Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
í fommannabún-
ingi og upphlut
til Þingvalla
Fjölskyldu Jóhannesar úr Kötlum eru hátíðirnar
á Þingvöllum 1930 og 1944 í fersku minni. Þetta
var mikið ævintýri, segja Svanur Jóhannesson
og Hróðný Einarsdóttir.
Hátíðarljóð Jóhannesar úr
Kötlum, Land míns föð-
ur, landið mitt, var á
Lýðveldishátíðinni á
Þingvöllum bæði flutt af skáldinu
sjálfu og einnig sungið af kór við
lag eftir Þórarinn Guðmundsson.
Jóhannes fékk líka verðlaun fyrir
hátíðarljóð á Alþingishátíðinni árið
1930. Við bæði þessi hátíðlegu
tækifæri var kona hans Hróðný
Einarsdóttir með honum á Þing-
völlum. Árið 1930 voru þau nýgift
en árið 1944 voru í för með þeim
börn þeirra tvö, Svanur, sem þá
var nýfermdur, og Inga Dóra fjög-
urra ára. Jóhannes er látinn fyrir
22 árum en kona hans og sonur
ri-fjuðu upp fyrir blaðamann Morg-
unblaðsins eitt og annað sem laut
að þessum eftirminnilegu hátíðum.
„Þjóðhátíðarnefnd bauð okkur á
Þingvelli árið 1930 og það var
brúðkaupsferðin okkar, við fórum
þangað í litklæðum, Jóhannes í
fornmannabúningi sem ég og Guð-
nín systir hans saumuðum, en ég
var á upphlut með rauðan möttul
sem Jóhannes lagði yfir axlirnar á
mér eftir að Magnús Helgason
skólastjóri Kennaraskólans hafði
gefið okkur saman í stofunni hjá
sér með sérstöku leyfi séra Bjarna
Jónssonar," segir Hróðný.
„Þetta var mikið ævintýri. Við gist-
um á sjálfu túninu árið 1930,
Magnús Kjaran var annars vegar
við okkur og Sigurður Nordal hinu
megin og svo margt af útlendum
boðsgestum. Við fengum tjald með
rúmum í og skiptum um föt þar
og fórum í íslenska búninginn. Það
voru margir fleiri en við í slíkum
klæðum en þó ekki nærri eins
margir og ætlað
hafði verið, það
Morgunblaðið/Kristinn
HRÓÐNÝ Einarsdóttir og sonur hennar Svan-
ur Jóhannesson.
mennafélagið okkar hét meira að
segja Ólafur Pá. Jóhannes fékk
Þorkel, bróður Stefáns frá Hvíta-
dal, til þess að smíða silfrið á kyrt-
ilinn og skikkjuna, það var dýrt
og Jóhannes skrifaði um tíma smá-
sögu á dag og seldi m.a. Fálkanum
til þess að borga kostnaðinn af
þessari búningsgerð en við Guðrún
systir hans saum-
uðum allan bún-
guggnuðu margir VaknaðÍ VÍð að það in£inn’ sem és
a „a J. fékk tilsniðinn að
á að koma sér upp
fornmannabún- Var allt komÍð á flot. sunnan. Kragann
ingum. Um kvöld- þurfti ég að sauma
í tvisvar því hann
ið var okkur boðið
í fína veislu en Jóhannesi langaði
fremur fara inn á Leirur til þess
að hitta kunningjana og þar
skemmtum við okkur alla nóttina,"
heldur _ Hróðný áfram frásögn-
sinni.„Ég saumaði í fornmannabú-
inginn með þremur nálum, eins-
konar drekabekk, með flatsaumi.
Það var mikil vinna. Félagar í
ungmennahreyfingunni ákváðu að
vera allir í fornmannabúningum
og Jóhannes var hrifinn af þeirri
hugmynd, fornsögurnar voru svo
nálægar okkur í Dölunum, ung-
féll ekki nógu vel í hálsinn þegar
til kom. Ég byijaði klukkan átta
um morgnninn að sauma í og gat
ekki lokið við nema einn dreka
allan daginn, þetta var svo mikil
vinna, ég varð að fá manneskju
til þess að líta eftir Svani svo ég
gæti haldið mig algerlega að
saumaskapnum. Skikkjan var úr
dökkrauðu vaðmáli en kyrtillinn
úr kóngabláu ullarefni. Húfan var
úr rauðu flaueli, það bar sig best
af þeim efnum sem völ var á.
Jóhannes fékk tvígreitt fyrir
hátíðarljóðið sitt, sem fékk önnur
verðlaun, það heyrðist eftir mönn-
um sem til þekktu að það hafi
verið vegna þess að sumir vildu
hafa ljóð Jóhannesar í fyrsta sæti.
En Páli ísólfsson sagði að það
hentaði ekki til þess að semja við
það kantötu, hann
kvað ljóð Davíðs
Stefánssonar henta
betur til þess. Ljóð-
in sendu höfundar
inn undir dulnefni
en menn héldu að
Stefán frá Hvítadal
væri höfundurinn
að hátíðarljóði Jó-
hannesar af því að
póststimpillinn var
úr Dölum.“
Þegar Jóhannes
sendi seinna hátíð-
arljóð sitt var
póststimpillinn frá
Hveragerði. Þang-
að voru þau
Hróðný og hann
flutt með börn sín,
eftir að hafa leigt
kreppuárin ásamt
fleiri ijölskyldum á
Njálsgötu 44 og
seinna á Lauga-
vegi46. „Þetta voru
erfiðir tímar,
stundum var svo
þröngt í búi bæði
hjá okkur og öðrum
að maður vissi
varla hvort maður
ætti fisk í pottinn
fyrir kvöldmatinn
þegar maður vakn-
aði á morgnana. En ég gerði mér
aldrei miklar áhyggjur, mér fannst
Jóhannes svo sterkur, hann var
eldri en ég og hafði verið kennar-
inn minn og hann brást aldrei
trausti mínu,“ segir Hróðný. Þau
hjónin fengu leigðan sumarbústað
í Hveragerði. „Við ákváðum að
reyna að koma yfir okkur húsi og
hætta að leigja. Við byggðum tvö
hús í Hveragerði en vorum enn í
því fyrra þegar Lýðveldishátíðin
var á Þingvöllum.
Ég man að Jóhannes var að
fara með kvæði sitt, Land míns
föður, fyrir ýmsa vini sína og ugg-
laust hefur hann farið með það
fyrir mig þótt ég muni það ekki
sérstaklega, hann var vanur að
lesa kvæðin sín fyrir mig. Hann
flutti kvæðin sín gjarnan af munni
fram ekki síst við hátíðleg tæki-
færi en hann hafði þó alltaf kvæð-
in með sér á blaði, hann var þann-
ig.“
„Þetta var vorið sem ég fermd-
ist og tók fullnaðarpróf, það var
ansi mikið að gera hjá mér i sam-
bandi við það,“ segir Svanur, hann
ér elstur af þremur börnum Jó-
hannesar og Hróðnýjar. „Ég man
að þegar ég kom heim neðan úr
barnaskóla til þess að segja þau
tíðindi að ég hefði orðið efstur í
skólanum þá sagði mamma mér
að það hafi verið að koma boð um
að pabbi hefði fengið verðlaun fyr-
ir lýðveldishátíðarljóð sitt. Þetta
var góður dagur fyrir okkur feðga.
Pabbi sat gjarnan við skriftir inni
í herbergi sínu milli þess sem hann
fór út í náttúruna og fékk sér
göngutúra. Þettá vor, 1944, var
nýbúið að ganga frá lóðinni við
nýja húsið okkar og það var verið
að sá í lóðina, það var svo mikið
rok þegar það var gert að fræin
fuku nær öll í burtu. Svo var hald-
HRÓÐNÝ og Jóhannes úr Kötlum nýgift í búningunum sem þau
voru i á Þingvöllum á alþingishátíðinni 1930.
in fermingarveisla fyrir mig og
boðið ættingjum og vinum að sunn-
an. Þetta tilstand varð til þess að
minna var um lýðveldishátíðina
hugsað heima hjá okkur en víða
annars staðar.
Ég fékk peninga í fermingargjöf
og keypti mér fyrir þá tjald og
svefnpoka. Ég fór með ungu fólki
úr Hveragerði
með rútu þann 16.
júní t.il Þingvalla.
Þar tjölduðum við
í plássi sem Ár-
nesingum hafði
verið úthlutað.
Seinni part nætur
vaknaði ég við að
allt var komið á flot. Það rigndi
svo mikið um nóttina að það brast
eitthvað og vatnið fór í gegnum
gjárvegginn. Við þurftum um
morguninn að flytja tjaldið.
Mamma og pabbi komu svo þann
17. með Ingu Dóru með sér og
eina skjólshúsið sem þau höfðu í
ripiingunni var í tjaldinu hjá mér.
Eitthvað slotið rigningunni um það
leyti sem pabbi átti að flytja kvæð-
ið. Þá man ég eftir að hann bað
mig að koma með sér en mamma
var eftir að passa Ingu Dóru. Við
gengum svo feðgarnir upp að
svæðinu þar sem pallurinn var.
Pabbi skildi við mig dálítið fyrir
neðan pallinn og ég beið þar með-
an hann flutti kvæðið. Þá var stytt
upp í bili. Svo kom pabbi til mín
þegar hann hafði lokið við flutning
kvæðisins og við gengum eitthvað
niður eftir. Það kom strax menn
og fóru að tala við hann. Það end-
aði með því að ég nennti ekki að
bíða eftir honum og við skildum.
Síðan sá ég hann ekki meir fyrr
en um morguninn. Mannfjöldinn
var svo mikill að við„týu(jum ly/ett
öðru. Mamma fór fyrst’heim með
Ingu Dóru, seint um kvöldið kom
ég heim og pabbi kom ekki fyrr
en seint um nóttina.“
„Um morguninn bankaði maður
upp á með brennivínsflösku og vildi
finna Jóhannes," segir Hróðný.
„Ég vissi að hann þurfti að sofa
og lokaði því húsinu og settist með
manni þessum út á tröppur. Þar
sátum við í glaða
sólskini með flösk-
una á milli okkar
og ég lét sem ég
sæi ekki þó ná-
grannarnir gæfu
okkur auga, ég
hugsaði bara um
að Jóhannes fengi
að sofa. Seinni hluta dagsins fórum
við Jóhannes með rútunni til
Reykjavíkur, þar var okkur boðið
í veislu á Hótel Borg. Þar man ég
að ég sá bæði skáldin Tómas og
Davíð. Þetta var mjög skemmtileg
veisla og við skemmtum okkur
bæði vel.
Jóhannesi þótt vænt um bæði
þessi hátíðaljóð sín en vænst þótti
honum þó um kvæðið sitt ísland.
ísland er hjarta mitt, rautt eins og blessað
blóð,
það brennur eitt kveld í geislum og verður
þá ljóð.
Ekkert land á eins fíngerð og fögur hljóð,
- fíðla míns lands er röddin þín, móðir góð.
Island er sjálfur ég, þegar ég brosi bezt
með blikandi vín á glasi og fallegan hest,
og hún og ég erum bæði í söðulinn sezt
og sumarblómin og fuglarnir fylla sinn gest.
Island er líf mitt: sál mín í sólskinsmynd,
sóley og fífill, engi, hvammur og lind.
Úr blámanum stekkur ljóssins háfætta hind
9g hoppar niður þess gullna öræfatind.
Island er þetta, sem enginn heyrir né sér,
en aðeins lifir og hrærist í bijóstinu á mér,
hver biær frá þess væng sem ljómandi eilífð-
Skikkja úr vaðmáli,
kyrtill úr ull, húfa
úr flaueíi.