stæður.
I mínum huga eru allar deilur
um það hvort hægri eða vinstri
stefna sé betri alger markleysa,
heldur snýst málið um hvort matið
á eðli manneskjunnar sé nær sann-
leikanum. Væru mennirnir guðum
líkir með ást á mannkyni og hag
annarra að leiðarljósi gæfi vinstri
stefnan bestu lausn, en væru menn-
irnir skynlausar skepnur sem nægði
að hugsa um eigin hag, þá gæfi
hægri stefnan skástu lausn. Hvorug
lausnin er í sjálfu sér réttari en hin.
Það er óhætt að fullyrða að eðli
meðal íslendings liggi einhvers
staðar þarna mitt á milli. Sú blönd-
un á vinstri og hægri kerfi sem
gefur bestu lausn fyrir heildina
ræðst því alfarið af því hvernig fólk-
ið í landinu er innrætt. Sé farið of
langt til vinstri miðað við samkennd
þjóðarinnar býður það upp á mikla
sóun þegar drepinn er niður gagn-
legur drifkraftur eiginhagsmuna-
hyggjunnar. Og sé farið of langt
til hægri þurfum við að horfa upp
á meiri ójöfnuð en við flest kysum.
Þeir einstaklingar sem fara of
langt til vinstri hafa þá sennilega
nógu stórt hjarta til að bera hags-
muni annarra fyrir bijósti, en ekki
vit að sama skapi til að skílja þá
sóun sem verður samfara jöfnunar-
stefnu í þjóðfélagi sem er að hluta
byggt fólki sem hugsar aðeins um
eigin sneið af kökunni. Einstakling-
ur sem treystir ekki á eigin mátt
kynni jafnframt að aðhyllast ýkta
vinstri stefnu til að öðlast án fyrir-
hafnar eitthvað af vinnu hinna.
Öfga hægri stefnu aðhyllast ýkta
vinstri stefnu til að öðlast án nógu
skynsamur til að gera sér grein
fyrir hversu skapandi afl eiginhags-
munahyggjan getur verið og vill því
virkja hana á jákvæðan hátt, en
kannski vantar hann hjartarými
fyrir þá sem minna mega sín. Flest-
ir hafa þó hæfilega blöndu af skyn-
semi og hjartahlýju til að vilja nýta
kosti og sneiða hjá göllum beggja
kerfa.
Boðskapurinn með þessari grein
er sá, að viljir þú, lesandi góður,
kjósa velmegun í þessu landi, skulir
þú ekki eyða öllum tíma í að velta
vöngum yfir hvort sé betra vinstri
eða hægri. Stjórnmál og hagkerfi
hvers lands gera betur en að endur-
spegla það ríkidæmi sem býr innra
með hveijum einstakling þjóðarinn-
ar. Notaðu frekar tíma þinn til að
skoða hvað þú velur sjálfur á hveiju
andartaki lífs þíns. Mín reynsla er
sú að meðan ég hugsa eingöngu
um eigin hag, tekst mér sjaldnast
að nálgast það sem veitir mér sanna
hamingju, en um leið og ég huga
að hag þeirra sem í kringum mig
eru, eykst velmegun mín og allra
annarra. Heimurinn virðist ávallt
endurspegla það sem geymt er hið
innra.
Fyrir landið kýs ég þá stjórn sem
kemst næst meðvitund þjóðarinnar
hveiju sinni, en fyrir sjálfan mig
kýs ég hamingju hvar sem ég fer.
Slíka velmegun er einungis hægt
að nálgast með því að gefa öðrum
af þvi sem við eigum, hversu lítið
og í hvaða formi sem það er. Von
mín liggur hjá fólkinu í landinu en
ekki hjá stjórnvöldum. Verið góð
við hvert annað, því þið eruð ríkari
en þið haldið. Auður hverrar þjóðar
býr innra með fólkinu, og ef fólkið
kemur ekki auga á hann breytir litlu
hver fer með völd.
Höfundur er hngfræðingur.
Ölafur Kr.
Valdimarsson
Komdu með í
kvennahlaup!
HEFUR skotið upp
í kollinum á þér að lok-
inni ánægjulegri
göngu á góðum degi
að bæta þyrfti þolið?
Hefurðu stundum sett
þér það markmið að
hrista af þér slenið og
hreyfa þig reglulega;
ætlað að byija í næstu
viku sem enn er ókom-
in? Byijað með góðum
ásetningi en hætt að
örstuttum tíma liðn-
um? Jafnvel aldrei
komist lengra en með
hugarþjálfun eina
saman?
Nú er lag.
Drífðu þig út,
strax í dag og
næstu daga! Hann
nálgast nefnilega
óðfluga dagurinn
sem við Garðbæ-
ingar státum okk-
ur gjarnan af, hjá
okkur hófst hann.
Dagurinn þegar
kátar konur á öllum viðkvæmum
aldri, í hinum margvíslegustu stétt-
Já, drífðu þig út sértu
ekki nú þegar skokk-
andi út um allan bæ,
segir Hallfríður Ingi-
mundardóttir, og
taktu frá ákveðinn tíma
dag hvern (eða annan
hvem) og láttu ekkert
hindra þig.
um og víðs vegar að hópast saman
í bænum: Ömmur, mömmur, dætur,
tengdadætur, frænkur. Sumar
fylgja klúbbum sínum, hvort sem
þeir eru kenndir við hannyrðir eða
heimspeki, matseld eða fagurbók-
menntir. Að ótöldum skokkklúbbum
sem sífellt ljölgar. Markmið okkar
allra er hið sama - að komast á
leiðarenda, í mark. Sumar skokka
lengra en aðrar, einhveijar ganga
hratt, aðrar hægt. Sumar keppast
við að krækja sér í betri tíma en
síðast, öðrum nægir þátttakan.
Börn við hönd og kerrur á harða-
hlaupum eru algeng
sjón. Margir bændur
spígspora stoltir og
bíða með kossa í aug-
um og rósir á vörum,
sumir jafnvel með
fangið fullt af rauðum
rósum, eftir elskunni
sinni sveittri og móðri
síðasta spölinn. Gáski
og glaðværð, sam-
kennd og hlýja ein-
kenna þetta sameigin-
lega hlaup okkar
kvenna, allt of stutta
samverustund sem er
að jafnaði framlengd í
suðupottum sundlaug-
anna eða á kaffi-
húsum og í eldhús-
krókum.
Já, drífðu þig
út sértu ekki nú
þegar skokkandi
út um allan bæ.
Taktu frá ákveð-;
mni I Q inn tíma dag
n u u nhvern (eða annan
hvern) og láttu
ekkert hindra þig, ekíri einu sinni
tímaskort eða „æ, ég nenni ekki
núna“ tóninn. Skelltu skollaeyrum
við og taktu þær með. Bjóddu upp
á í næsta (sauma)klúbbi göngu í
einhverri náttúruperlunni sem við
eigum. Ganga og skokk er gott og
þarft forvarnarstarf. Þú byggir
smám saman upp þrek og þol sem
skilar sér í margfalt bættri heilsu
á líkama og engu síður á sálartetr-
inu. Streita hverfur eins og dögg
fyrir sólu. Sjálfsálitið hækkar í réttu
hlutfalli við þolið, aukakílóum
fækkar, séu þau til staðar, og allt
verður auðveldara sem þú tekur þér
fyrir hendur í hinu daglega amstri.
Jafnvel kyngetan eykst! Bóndi þinn
og/eða elskhugi reimar fljótt á sig
hlaupaskóna verði reglubundin
ganga eða skokk ómissandi þáttur
í lífsvenjum þínum.
Láttu þig ekki vanta í kvenna-
hlaupið, í Garðabæ eða annars stað-
ar á landinu. Jónsmessuhlaupið er
svo nokkrum dögum síðar! Og þar
á eftir ...!
Húrra! Þú ert komin af stað!
Konur í Garðabæ bjóða allar kon-
ur, ungar sem aldnar, hjartanlega
velkomnar í fimmta kvennahlaupið
í Garðabæ á merkisdegi okkar, 19.
júní.
Höfundur er áhugaskokkari.
Spamaður við sjúkrahótel
Á HVÍTA-
SUNNUDAG var
viðtal í Morgunblað-
'Vinu við ungt og fram-
sýnt fólk, sem vill
stuðla að byggingu
sjúkrahótels í tengsl-
um við Borgarspítal-
ann. Þau hafa kynnt
sér hliðstætt fyrir-
komulag erlendis,
þar sem umtalsverð-
ar fjárhæðir hafa
verið sparaðar á
þennan hátt. Sjúkl-
ingarnir eru útskrif-
aðir af sjúkrahúsinu
•;,-yfir á stofnun þar
sem um þá er annast
í ódýrari húsakynnum af meira og
minna öfaglærðu fólki, en fagfólkið
og dýru tækin eru í seilingarfjar-
lægð ef eitthvað fer úrskeiðis.
Þetta sér hver maður að er mjög
skynsamlegt. Við getum líkt þessu
við til dæmis húsgagnaverksmiðju
"'með viðbyggingu þar sem ófag-
lærðir sjá um endanlegan frágang
húsgagnanna, en fagmennirnir
geta fullnýtt starfs-
krafta sína og vélakost
við sjálfa framleiðsluna
í verskmiðjunni.
í viðtalinu kemur
fram að þessu fólki hef-
ur verið vel tekið af heil-
brigðisyfirvöldum. Þau
hafa fengið hvatningu
frá heilbrigðisráðherra
og landlækni. Settur
hefur verið á stofn
vinnuhópur innan heil-
brigðis- og fjármála-
ráðuneyta til þess að
finna flöt á máiinu. Það
er ánægjuíegt að allir
eru svona jákvæðir.
í fyrirsögn viðtalsins
segir, að þetta nýja sjúkrahótel
muni geta sparað stórupphæðir í
rekstri spítalans. Það gera sér
væntanlega allir ljóst að rekstrar-
kostnaður Borgarspítalans mun
hækka en ekki lækka við þessa
aðgerð. Aðgerðum mun fjölga og
sjúklingarnir munu einungis liggja
á spítalanum á meðan þeir þarfn-
ast mestrar umönnunar. Sparnað-
Væntanlega gera sér
allir ljóst, segir Gunnar
Már Hauksson, að
. rekstrarkostnaður
Borgarspítalans mun
hækka með nýju sjúkra-
hóteli þar.
urinn og hagnaðurinn liggur auð-
vitað í meiri framleiðni. Eigandi
húsgagnaverksmiðjunnar væri ekki
í vafa um, að rekstrarkostnaður
ykist í sinni verksmiðju, en dýrar
vélar og fagmenn nýttust betur,
fleiri stólar framleiddir og hagnað-
ur hans margfaldaðist. Nákvæm-
lega það sama mun eiga sér stað
á Borgarspítalanum.
En þessi hugtök hafa hingað til
verið framandi þeim sem með heil-
brigðismál þjóðarinnar hafa farið á
undanförnum árum. Hagnaður , og
halli sjúkrahúsa er metinn eftir því
hvort rekstrarkosnaður hefur verið
„innan ramma fjárlaga“ eða ekki.
Ekkert er hugað að hagnaðinum
við að framleiða fleiri heilbrigða
einstaklinga út í þjóðfélagið.
Sparnaður í þeirra augum er lækk-
un kostnaðar hvaða verði sem hann
er keyptur innan stofnananna.
Umsvif hvers sjúkrahúss eru
ákveðin með meira og minna tilvilj-
anakenndum ákvörðunum á fjár-
lögum ríkisins. Ef sömu vinnu-
brögðum verður haldið áfram, gæti
atburðarásin orðin þannig, að
sjúkrahótelið yrði byggt, en síðan
yrði dregið úr fjárveitingum til
Borgarspítalans þannig að þar
þyrfti að loka deildum til þess að
„spara“.
Núverandi heilbrigðisráðherra
sýndi þó merki um annan hugsun-
arhátt þegar hann tilkynnti átak
til þess að fjölga bæklunaraðgerð-
um. Hann vitnaði í rannsóknir frá
Svíþjóð,sem sýndu að þjóðfélagið
sparaði verulegar fjárhæðir á því
að leggja aukið fjármagn til bækl-
únaraðgerða. Þeir sem hbrft háfa
Gunnar Már
Hauksson
upp á það kraftaverk sem á sér
stað við mjaðmaliðaaðgerðir, þegar
óvinnufæru fólki er breytt í spræka.
einstaklinga á nokkrum dögum,
efast ekki um að þetta er rétt. En
þá hvarflar að manni hvílík sóun
það var þegar bæklunardeild Land-
spítalans var lokað í þrjá mánuði
til þess að „spara" (svo eitt dæmi
sé nefnt).
Mér er fullljóst, að fjármunir
þeir sem þjóðfélagið er tilbúið til
þess að leggja til heilbrigðismála
eru takmarkaðir, en því brýnna er
að nýta þá sem best. Til þess að
svo megi verða hlýtur að þurfa að
meta afrakstur þess fjármagns,
sem lagt er í verkefnið. Ráðuneytið
verður að leggja miklu meiri vinnu
í að meta hvernig hver stofnun
nýtist best og fjárlagaákvarðanir
séu síðan teknar á faglegri grunni
en hingað til.
Ég vona að stofnun vinnuhóps
til þess að gera úttekt á sjúkrahót-
eli við Borgarspítalann sé skref í
þá átt og að áhersla verði lögð á
að nýta fjárveitingar til heilbrigðis-
mála á sem hagkvæmastan hátt til
þess að „framleiða" sem flesta heil-
brigða einstaklinga.
Höfundur er áhugamaður um
heilbrigðismál.