Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Á að gera 17. júní að
pólitískum baráttudegi?
50 ÁR eru ekki
langur tími í allri sög-
unni, ekki einu sinni í
Islandssögunni. En 50
ár eru langur tími í
mannsævi og þau eru
langur tími í sögu ís-
lenska lýðveldisins því
þau eru sagan öll - til
þessa. Við minnumst
50 ára afmælis ís-
lenska lýðveldisins í
dag.
Saga þess tíma
verður ekki rakin hér,
en ein söguleg stað-
reynd blasir þó við
okkur öllum: Baráttan
um sjálfstæði þjóðar-
innar hefur verið óþrjótandi verk-
efni allan tímann frá lýðveldis-
stofnun. Sú barátta fyrir sjálf-
stæði þjóðarinnar birtist í hreyf-
ingum eins og samtökum herná-
msandstæðinga, Þjóðvarnar-
flokknum, öðrum stjórnmálasam-
tökum og í ríkisstjórnum vinstri-
flokkanna. Hún birtist í útfærslu
landhelginnar. Og þessi barátta
er einkar ljós í menningarsögunni;
án framlags listamanna væri þjóð-
in ekki það sem hún er í dag í
menntun og menningu. Og þá
hefur baráttan fyrir sjálfstæði
þjóðarinnar náð hámarki þegar
hún hefur getað tvinnað saman
baráttu fyrir bættum lífskjörum
og fýrir sjálfstæði
þjóðarinnar, eins og í
landhelgismálinu. í
sjálfstæðinu í þjóð-
legri vakningu hvers
tíma felst auðlind sem
er ekki aðeíns huglæg
heldur einnig hlutlæg
því við værum ekki
íslensk þjóð á íslandi
nema vegna þess að
við tölum íslensku og
eigum íslenska menn-
ingu. í þjóðarvitund
íslendinga eru því
fólgin bein verðmæti;
sjálfstæði þjóðarinnar
er auðlind. Eins verð-
mæt eða kannski
verðmætari en allar hinar. Menn-
ing íslendinga er því ekki aðeins
frístundagaman í fílabeinsturni
eins og stundum virðist með fjöl-
mennari þjóðum.. Menningin er
sjálf undirstaða þjóðríkis á Islandi.
Á þessum degi leitar sú spurn-
ing fyrst á hugann hvort við eigum
50 ár enn í sjálfstæðu fullvalda
ríki. Tölum við íslensku eftir 50
ár og fimm sinnum fimmtíu ár?
Þessum spurningum verður ekki
svarað nema af veruleikanum
sjálfum. En ástæðan fyrir því að
spurninganna er spurt felst í því
að við höfum áhyggjur. Svarið við
spurningunni ræðst meðal annars
af þeirri baráttu sem fer fram allra
næstu mánuðina um aðild íslands
að Evrópusambandinu. En það er
engin ástæða til þess að vera
svartsýnn um framtíð íslenskrar
menningar - en hún er forsenda
þess að við lifum af sem þjóð.
En í dag er því fagnað að við
erum enn fullvalda þjóð sem getur
að minnsta kosti formlega tekið
allar eigin ákvarðanir. Alþingi
kemur saman á Þingvöllum og
þjóðin er boðuð til margvíslegra
veisluhalda í tilefni dagsins. Um
svona hátíðir er margt sagt. Oft
misjafnt. í mínum huga er það
aðalatriðið ef tekst með hátíðinni
að treysta þjóðlega vitund íslend-
inga meðal annars til að undirbúa
átökin um stöðu íslands í samfé-
lagi þjóðanna. Takist það er sam-
koman réttlætanleg.
Við Alþýðubandalagsmenn höf-
um lagt áherslu á tvennt í aðdrag-
anda hátíðarinnar. í fyrsta lagi á
mannréttindakafla stjórnarskrár-
innar og í öðru lagi á málræktina.
Á báðum þessum sviðum miðar
nokkuð í dag en þó mikið skemmra
en við hefðum viljað. Mér er það
hins vegar kappsmál að koma því
á framfæri að lýðveldissjóðurinn
má ekki verða fyrir sömu skakka-
föllum og hliðstæðar þjóðir fyrri
áratuga. Að það sé lofað öllu fögru
en svo sé loforðið svikið frá og
með 18. júní. Og að sé staðið við
fyrirheitið sé tækifærið notað til
Svavar Gestsson
Af hverju ekki að efna
til pólitískrar umræðu
17. júní ár hvert,
spyr Svavar Gestsson
og bætir við: Af hveiju
ekki að nota daginn
til þess að hrista upp í
þjóðernistilfinningu
okkar, sem vonandi
og örugglega er
einhvers staðar til?
þess að skerða framlög til hlið-
stæðra málaflokka á sama tíma.
Það verður að tryggja að sjóðurinn
renni til þeirra verkefna sem hon-
um eru ætluð undanbragðalaust
sem viðbót við þá peninga sem
þegar eru veittir tií málræktar,
mennta og menningar. Sjóðurinn
má ekki verða til þess að auðvelda
metnaðarlausum stjórnvöldum
niðurskurð á framlögum til mál-
ræktar, til Námsgagnastofnunar
eða til annarra menningarmála.
Það verður að fylgjast með því og
það verður fylgst með því. Og fjár-
munina má ekki nota í samræmi
við duttlunga einstakra stjórnar-
manna sjóðsins; þá verður að nýta
í þágu heildarhagsmuna á fagleg-
um grundvelli.
En mestu skiptir þó á þessum
degi að strengja þess heit að ís-
lensk þjóð verði aídrei háð öðrum
þjóðum í þeim skilningi að aðrir
ráði örlögum okkar. Baráttan fyr-
ir sjálfstæði þjóðar verður enn
aðalverkefni stjórnmálanna á
v
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994 47
komandi árum: Nú verða sjálf-
stæðisstjórnmálin efst á blaði í
stjórnmálabaráttu komandi ára á
nýjan leik. Það er athyglisvert að_.
miðjan í íslenskum stjórnmálum
virðist sækja fastar inn á miðju
stjórnmálanna en áður. Til hvers -
bendir það? Hver eru svörin við
þeim veruleika?
Svörin felast í nýjum pólitískum
aðferðum og endurmati.
Og 17. júní - einn dagurinn af
öðrum hefur runnið fram hjá okk-
ur og hefur varla staðnæmst í
tölvuskrá minninganna. Sumar
minningar okkar eru sjálfsagt af
því tagi sem Guðbergur lýsir átak-
anlegast; aðrir eiga góðar endur-í*
minningar. Að minnsta kosti frá
1944. En hvernig á dagurinn að
vera framvegis? Umræðan nú um
aðild að Evrópusambandinu lýsir
skuggalegu skeytingaleysi. Það
ræðst af pólitískum umræðum
næstu ára hvernig fer.
Hátíðahöldin hafa oft verið of
innihaldslítil að mínu mati. Af
hverju ekki að efna til pólitískra
umræðna 17. júní ár hvert? Af
hvetju ekki að nota daginn til þes
að hrista upp í þjóðernsitilfínningu
okkar sem vonandi og reynar ör-
ugglega er einhvers staðar til?.
Það veitir ekki af þjóðlegn vakn-
ingu á hveiju einasta ári. Á hverj- v
um degi. Þess vegna er ef til vill
óhjákvæmilegt að gera 17. júní
framvegis að pólitískum baráttu-
degi um leið og að hann verði
hátíðisdagur allra íslendinga.
Vonandi lengi lengi enn.... Von-
andi.
Gleðilega hátíð og til hamingju
með lýðveldið.
Höfundur er þingmaður
Reykvíkingn.
Langtímaáætlun sem þjóðargjöf
„AÐ ÓBREYTTU
verða skuldir það eina
sem börn okkar og
barnabörn fá í arf.“
Þetta sagði Anne
Wibble fjármálaráð-
herra Svíþjóðar á
sænska þinginu sl.
föstudag og skýrt var
frá í Morgunblaðinu.
Svíar hafa líkt og
flestar Norðurlanda-
þjóðirnar lifað um efni
fram á undanfömum
áratugum og þurfa nú
að beita niðurskurðar-
hnífnum m.a. í vel-
ferðarmálunum. Ef
ekkert er að gert
stefnum við íslendingar í sömu
átt. Líkt og í Svíþjóð verða það
komandi kynslóðir sem þurfa að
fást við vandann. Á fímmtíu ára
afmæli iýðveldisins er vert að huga
að því hvernig tryggja má viðun-
andi lífskjör þeirra Isiendinga sem
verða á Þingvöllum á aldarafmæli
lýðveldisins.
Halli í tíu ár
• Samfellt frá árinu 1985 hafa
tekjur ríkissjóðs verið minni en
gjöld og bilið brúað með lántökum.
Þrátt fyrir góðæristíma á síðasta
áratug eyddu ríkisstjórnir meiru
en aflað var. Nú þegar
harðnar í ári er svig-
rúm stjórnvalda því
mun minna en æski-
legt væri. Horfur eru
á að tekjur ríkissjóðs
á þessu ári verði allt
að tólf milljörðum
króna lægri en gjöld.
Þetta er nokkru hærra
en áætlað hafði verið.
Ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar hefur náð
að draga úr ríkisút-
gjöldum sem nemur
um 7% að raunvirði
ásamt því að koma á
varanlegum kerfis-
breytingum. Það hefur
þó ekki dugað til enda var markm-
iðinu um hallalaus fjárlög fórnað
til að stuðla að gerð raunsærra
kjarasamninga og treysta stöðug-
leika í verðlags- og launamálum.
Langtímaáætlun
Ef ekki verður gripið til sér-
stakra aðgerða í ríkisfjármálum
má gera ráð fyrir að halli ríkis-
sjóðs verði í kringum 20 milljarðar
árið 1998. Þá má gera ráð fyrir
að hagvöxtur hérlendis verði um
1,5% á ári í samanburði við
2,5-3% í nágrannalöndunum.
Minni halli gæti hins vegar stuðlað
að auknum hagvexti innan
skamms tíma þar sem hann hefur
í för með sér lægri vexti og aukna
tiltrú á efnahagslífinu. Þessar
staðreyndir kalla á að lögð séu
drög að langtímastefnu í efna-
hags- og ríkisfjármálum.
Á vegum fjármálaráðherra hef-
ur verið unnið að gerð áætlunar í
ríkisfjármálum sem miðast að því
að ná niður halla ríkissjóðs á fjór-
um árum. í ýmsum löndum ’nafa
ríkisstjórnir sett fram áætlanir í
ríkisfjármálum til langs tíma og
er það gert til að treysta stöðug-
leika og takast á við vandamál sem
ljóst er að verði ekki leyst á einu
ári. Þrátt fyrir að halli á ríkissjóði
sé minni hér en í mörgum Evrópu-
löndum er hann alls ekki viðun-
andi og því er nauðsynlegt að tak-
ast á við hann af fullri einurð og
setja markið á hallalaus fjárlög
árið 1997-1998.
Um leið og lögð eru drög að
langtímaáætlun í ríkisfjármálum
er að hefjast vinna á vegum fjár-
málaráðhprra sem meta mun sam-
keppnishæfni landsins og hvernig
best megi styrkja hana. Þetta er
einnig þáttur í því að horfa til
lengri tíma, ekki einungis í ríkis-
fjármálum heldur einnig í efna-
hags- og atvinnumálum.
Ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar hefur dregið
úr ríkisútgjöldum
sem nemur um
7% að raunvirði,
segir Þór Sigfússon,
en það dugir þó ekki
til og hætta er á meiri
halla á þessu ári en
áætlað var.
Skattar og störf í framtíð
Ungt fólk sem er að byija
starfsferil er ískyggilega vart við
þær byrðar sem á það eru lagðar
og þar með á hveiju þjóðin hefur
raunverulega efni. Námslánin og
húsnæðislánin á að greiða til baka,
ólíkt því sem áður var, en atvinnu-
lífið er ekki í stakk búið til að
veita hluta þessa fólks næg verk-
efni.
Ef ekki verður tekið skjótt á
vandanum og dregið úr halla og
lántökum á raunhæfan hátt er
Ijóst að ungt fólk á íslandi þarf
Þór Sigfússon
að búa við mun meiri skattheimtu
á næstu árum en nú tíðkast. Þá
mun atvinnulífið einnig þurfa að
taka á sig meiri byrðar sem leiðir
til þess að störfum fjölgar ekki í
takt við framboð vinnuafls.
Sá efnahagssamdráttur, sem
við búum við í dag, er meðal ann-
ars af manna völdum. Á síðustu
árum hefur verið tekist á við fort-
íðarvandann en þó eru stór að-
haldsverkefni framundan.
Hvort sem okkur líkar það betur
eða verr þarf m.a. að takast á við
sjálfvirka útgjaldaaukningu í heil^
brigðis- og tryggingakerfinu,
leggja áherslu á nýskipan í ríkis-
rekstri m.a. með sölu ríkisfyrir-
tækja og útboðum, draga úr milli-
færslukerfinu og leita leiða til að
draga úr kostnaði í búvörufram-
leiðslu.
Ef við ætlum að búa í haginn
fyrir komandi kynslóðir og tryggja
þeim mannsæmandi lífskjör þarf
strax að taka pólitískar ákvarðan-
ir um hvernig draga megi úr rík-
isútgjöldum og ná hallalausum
fjárlögum innan fárra ára. Mark-
viss stefnumótun og áætlun í kjöl-
farið til lengri tíma í efnahags-
og atvinnumálum og ríkisfjármál^
um er sú besta gjöf sem Alþingi
og ríkisstjórn geta gefið ungu fólki
og lýðveldinu sjálfu á hálfrar aldar
afmælinu.
Höfundur er hagfræðingur.
H
þaóheim!v
SAMGÖNGURÁÐUNEYTIÐ