Morgunblaðið - 20.03.1997, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 20. MARZ 1997 13
FRÉTTIR
Evrópusambandið og umhverfismál í alþjóðlegu samhengi
Sjálfbær þróun mikilvægust
fyrir verndun lífríkis hafsins
Ritt Bjerregaard, sem situr sem fulltrúi
Danmerkur í framkvæmdastjóm Evrópu-
sambandsins og fer þar með umhverfismál,
var stödd hér á landi um helgina o g héit
m.a. fyrirlestur um umhverfismál í
alþjóðlegu samhengi. Auðuni Arnórssyni
gafst þá færi á að taka hana tali.
MHVERFISMAL eru
sennilega það svið, sem
mest hefur aukizt að
mikilvægi þegar litið er
til stjórnmálaþróunar í Vestur-Evr-
Ópu á síðari árum. A þeim vettvangi
hefur Evrópusambandið einnig átt
sífellt mikilvægara hlutverki að
gegna. Sá sem nú fer með umhverf-
ismál í framkvæmdastjórn Evrópu-
sambandsins er Ritt Bjerregaard,
sem kunn er fyrir litríkan stjórn-
málaferil sinn. Hún sótti ísland heim
um helgina í boði Norræna hússins,
þar sem hún síðdegis á sunnudaginn
hélt vel sóttan fyrirlestur um um-
hverfismál í alþjóðlegu samhengi.
Þau efnisatriði í fyrirlestri hennar,
sem mesta athygli áheyrenda vöktu,
raru aðallega tvö. Annað var niður-
staða Norðursjávarráðstefnunnar,
sem fór fram í Bergen fyrir helgina,
íitt hvemig gangi að fylgja eftir
narkmiðum þeim sem þjóðir heims
settu sér um minnkun mengunar á
íeimsumhverfísráðstefnunni í Ríó de
íaneiro 1992, einkum varðandi
nengun í andrúmsloftinu. Að auki
ialaði hún almennt um stefnu Evr-
ópusambandsins í umhverfísmálum.
Á Norðurlöndum er Ritt Bjerre-
gaard sennilega þekktust fyrir litrík-
an feril sinn í stjórnmálum, en hún
var m.a. ráðherra í nokkrum ríkis-
stjórnum á áttunda áratugnum og
formaður þingflokks danska jafnað-
armannaflokksins, á árunum 1987-
1992. Utan Norðurlandanna ávann
hún sér frægð eftir að hafa verið
skipuð sem fulltrúi Dan-
merkur í framkvæmda-
stjórn ESB (sem tók við
1. janúar 1995), einkum
fyrir fjölmiðlafár sem _____________
upphófst er hún skrifaði
bók um reynslu sína af starfinu eft-
ir að hún hafði gegnt því í eitt ár.
Bókin kom aldrei út, en innihald
hennar olli titringi í Brussel, sem
hún brást við með því að hætta við
útgáfuna.
Nú hefur hún gegnt starfí æðsta
yfírmanns umhverfismála hjá Evr-
ópusambandinu í rúm tvö ár. Að-
spurð hvort hún telji sig á þessum
Ekki samið við
ESB-ríki um
útblástur
tíma hafa náð árangri í hinu vanda-
sama starfí svarar hún hiklaust já,
en bætir við að hún vonist til að eiga
þess kost að sitja lengur en eitt skip-
unartímabil, sem er fimm ár, því til
þess að ná þeim stefnumiðum fram,
sem hún gjarnan vildi, segir hún
fímm ár vera of stuttan tíma. Hún
hefur því vandasama hlutverki að
gegna, að sjá til þess að við fram-
kvæmd og stefnumótun á öðrum svið-
um, sem starfsemi Evrópusambands-
ins nær til - þeirra mikilvægust má
segja að séu viðskipti, Iandbúnaður
(þar með talinn sjávarútvegur) og
iðnaður - sé tekið tillit til markmiða
ESB varðandi umhverfisvernd, en
þau eru tíunduð í Maastricht-sáttmá-
lanum.
Bjerregaard kom hingað beint af
ráðstefnu Norðursjávarráðsins í
Bergen, þar sem umhverfis- og sjáv-
arútvegsmálaráðherrar ríkja sem
liggja að Norðursjó þinguðu um
umhverfismál og fiskveiðar þjóð-
anna. Auk Ritt Bjerregaard sat ráð-
stefnuna einnig Emma Bonino, sem
fer með sjávarútvegsmál í fram-
kvæmdastjórninni.
Umhverfisverndarmarkmið
í umgengni við hafið
í fyrirlestrinum í Norræna húsinu
greindi Bjerregaard frá ályktun, sem
ráðstefnugestir í Bergen afgreiddu,
þar sem m.a. stuðningi var lýst við
meginmarkmið umhverfisverndar í
umgengni við náttúruauðlindir, eins
og þau voru samþykkt á Ríó-ráð-
--------- stefnunni 1992. Þessi
meginmarkmið eru í
fyrsta lagi sjálfbær þró-
un, þ.e. að við nýtingu
lífrænna auðlinda hafsins
skuli grunnreglan um að
hún fari fram á sjálfbæran hátt vera
virt. Hrun fiskistofnanna í Norður-
sjónum sannar að sjávarútvegur þar
hefur lengi brotið þessa grunnreglu.
Annað meginatriðið er að varfærni
ráði ferðinni við nýtingu auðlindar-
innar; vísindaleg vitneskja, byggð á
rannsóknum vísindamanna, sem bezt
til þekkja, sé höfð að leiðarljósi við
ákvarðanatöku. í þriðja lagi beri að
Morgunblaðið/Ásdís
RITT Bjerregaard íhugul á svip í Norræna húsinu í Reykjavík.
stjórna nýtingunni að teknu tilliti til
vistkerfis hafsins í heild, til samheng-
is hinna ýmsu þátta lífríkisins.
„Bæði ráðherrarnir og Emma
Bonino voru sammála um, að þegar
ákvarðanir væru teknar um nýtingu
sjávarauðlinda bæri að skoða vist-
kerfi hafsins í heild sinni,“ sagði
Ritt Bjerregaard í samtali við Morg-
unblaðið að loknum fyrirlestrinum.
Hún bætti við, að hjá framkvæmda-
stjórninni væri nú verið að vinna að
endurskoðun sameiginlegu sjávarút-
vegsstefnunnar.
I ljósi þeirrar áherzlu, sem lögð
er samkvæmt þessu á samhengi líf-
ríkisins í hafínu vaknar spurningin,
hvort ekki sé óskynsamlegt að banna
hvalveiðar. „Það sem mestu varðar
við umgengni um auðlindir hafsins
er að sjá til þess að nýting þeirra
sé sjálfbær. Hvað varðar spurning-
una um hvalveiðar eru skoðanir mjög
skiptar. Þar sem ég hef ekki kynnzt
öllum hliðum þess máls vil ég ekki
kveða upp úr um hvað sé rétt eða
rangt í því efni,“ segir Ritt Bjerre-
gaard.
Á Bergen-ráðstefnunni buðu full-
trúar Bretlands, sem munu gegna
forsæti í Norðursjávarráðinu á fyrra
árshelmingi 1998, að ábyrgjast að
sjá til þess að úttekt verði gerð á
því hvernig gengi að fylgja ályktun
Bergen-ráðstefnunnar eftir.
Gróðurhúsaáhrifin
framleiðslu
Annað þungavigtaratriðið, sem
Bjerregaard ijaliaði um í fyrirlestri
sínum, var hvernig gangi að fylgja
fram markmiðum þeim, ----------------------
sem þjóðir heims hafa Aðstæður hér
sett sér varðandi vernd tj| vistvænnar
gegn mengun andrúms-
loftsins. A Ríóráðstefn- ________
unni skuldbundu iðnríkin
sig til að minnka útblástur loftteg-
unda, sem skaða ózonlagið. Koltví-
sýringur (C02) er sú lofttegund, sem
langmest fellur til af og er talin eiga
mestan þátt í að orsaka gróðurhúsa-
áhrifin svokölluðu.
Samið var um að minnka heild-
arútblástur þessara efna í heiminum
fram til 2010 um 15% frá því sem
hann var árið 1990. Evrópusam-
bandsríkin hafa sín á milli samið um
hvernig þau skipta með sér verkum
til þess að þetta mark náist fyrir
sambandið sem heild, þ.e. aðildarrík-
in 15 munu minnka sinn útblástur
mismikið.
ísland er aðili að Ríó-samkomu-
laginu, og hefur með því einnig
skuldbundið sig til að taka þátt í
að minnka það magn ózonskaðlegra
lofttegunda, sem slep_pt er út í and-
rúmsloftið hérlendis. I ljósi fyrirhug-
aðra stóriðjuframkvæmda hér á
landi, sem ótvírætt munu hafa í för
með sér aukningu á útblæstri um-
ræddra lofttegunda, hafa komið
fram tillögur um að íslendingar
gætu freistað þess að semja við önn-
ur ríki, sem aðild eiga að samkomu-
laginu, um að þessi mengun megi
aukast hér á landi gegn því að hún
minnki meira annars staðar. Þar sem
íslenzk stóriðja notist við endurnýj-
anlega orku frá vatns- og jarðhita-
orkuverum, sé hún vistvænni en
stóriðja, sem fær sína orku frá t.d.
kjarnorkuverum, og því væri aukn-
ing á mengandi stóriðju hérlendis
til hagsbóta fyrir umhverfisvernd í
heiminum í heild.
Hvert land fyrir sig verður að
uppfylla Ríó-mörkin
Ritt Bjerregaard gefur ekki mikið
fyrir þessa röksemdafærslu. Reglan
sé sú, segir hún, að hvert land fyrir
sig verði að uppfylla markmiðin, sem
kveðið var á um í Ríó-samkomulag-
inu. Aðild að innbyrðis samkomulagi
ESB-ríkjanna um það hvernig þau
skipta minnkun útblástursins á milli
sín, geta ríki utan sambandsins ekki
fengið. „Sú stefna, sem sambandið
fylgit' nú, gerir að minnsta kosti
ekki ráð fyrir að þetta komi til
greina,“ segir hún.
Hún mælir hins vegar með, að
Island og Noregur, sem eru nátengd
Evrópusambandinu með EES-samn-
ingnum, fylgist vel með því sem
gert er á þessu sviði innan ESB og
reyni að koma sér saman um sameig-
inleg markmið í hugsanlegum samn-
ingum við ESB.
Hrein ímynd íslands
Að lokum var Bjerregaard spurð,
hvað hún teldi ísland hafa fram að
færa í umhverfismálum. „Ég sé fyr-
ir mér, að ísland ætti að geta boðið
upp á ákjósanlegar aðstæður fyrir
vistvæna framleiðslu. Sú ímynd, sem
ísland nýtur í Evrópu er tvímæla-
laust ímynd hreinleika og fegurðar,
þar sem náttúran er í aðalhlut-
--------- verki.“ Hvort sú ákvörð-
un, að leggja áherzlu á
byggingu stóriðjuvera
kunni að spilla þessari
ímynd og þar með fyrir
ferðamennsku til lands-
ins, segir hún það vera fyrir öllu,
að hvaða framkvæmdir sem íslend-
ingar kjósi að fara út í, verði að
taka tillit til umhverfisverndarsjón-
armiða. Það sama eigi við hvar sem
er annars staðar - þennan „um-
hverfis-hugsunarhátt" reyni hún
einnig að innleiða sem víðast með
starfi sínu hjá framkvæmdastjórn-
inni, segir Ritt Bjerregaard.
Ræða borgarsljóra Reykjavíkur á Evrópuþingi Rauða krossins og Rauða hálfmánans
Atvinnulausar einstæð-
ar mæður verst settar
í OPNUNARRÆÐU Ingibjargar
j Sólrúnar Gísladóttur borgarstjóra,
. við upphaf Evrópuþings Rauða
I krossins og Rauða hálfmánans, sem
j haldið var í Kaupmannahöfn, kom
j fram að í velferðarsamfélögum Vest-
: urlanda væru ungar, menntunar-
! lausar, einstæðar mæður án atvinnu
sá hópur sem verst væri settur. Jafn-
framt að í öllum þjóðfélögum væri
aðgangur kvenna að efnahagslegum
gæðum og völdum minni en karla,
en ábyrgð þeirra á umönnun barna,
sjúkra og aldraða meiri. Um 200
þátttakendur sátu þingið, þar á
meðal dönsku konungshjónin og
Hollandsdrottning.
Borgarstjóri fjallaði um þá sem
minnst mega sín í hveiju þjóðfélagi
og sagði meðal annars að í þriðja
sinn á þessari öld gengi Evrópa í
gegnum breytingar, sem ekki sæi
fyrir endann á. Að hennar mati
væru það verðmæti á sviði menning-
ar, siðferðis og stjórnmála sem réðu
úrslitum um velferð fólks og far-
sæld. Þess vegna bæri að skoða fá-
tækt, jafnt efnahagslega sem aðra,
út frá mælikvarða menningar og
siðferðis.
Samviskan vaknar
Borgarstjóri sagði að vandamál
íbúa á Norðuriöndum væru fáfengi-
leg í samanburði við vanda íbúa á
átakasvæðum sunnar í álfunni. Engu
að síður væri ekki hægt að leiða
vandann hjá sér með skírskotun til
þess að fólk í öðrum löndum hefði
það miklu verra.
Borgarstjóri sagði að í velferðar-
ríkjum Evrópu beindist velferðar-
þjónustan ekki síst að hópum, sem
mönnum fyndist allt að því eðlilegt
að ættu undir högg að sækja bæði
heima fyrir og annars staðar en það
væru aldraðir, fatlaðir, sjúkir, at-
vinnulausir og menntunarlausir.
„Það hljómar nöturlega þegar ég
segi að okkur finnist þetta eðlilegt
ástand en þó held ég að það sé sann-
ara en við viljum vera láta,“ sagði
hún. „Þannig virðist mér sem sam-
viska heimsins sé ekkert vel vakandi
þegar þetta fólk á í hlut. Hún vakn-
ar hins vegar upp við vondan draum
þegar fregnir berast af vel menntuðu
fólki sem líður skort í öðrum löndum
eða sparifjáreigendum sem hafa ver-
ið rændir ævisparnaði og lifa á bón-
björgum."
Konur í minnihluta
„í öllum valdastofnunum þjóðfé-
lagsins hafa konur verið í hverfandi
minnihluta og þó að þetta hafi viða
breyst á undanförnum árum er enn
langur vegur frá því að áhrifa
kvenna gæti til jafns við karla,“
sagði Ingibjörg. „Mikil vanþekking
á stöðu og hlutverki kvenna var ríkj-
andi til skamms tíma á ýmsum stofn-
unum þar sem málum er ráðið til
lykta, þar á meðal hjálparstofnunum
og mikilvægum frjálsum félagasam-
tökum. Má fullyrða að þetta hafi oft
haft afdrifaríkar afleiðingar og leitt
til þess að neyðar- og þróunaraðstoð
nýttist ekki sem skyldi. Sem betur
fer virðist þetta vera að breytast,
ekki síst fyrir tilstilli kvennasamtaka
svo sem UNIFEM.“
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir vitn-
aði í ársskýrslu Alþjóðabankans
fyrir árið 1995, þar sem fullyrt er
að ekki muni nást frekari árangur
á sviði þróunarmála án virkni
kvenna.