Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
Hugsaði
hlýlega
til Dana
Þorvaldur Steingrímsson fiðluleikari hafði
ærinn starfa í tengslum við lýðveldisstofnunina
eins og fram kemur í samtali hans og Guðrúnar
Guðlaugsdóttur.
ar sem haldnar eru hátíðir
er tónlistin sjaldan langt
undan. Lýðveldishátíðin
var engin undantekning
frá þeirri reglu. Tveir rútubílar full-
ir af tónlistarmönnum héldu til
Þingvalla þann 17. júní 1944 til
þess að leika saman á alls kyns
hljóðfæri, bæði í dans-
hljómsveit og í lúðra-
sveit sem kölluð hafði
verið saman fyrir þetta
einstæða tækifæri í
íslenskri sögu. Einn af
tónlistarmönnunum
sem glaðir og spaug-
andi sátu í rútubílun-
um með hljóðfærin sín
var Þorvaldur Stein-
grímsson. Hann hafði
sannarlega ástæðu til
að gleðjast, hann hafði
einmitt fengið ráðn-
ingu sem ríkisstarfs-
maður hjá Ríkisút-
varpinu þetta ár.
„Það voru miklir
vaxtarverkir í íslensku
tónlistarlífi á þessum tíma,“ sagði
Þorvaldur þegar blaðamaður Morg-
unblaðsins sótti hann heim fyrir
skömmu. „Menn komu sér saman
um að það þyrfti að koma á fót
hljómsveit sem spilaði alvarlega
músik. Þetta var náttúrlega sund-
urleitur hópur með mismunandi
skoðanir. Tónlistarfélagið átti
þarna mikinn hlut að máli, en
fjárstuðning vantaði. Þótt Ríkisút-
varpið væri blankt eins og fyrri
daginn átti það samt hljómsveit
sem stöðugt var að bætast við, ég
var sjöundi maðurinn sem ráðinn
var þar til starfa. Ég var búinn að
vera ígripamaður í hljómsveit þess-
ari frá því ég lauk námi í Tónlistar-
skólanum árið 1937 og var farinn
að spila með þeim aðra fiðlu. Þegar
kom að þeim mikla atburði að
stofna átti lýðveldi á Þingvöllum
þurfti að fá músik þangað, til að
spila við hátíðarhöldin og í veislum.
Þá var leitað til
útvarpshljóm-
sveitarinnar.
Margir útlend-
ingar voru hér
þá að spila en
það þótti sjálf-
sagt að hafa
þetta íslenska
hljómsveit. Þórarinn Guðmundsson
tók að sér að spila í Valhöll, þar
var veisla fyrir „toppana". Það var
ekki veruleg reisn yfir þeirri veislu.
Slagyiðri var og menn voru að
koma og fara. Þótt ég spilaði á fiðlu
í hljómsveitinni spilaði ég á saxófón
í lúðrasveitinni. Páll ísólfsson
stjórnaði henni. Þótt rigning væri
fengum við ekkert alkóhól til þess
að „liðka takkana", eins og gömlu
hljómsveitarmennirnir voru vanir
að bera við til þess að fá „hunda-
skattinn“ á bannárunum. En þótt
rigningin væri mikil fann maður
ávarpað samkomuna á Þingvöllum
steig Gísli Sveinsson í pontu og
segir: „Það var að berast hér
skeyti.“ Þetta var skeyti frá Krist-
jáni konungi X. þar sem hann ósk-
aði íslendingum glæstrar og gæfu-
ríkrar framtíðar. Þetta þótti mér
fallegt og gott því það höfðu verið
í þjóðfélaginu skiptar
skoðanir um hvort við
ættum að slíta sam-
bandi við Dani einmitt
núna, þegar þeir gátu
ekki haft reglulegt
sambandi af því land
þeirra var hernumið.
Islendingum þótti und-
ir niðri og þykir enn í
dag ákaflega vænt um
Dani, þótt aftur í öld-
um hafi gerst atvik þar
sem þeir voru herra-
þjóð okkar. Ég var einn
þeirra sem hugsaði
ákaflega hlýlega til
Dana og það geri ég
enn þann dag í dag.
Ég ólst upp við dönsk
áhrif og þótt við værum ekki nein-
ir burgeisar, lifðum bara á læknis-
launum pabba, þá voru alltaf tvær
vinnukonur heima og ég man eftir
tveimur dönskum vinnukonum. Ég
lærði t.d. að hlaupa fram í eldhús
sem lítill drengur og segja við
dönsku vinnukonurnar: „Vil de
være so venlig og tænde up í kak-
keloven." Nú voru Danir í úlfa-
kreppu og maður fann til mikillar
samúðar með þeim. Ég álít að
Danir hafi gróðursett í bijóstum
okkar velvilja til norræns samstarfs
af því þeir komu svo fallega fram
þann 17. júní 1944.
Það var ríkjandi á þeim tíma
mikil þjóðerniskennd, allt að því
þjóðernisrembingur. Slíkt er hættu-
legt líka eins og allir vita. Við höfð-
um bakstuðning af Bretum og
Ameríkönum, það var hluti af
heimsstjórnmálum. Menn hér vildu
náttúrlega vera sjálfstæðir en
mörgum líkaði
ekki hvernig far-
ið var að því. Mér
fannst í þessu
máli örla um of
á óþolinmæði, en
auðvitað þurft-
um við að taka
þetta skref. Fólk
skilur þetta ekki í dag og finnst
þeir hafa verið raggeitur sem hugs-
uðu svona. Ég held að íslendingum
hefði liðið illa hefði Kristján kon-
ungur ekki sent þeim neina kveðju.
Það var erfitt að iiafa samband á
þessum tíma því Evrópa var eitt
logandi svöðusár vegna styijaldar-
innar.
Daginn eftir lýðveldishátíðina
var haldin heljarmikil veisla á Hót-
el Borg, þangað var boðið brodd-
borgurum og erlendum gestum.
Þar fékk þessi sama hljómsveit það
hlutverk að spila í fremri salnum,
fram undir anddyrinu þar sem
gengið var inn að sunnan. Þar spil-
ótrúlega lítið fyrir því vegna þess
hve stundin var hátíðleg.
Þegar erlendir gestir höfðu uðum við þfessa „undferholdning-
Þorvaldur
Steingrímsson
Mikil þjóðernis-
kennd, allt að því
rembingur.
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ1994 33
Ljósmynd/Jón Sen
FRA veislunni í Gyllta salnum á Hótel Borg 18. júní 1944. Þorvaldur Steingrímsson lengst t.h., en
við hljóðnemann er Helgi Hjörvar, útvarpsmaður.
musik“, sem kölluð var. Við áttum
fullt af syrpum sem passaði þar,
spiluðum valsa, tangóa, bresk
djasslög og svo ný lög sem við
heyrðum í gegnum útvarpið, t.d.
lagið sem þeir settu textann við;
Winston er oss vinveittur, vinum
sínum hliðhollur. Og svo voru auð-
vitað spiluð íslensk þjóðlög, sem
mörg vöru raunar erlend en með
íslenskum textum. Einnig spiluðum
við undir fjöldasöng. Það var hins
vegar enginn söngvari með hljóm-
sveitum á þessum tíma. Það voru
ekki komnir hátalarar. Fyrst man
ég eftir að sungið var með hljóm-
sveit á Siglufirði þegar ég var þar
að spila og þá var sungið í gegnum
trekt eins og skipstjórar notuðu til
að kalla fram á svalbakinn: Gerið
þið klárt.
Raunar var það svo að gera
þurfti sérstakar ráðstafanir til þess
að hljómsveitin spilaði á Borginni
þetta kvöld. í maí 1943 vildi Jó-
hannes Borgarbóndi fækka í hljóm-
Sveitinni sem ráðin var þá hjá hon-
um til að spila. Þessu vildu hljóm-
sveitarmenn ekki una og leituð til
Félags íslenskra hljóðfæraleikara
sem gerði „stræk" á Borgina. í
upphafi voru þessar aðgerðir ólög-
legar og félagið var dæmt í 75
krónu sekt en seinna varð verkfall-
ið löglegt. Allir hljóðfæraleikararn-
ir gengu út, þeir höfðu ekkert fyr-
ir sig að leggja og fengu sér vinnu
hjá hitaveitunni sem þá stóð í mikl-
um framkvæmdum.
Eini staðurinn til að halda veru-
lega fína veislu var á Hótel Borg
og nú voru góð ráð dýr þegar kom
að lýðveldisveislunni. Þá var kallað
saman Alþingi og Hótel Borg tekin
leigunámi eitt kvöld, 18. júní, til
þess að geta fengið okkur til að
spila. Þetta var hátíðleg stund fyr-
ir okkur að spila aftur á Borginni
en ekki mýktist skap Jóhannesar
við þetta. Deilan varð langvarandi
og greri seint um heilt milli deiluað-
ila. Mörgum árum seinna æxluðust
mál samt þannig að ég varð hljóm-
sveitarstjóri á Hótel Borg. Tónlistin
hefur verið minn dyggi fylginautur
: gegnúm'!tíðina.“ ín !iíltfl : : k
Olíufélagiðhf
25% afsláttur
-beint inn á Safnkort
Þegar þú staðgreiðir
gas eða Royal Oak grillkol
á Esso stöðvunum
færðu punkta sem jafngilda
25% afslætti
gsoi
Oliufélagið hf