Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994 45
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁÐHÚSTORGI
AÐSENDAR GREIIMAR
0
Á afmælisári iýðveldisins
Björgvin
Sighvatsson
SIÐFERÐILEG
skylda hverrar kyn-
slóðar er að skila
betra þjóðfélági til
næstu kynslóðar á eft-
ir. Engum dylst að
framlag núverandi
ellilífeyrisþega og
kynlóðarinnar þar á
undan lagði grunninn
að því velferðarkerfi
sem við þekkjum.
Enda hurfu íslending-
ar frá örbirgð til
bjargálna á innan við
mannsaldri.
Stundum er sagt að
börn sem fæddust um
og eftir stríð hafi ver-
ið ofdekruð. Foreldrar þessara
barna hafi viljað veita þeim allt
það sem þau sjálf höfðu farið á
mis við í æsku. Síðan þegar þessi
börn komust til vits og ára þá
þökkuðu þau fyrir sig með því að
notfæra sér óðaverðbólgu sem
ríkti á 8. áratugnum til kaupa á
fasteignum og til annarra fjárfest-
ingaþarfa. Þannig var gengið á
sparifé gamla fólksins sem í sak-
leysi sínu trúði að græddur væri
geymdur eyrir. En meira hefur
verið gert. Kynslóðin sem nú ræð-
ur ferðinni hefur ekki einungis
hagnast á neikvæðum raunvöxtum
fyrri ára heldur tók hún einnig sér
þann rétt að skuldsetja komandi
kynslóðir fyrir neysluþörfum sín-
um.
í lok yfirstandandi árs má ætla
að erlendar langtímaskuldir ís-
lendinga verði komnar yfir 260
milljarða króna sem jafngildir um
einni milljón króna á hvert manns-
barn í landinu. Hlutfall erlendra
langtímalána stefnir í 70% af
vergri landsframleiðslu en var fyr-
ir 14 árum einungis 30%. A yfir-
standandi ári verða afborganir og
vaxtagreiðslur íslendinga af þess-
um lánum um 51 milljarður króna.
Gera má ráð fyrir að ríflega þriðj-
ungur af öllum útflutningstekjum
þjóðarinnar á árinu fari í greiðslur
afborgana og vaxta af þessum
langtímalánum.
Hlutur hins opinbera í erlendum
langtímalántökum er verulegur. í
lok þessa árs voru langtímaskuldir
hins opinbera um 160 milljarðar.
Ætla má að afborganir og vaxta-
greiðslur hins opinbera verði ríf-
lega 25 milljarðar króna á árinu
en það jafngildir um það bil öllum
þeim útgjöldum sem varið er til
fræðslu- og menningarmála í land-
inu. í þessum tölum eru ríkisfyrir-
tæki meðtalin en ekki atvinnu-
vegasjóðir eða fjárfestingarlána-
sjóðir sem eru í eigu eða ábyrgð
hins opinbera en skuldir þeirra
skipta tugum milljarða króna. En
ekki hefur einungis verið um að
ræða erlendar lántökur. Hið opin-
bera hefur verið stór
lántakandi á innlend-
um markaði t.d. er
sala spariskírteina
ekkert annað en lán-
tökur ríkissjóðs á inn-
lendum markaði.
Staða spariskírteina
að meðtöldum vöxtum
og verðbótum er kom-
in yfir 60 milljarða
króna og að sjálfsögðu
þarf ríkið að greiða
þessa milljarða til
baka.
Á undanförnum
árum hefur afkoma
hins opinbera verið
svo slæm að ekki hef-
ur verið um að ræða tekjuafgang
síðan 1984, en tekjuafgangur
mælir mismun rekstartekna og
-gjalda og fastafjárútgjalda. Til
samanburðar voru einungis 6 ár á
árunum 1945 - 1984 sem um
tekjuhalla var að ræða. Öll hin
árin þ.e. í 34 ár var tekjujöfnuður
hins opinbera jákvæður.
Hrein lánsfjárþörf hins opinbera
er mælikvarði á það hversu mikið
fé hið opinbera þarf að taka að
láni til þess að geta staðið straum
af öllum útgjöldum sínum. Eins
og fram kemur í nýjasta riti Þjóð-
hagstofnunar um búskap hins op-
inbera er uppsöfnuð lánsfjárþörf
síðustu 10 árin rúmlega 130 millj-
arðar króna á verðlagi ársins
1993. Tekjuhalli hins opinbera var
um 13 milljarðar á árinu 1993.
Gera má ráð fyrir að um 8 milljarð-
ar króna sé kerfislægur halli. Með
N-fr
í Kaupmannahöfn
Ein kynslóð á ekki að
geta skuldsett aðra,
segir Björgvin
Sighvatsson, samanber
hallarekstur hjá því
opinbéra, ríki og
sveitarfélögum.
kerfislæga hallanum er átt við
þann halla sem hefði myndast á
árinu 1993 ef ekki hefði ríkt
kreppuástand heldur verið um
meðalárferði í þjóðarbúskapnum
að ræða.
Ekki er hægt að segja annað
en að gífurleg umskipti hafa orðið
á örfáum árum. í dag erum við
að byija að súpa seyðið af viðvar-
andi hallarekstri hins opinbera
ásamt milljarða króna fjárfesting-
armistökum sem engu hafa skilað.
Ber þar hæst að nefna ýmsar orku-
framkvæmdir, laxeldi og loðdýra-
rækt sem áttu að mala gull fyrir
þjóðarbúið. Gífurleg sóun undan-
farinna ára á fjármunum þjóðar-
innar gerir okkur erfiðara um vik
að ráðast á aðsteðjandi vanda t.d.
eins og atvinnuleysi, sem kemur í
kjölfar minnkandi þjóðartekna.
Almennt gildir sú regla í við-
skiptum að sá sem stofnar til
skulda ber að greiða þær til baka.
Annað væri með öllu óeðlilegt. Það
er því „siðferðislegur glæpur“ að
kynslóðin sem ráðið hefur ferðinni
síðustu 15 árin geti velt skulda-
vanda, sem hún hefur sjálf stofnað
til, yfir á næstu kynslóð. í raun
er verið að bijóta alvarlega siða-
reglu í lýðræðisríki, en hún er sú
að ein kynslóð geti ekki skuldsett
afkomendur sína án þess að hafa
nokkurn tímann fengið umboð til
þess frá réttum aðilum.
Hagfræðingar hafa bent á eina
leið til þess að koma í veg fyrir
þennan „siðferðislega glæp“. Hún
felur í sér að stjórnarskrárlögun-
um yrði breytt á þann veg að
banna með öllu hallarekstur hjá
hinu opinbera, hvort sem um ríki
eða sveitarfélag væri að ræða. Ef
stjórnvöld gætu ekki miðað útgjöld
sín við þær tekjur sem innheimt-
ast þá yrði hreinlega að boða til
nýrra kosninga þar sem kjósend-
um væri boðið upp á annan val-
kost. Slíkar reglur mundu veita
stjórnmálamönnum aðhald og
stuðla að því að meiri jöfnuður
næðist í rekstri hins opinbera.
Vandamál geta þó augljóslega
komið upp ef almennur vilji kjós-
enda er að velta útgjöldum yfir á
næstu kynslóðir.
Eitt er þó víst að það er með
öllu óþolandi að heilli kynslóð tak-
ist að velta gríðarlegum skulda-
vanda sínum yfir á næstu kynslóð-
ir. Því er nauðsynlegt að sú kyn-
slóð sem nú ræður ferðinni sníði
sér stakk eftir vexti og geri ráð-
stafanir sem fyrst til að stöðva
endanlega þessa óhugnanlegu þró-
un.
Höfundur er hagfræðingur.
Sumarbústaða
eigendur
Gott úrval
Efna til vatns- og hitalagna úr
járni, eir eöa plasti.
Einnig rotþrær o.m.fl.
Hreinlætistæki, stálvaskar
og sturtuklefar
VATNSVIRKINN HE
ISL Áraúla 21, Símar 68 64 55 & 68 59 66
[ö]lJgjgjBIBf5JBJ5fBfBJ5IMBJMlliIBMfBJ5MfBJiE
'vARANLEG |
VIÐGERÐ! I
Þessa viðgerð framkvæmir
IÞú best með PLASTIC PADDING ■
ELASTIC!
Rýrnar ekki, springur ekki
■ Grimmsterkt á 10 mínútum.
JFmiRJJMIR-ÞETTIR